op dat h'et gelegcnheyd tot eenigen an- vgelen o f wat Cardamom, ofwat Indiaatl-
dre handel en aftrek van goederen, die zen Anys in mengen dat ’er geen onaangemen
daar verkogt, geven mögt.
Toen de Heer Gallant nog te Con-
ilantinopel was, wierden ’er te Galata
maar 2 a 3 Coffi-huyzen geduld, die
ook meeft tot gerief der Matroozen
waren j hoe wel men in de andre ftèden
van het Turks R yk die zeer veel had,
die egter daar meeft van lieden van
Geleerdheyd en van aanzien bezogt
wierden.
Ook dede ’t verbod van Conftantinopel’
t Coffi-drinken in de andre fteden
te fterker aàngroejen, in zoo verre dat
die daar dagelyks tweemaal by alle de
vreemde Natien gedronken wierd, behalven
dat de Coffi-ketd by zommigen
den ganfchen dag over gehangen wierd,
om den gaanden en körnenden man ten
minften cen kop Coffi te können aan-
bieden, ’t gecnzelf zoo verre by eenigen
g in g, dat het niet aanbiedcn van C o ffi,
en het weygeren, als zy aangeboden
wierd , bcyae voor een groote onbe-
leefdheyd gehouden wierd.
Hier door verteerden zommigen aldaar
aan Coffi niet minder, als dezen en genen
tot Parys, en elders, aan wyn. En nog
verder ging h e t , dat, zoo een man
zyne vrouw niet genoegzaam van Coffi
verzorgde, zy een wettige reden daar
door verkreeg, om van hem te fchei-
den.
Lieden van Rang hojiden daar ook een
uytdrukkelyk Coffi-fchenker, o f Kah-
vehgi, dat is , de opziender der Coffi,
genaamd, die gemeenelyk in een byzonder
vertrek ontrent de Z a a l, daar men de
Lieden ontfàngt, geplaatft is.
Men bood die daar vreemde lieden
altyd eerft, en den Heer van fien huyze
laatft aan , uytgenomen wanrieer de
Groote Vizier aan eenige Gezanten
Coffi doet geven , in hoedanigen voorval
hy die met hen te gelyk neemd. Ook
is ’t een bewys, dat hy op de genen,
die hy geen Coffi aanbieden doet, niet
wel te vreden is , gelyk dit gemeenelyk
een voorteekenvan een aanftaande vreae-
breuk is.
’t Coffi- Men ^ood dè Coffi een iegelyk aan op
gereed- gevernifte o f zilvre bakjens van 10 a
fchap in zo Porcelyne kopjens , die de Ryke
die eerftej|ecjen hajf met zilver lieten beilaan.
tyden. | p)e hunne waren wel wat grooter als
de onze 3 dog zy deden die noitzoovol,
zoo bm die niet te ftorten, als om zieh
niet te branden.
Z y drinken die zonder Suiker zeer
heet, en vry fterk van Coffi 3 dog aan’t
Hof doep zy ook wel wat uyttrekzelvan
Amber in icderkopjc3 zommige laten’er
ook wel i a 2 ftukken van gebroken nanamen
geurin gceft.
De zeer bekende Reiziger d« Hee r^ *^ 1"
Thevenot is de eerfte ge weeft, die de Coffi |écCog
tot gebruyk, en om die te drinken, in jn Parys
Parys Ijragt, wanneer hy i6 f7- van zyn te drin-
| eerften togt t’huisquam, en eenigen vankcn 8"*
zyne goede vrienden daar mede onthaal-
de. / , .
Naderhand bragten de Armeniers er
de zelve 3 gelyk wy hier na zullen zien.
Den netten tyd, wanneer de Coffi uyt
Conftantinopel, ofuyt ^Egypten, in Europa
quam, te bepalen, is niet wel mo-
gelyk. Doch het waarfchynelykft is , dat
de Venetiaanen, als *t naaft ’er aan gelegen,
en eenige andre Italiaanen, aan die
van Europa de eerfte kennis ’er a f gaven.
Men w il, dat Pietro della Valle de Coffi Qua® - . - /.eerft in Itali en d. e.de. k ennen, g ely1-k1 -h1y_u ivntw Tunr-^ *
zyn I. Deel op ’t 90. blad ze g t, dat hy gCrß ^
die met zig in Italien bragt, en daar ken-italien
nen dede, wanneer zy daar nog o n b ek en d ^ n ^
was, het geen ontrent itfij*. geíchiedis3k k
en zoo bragt de Heer Thevenot de zelve over.
eerft in Vrankryk, zoo verre het gebruik,
maar niet zoo verre het geziçht aangaat,
alzoo de Heer Gallants Vader 1644. de
Co ffi, en ’t Coffi-gereedfchap hier al als,
een van ’t gevolg van den Heer de la Haye
van Conftantinopel mede gevoert had.
A°. 1660. bragten de Koop-lieden van Dat by’t
Marfeille die ook daar, en zedertbegon-oprich-
nen de Drogiften van Marfeille fterk daar1“ ™“
in te handelen, fioendc die met geheelebuyZen
Baalen uy t Ægypten komen. toenam.
Daar op quam 1071. te Marfeille ’t
eerfte Coffi-huis, ontrent de vergader-
plaats der Koop-lieden, waar in ookge-
rookt en gefpeeld wierd, welk huis ook
voor de Koop-lieden, Zee-varenden, en
voor de Oofterlingen zeernutendienftig
bevonden wierd, om altyd malkanderen
daar te können vinden, en over zaaken
van den handel te fpreken , dat dan ook
aanleiding tot het oprichten van meer
openbare Coffi-huizen gaf.
Eenigen tyd daar na ftelden de ^rt^nNiet teen
Genees-heeren van Marfeille zig tegenge1nfta^ .
de Co ffi, als tegen een drank, die voordedeGe-
deze drooge en heete Lugc-ilrCek fchade-nees-hee-
lyk was. Dit ging hier in ’t eerft d ie r -^™ je
halven by na even eens,gelykte Mekka,die iterfc
te Cairo, en te Conftantinopel, alleenaf-keur-
maarmet dat onderfcheid, dat het daardcn*
uyt inzicht van Gods-dienft, enhierom
de gezondheid, afgekeurd wierd.
Hier op reezen’er openbare gefchillen,
redeneringen en Academife verhandelin-
gen 167p. over de Coffi , keurende die
quaad, en daar op uitkomende, dat ze
zeer heet en droog is , en te fterk door
hare fyn - geeftigheid op de herflenen
werkt,
Van C H O R O M A N D E L 19?
Werkt f en al onze vogtigheden te fterk Hy Jiet daar egter zekerjongeling, Gre-»
uitwazemt, terwyl de grove deelen onze
zweet-gaatjens toeiluiten , en bezetten,
dat de dierlyke geeften, diede flaapver-
wekken, tot de helft der herflenen kon-
den opftygen, waar doordezenuw-zap-
pen, tot de herftelling der Geeften ver-
eifcht, geheel beginnen op te houden*
de zenuwen verflappen, en waar op dan
lamheid, en onvermogen van ’t gebruik
der leden komt te voleen.
■ O o k werden al de deelen door de
icherpheid en droogte des bloeds , dat
reeds als geheel verbrand is , zoo t’eene-
maal van vogtenuitgeput, dat’tlichaam
daar door niet anders alsvermagerenkan,
al het welke meeft den galagtigen, den
droef-geeftigen, en die genen, die een
heete lever, zulke herflenen , en fyne
geeften hebben , ontmoct, waar door
hun bloed geheel cn al verbranden moet.
D it alles werkte te Marfeille niets meer
uyt,dan ’t fchreeuwen derPr iefters teMck-
k a , t e Cairo, en te Conftantinopeí,zonder
eenigzins het gebruik der Coffi daar
o f in de naburige fteden weg te nemen,
en integendeel leí het den gronddaar, en
te Lyons, van ecn zwaren handel, alzoo
zy een groote menigte van Coffi uyt /E-
gypten en van Smyrna ontbooden.
goor in zyn plaats, dien hy van Ispahan
medegebiagt had. Deze ftierf’er in hoo-
gen ouderdom, werdende vervangeii.door
een Pei fiaan, Makara genaamd , die deze
neering eenigen tyd gedaan hebbende ,
weder na Pei fien vertrok, en eenen Gantois,
een Luikenaar, in zyn plaats liet.
Ook liep ’er in die eerfte tyden eéii
kleeiie Jcreupele Candiotiangs ftraat, met
Coffi, die ze aan ten ieder met zuiker
’er by in een kroes,a 2 ftuivers ieder kop
verkogt, zynde daar in door nog een
makker eeholpcn.
Eindelyk quam ’er. iiog een,, Steven
van Aleppo genaamd, en dit waren wel
de eerfte Çoffir huizen, die men daar ge-
had heeft, waar by ’er daar na nog ver*
icheide andre uyt de Levant gekomen
zyn, hoewel die in ’t eerfte zeer weinig
aftrek hadden, door dien zeer weinig
lieden van fatzoen daar in ’t eerft dorften
komen, te meer , alzoo men ’er ook
rookte, en bier verkogt 5 maar na dat nil
deze en gene Franfchèn ook zulke huizcii
begonnen op te zettcri, en Thee, Cfio-
colaat en andere dranken te fehenken,
daar een bifcuytje met Confittiuren by te
vocgen, en de menfcheri in zeer fraeje
vertrekken te zettcn j zoo begonnen ’er
meer lieden, en zelf de fatzoenelÿkfte tè
komen.
Voor ’t jaar 1669. zag men te parys
by na geen Go ffi, ia men had ’er byna
niet van hooren fpreken,dan id 5*7.by den
Heer Thevenot, en dat men ’er hier en
daar in dezen o f genen Reiziger ietsaf las.
Het waarfchynelykite egter is , dat zy
eerft recht te Parys quam, toen Soliman
A ga door Mohhammed den IV . als Ge-
zant aan Koning Louis den X IV . gezon-
de wierd, die met de zynen veel C o ffi.
medebragt, en die aan veelen ichonk, om
te drinken.
Deze Heer quam te Parys in Juli
i ddp 3 dog kreeg den y . December eerft
gehoor, en vertrok in Mai 1 d70. In dezen
tyd begon men de Coffi in Parys eerft
recht te gebruiken, die daar na meer en
meer doorbrak, waar op zy die ook hoe
langer hoe meer van Marfeille ontboden.
A°. Id72. quam daar een Armenier
Pafcal, die ze openbaar op de jaarmarkt
van St. Germain verkogt, gelyk hy daar
na eenvaften winkel opzette, om die, a
2 .fluivers en d Deniers het kopje te fchen-
ken 5 dog alzoo ’er maar alleen eenige
■flreemdelingen by hem quamen, kon hy
, ’ t niet lang gaande houden, en was wel
haaft genooazaakt op te kramen.
Tegen «de Coffi hebben in Vrankryk j," ^ran"
al mede eenige Artfen gefchreven , te VOôr en
weten, de Heer Duncan, Genees-hcertegen de
te Montpellier, tegen de Coffi. C h o c o s 8e*
lade en de T h e e , 1705*. te Rotterdam c reven’
gedrukt3 en de HeerHecquet, Arts tpt
Parys, in zyn werkje \ ontflag van de
vaften genaamd, 1767. te Parys gedrukt,
waar tegen de Heer Andry 1713. in
zyn werkje , ’t onderhoud, o f de voèd-.
zeien der vaften, voor de Coffi fehreef,
gelyk ’er ook 1710. zulk een latynze reden
Drie a vier jaaren ’er na quam ’er een
ander Armenier , Maliban genaamd, te
Parys, die zyn Coffi in zekre ftraat daar
verkogt, e n ’ereen pyp tabak by gaf3
dog deze bleef’er al mede niet heel lang,
alzoo hy na Holland vertrekken moeft.
wifleling te Valence in ’t Dauphiné
gedrukt wierd.
Gelyk nu het drinken van de Coffi
uyt de Levant dus in Vrankryk overge- j„
Wagt is, alzoo fehynt het ook ontrent land,
den zelven tyd, tuflehen 1670.en 1680.
eerft na Engeland, en in 't byzonder na
Londen al mede overgegaan, en in trein
gebragt te zyn, van waar dat eenige jaaren
daai naook na Holland,eerft teAmîter-
dam,te Rotterdam, in den Hage en te Dordrecht,
en naderhand ook tot alle de andre
tteden, ja zelf totby de boeren (gelyk ook
het Thee-drinken) doorgebroken is.
Men heeft in ’t eerfte hier te lande,
gelyk ook in Arabien, Cairo, en in Con-
ftantipolen, ook al mede eenigen gehad,
die geweldig tegen het Coffi-drinken
aandruiften , en onverzettelyk ftaande
jhielden, dat het gebruik van dien, om
B b 5 dier*