nemingen te Fak-fak en op Ruloffs-eiland 1), alwaar telkens een
Noord- èn eén Zuidster genomen is, het resultaat der breedte
door de Noordster (of door de Zuidster) op beide plaatsen met
hetzelfde teeken van de gemiddelde breedte moeten afwijken.
Dit geschiedt echter niet, want te Fak-fak geeft de Noordster
de kleinste breedte en op Ruloffs-eiland daarentegen de Zuidster.
De respectieve afwijkingen van het gemiddelde, van o."6 en
0/9 komen thans voor rekening van fouten in de waarneming,
in de declinatie der sterren e. a.
Evenmin viel er bij de tijdsbepalingen een merkbaar verschil
te constateeren tusschen resultaten verkregen door een hemellicht
in het Oosten of een in het Westen. Voor het beoogde
doel was het dus geheel onnoodig om meer dan één hemellicht,
hetzij voor breedte- hetzij voor tijdsbepaling te gebruiken; te
minder, daar van elk der zenithafstanden (gewoonlijk 8, soms 6
of 10) het resultaat afzonderlijk en tweemaal werd berekend en
een rekenfout dus bezwaarlijk onopgemerkt kon blijven. Enkele
malen is intusschen voor meerdere zekerheid of om andere redenen,
meer dan één hemellicht voor breedte- of tijdsbepaling genomen.
De Chronometers waren Schmidt 339, Hohwü 514, Dupont
127, Leroy 702, Seckel 314, Kiek & Casseres 532. De eerste
vier waren door den heer P. M. reeds te Leiden, kort voor
zijn vertrek naar Indië, uit de inrichting tot Verificatie van
’s Rijks zee-instrumenten, van den Ad viseur-Vérificateur den
heer M. C. F. J. COSIJN 2) in ontvangst genomen; de twee overige
werden afgestaan uit het dépôt van tijdmeters aan de Tijdbal-
inrichting te Soerabaja. Zij werden gedurende hun verblijf op
de verschillende schepen : gouvernementsstoomers en paketbooten,
geplaatst in één lange doos met opgevulden bodem en zijwanden.
Die, welke bij de waarnemingen steeds mede naar wal ging,
Schmidt 339, was uit de cardanus-beugels genomen en in een
bed van watten in de binnendoos neergelegd en werd aldus in
zijn buitendoos vervoerd ; gedurende de observatiën werd hij
dan naast het instrument los op het statief gezet. Evenals in
1) Aldus 00k te lezen op p. 104 hiervöör r. 21 v . b .. in plaats van „Roelofs .
Naar Prof. W i c h m a n n dd. 25 Juli ’07 ons vriendelijk mededeelde „werd de naam
gegeven door den Lt. t. zee A. d eB o e r , kommandant van Zr. Ms. Sireen, die de
eilandjes op 14 Dec. 1832 passeerde, en wel ter eere van den intendant der
Marine te BataVià R u lo f f s ” .
2) Bij den aankoop, voor rekening van het Genootschap, van een tweetal zak-
chronometers (type chronometre-torpilleur) ten behoeve van de land-expeditie, werd
met veel waardeering gebruik gemaakt van de ondervinding door den heer C osijn
met deze uurwerken voor torpedobooten bij de Marine opgedaan.
vroeger jaren, voldeed deze wijze van vervoer en gebruik zeer
goed. De gangverandering, die na een half jaar in gebruik ge-
weest te zijn bij hem intrad, kan dan 00k niet aan bovenge-
noemde verpakking en behandeling worden toegeschreven; zij
begon in een tijdperk gedurende hetwelk sinds geruimen tijd
geen observation waren genomen en zonder eenige aanleidende
oorzaak van buiten af.
De houten drievoet werd steeds van onderen, op de ijzeren
verbindingstukken, met zware steenen of ijzeren ballastschuitjes
bezwaard en vormde dan een zeer stevig onderstel. Bij opstel-
üng op zand- of aardgrond, werden echter vooraf drie 1 */2 voet
lange piketpaaltjes, met ijzeren band om den kop, tot hieraan
toe, in den bodem geslagen; geschiedde dit niet, dan bleek de
bei van het niveau, bij het om-het-instrument-loopen van den
waarnemer, niet tot rust te kunnen komen en dreigden dus de
waarnemingen minder vertrouwbaar te zullen zijn.
Ter bepaling van de refractie werden steeds thermometer en
barometer afgelezen.
2 . DE WIJZE V AN W A ARN EMEN EN B ER E K EN EN .
De tijdsbepalingen geschiedden door het nemen van een serie
van 8 topsafstanden nabij den eersten of laatsten vertikaal.
De gewoonlijk gebruikte, uit de grondformule afgeleide, uit-
drukking:
om den uurhoek te vinden, ter afleiding der correctie van
den Chronometer en van het lengte-verschil, werd hier niet ge-
bezigd. Met gebruikmaking van Substractions- en Additions-
tafels ') kan toch eenvoudiger werkwijze gevolgd worden.
Daartoe zondert men cos. t uit de grondformule a f en vindt
dan — gemakshalve alleen het geval beschouwende dat § en cp
bijv. ongelijknamig zijn — :
cos. t — cos. z sec. 5 sec. cp - f ¿¿f. § tg. cp ....................(2)
Nu is in het algemeen :
log # = log (a -}- à )= log a ( 1 + - ) = log a - f log ( - i)= lo g a - f B .. (3)
Ct (t
l) Ten deze, die welke voorkomen acliterin B r e m ik e r ’ s Logaiithmisch-Trigono-
metrische Tafeln.