Zoo zy ook tegcn de zon niec gedekt
ftaan, verdroogd de blocflem, en brengt
dan geen vrugteri voorc. Dierhalvcn zyn
de Arabicrs gewpon de zelve in ryen on-
der zccr hooge en fchaduw-ryke boomen
te planten.
Indien ik , in Amboina, vede zaaken
tot ’t aanqueken dczer boomen behoo-
rende, en die ik eerft daar na geleerd heb,
gewetenhad, ik geloovc, dat ik nog veel
betcr boomen, daar zoude aangequeckt
hebben.
De rech-, De naam van deze vrugt (of eigentlyk
renaam van ¿ en drank, die men ’er van maakt) is
by de Arabicrs nietCoffi, maar w'^’Cah-
weh, en by de Türken Cahweh, dat
zommige zeggen een Arabifchc, dog andre
een Turkze naam te zyn , welke af-
komftig is van ’t werkwoord Cahoe-
wah, een walg inde fpyze hebben 5 ook
bcteekend heteen van de naamen, diede
Arabiers aan .wyn geven.
Om nu te toonen, hoe hier de naam
van Goffi, door een quade uytipraak ,
zeer licht van gegroeid is , heeft men
zieh maar te verbeelden, dat ier een ftip-
pelbovcn de y wauco gezet is, en dan
grocid ’er Cafeh van (hoedanig het
de Franfchen nu noch uytfpTeken) waar
van de Holländers metter tyd Coffi ge-
maakt hebben,
Door Caweh nu verftaan de Arabiers
voor eerft ook wyn , . en alien drank ,
die dronken maakt. Ten tweeden , een
drank , die men van de Coffi-ichillen
1 Èn ten derden, een drank, die men van
de Coffi-boonen maakt: want de boon
zelf noemen de Arabiers Buun.
En zy zeggen, dat deze vrugt nergens
dan in hunland, groeit, waar van deer-
varenheid het tegenideel leerd, ten wäre
zy wilden zeggen, dat zy nergens zoo
goed groeit.
O f z y in Arabien natuurlyk, danofzy
Arabien1 UYC een ander land daar gebragt is, daar
aan werd getwyffeld. ELenige meynen dat
zy uyt iEthiopien in Arabien, andre dat
zy uyt Arabien in Äthiopien gebragt is,
te meer, alzoo de Heer Ludolf, enmeer
andren, in hunné befchryving van iEthio-
pien van geen Coffi reppcn , dat zy ze-
kerlyk wel doen zouden,zoo het een vrugt,
aan dat land eigen, was.
Z y valt in ganfch Arabien nergens, dan
in Jemen, enindie land-ftreek nergens ,
dan in de ftedenBetelfagi Sanaa,en Salbani.
Betelfàgi legt 35' mylen van Mocha, en
leverd de bette Coffi op, en ontrent het
gebergte, en hier, werd demeefte Coffi
van Turkyen , ALgyptcn, & c : inge-
kogt. . .
Hoe men de gemeene Coffi maakt J
behoeve ik nier te zeggen, dat wctennu
de lieden, die met kraamen reyzen, zoo
natuurlyk
voortkomt.
mcefterlyk, dat zy ’t van geen Coffi-man
behoeven te leeren. cy
Deze drank , nu zoo , 1 1 1 1 , - al9ge mevy n , in o. nsmHeoecn die land doorgebroken , dat de meyden en drank> eh
naeifters nu fmorgens harc Coffi moeten theein
hebben, o f de draad wil door het oogons lind
van-de naald niet, heugd my zeer w e l, S g j l
dat in deze ftad over 40 jaaren al zooW(jr_
weinig, als de Thee-drank (zoo men den is.
maar zeer weinig Indifche mcnfchen te
weten, de Heeren van den Brouke , en
D. De Leonardis , uytzonderd , die ze .
dronken) bekend was. Nu is egter de
Thee en Goffi- handel ieder een handel van
veel belang.
Het heugd my zeer wel, datik i68r.
de eerfte maal van myn leven by een In-
difch Predicant thee dronk , niet könnende
begrypem, hoe menfchen van ver-
ftand lekkerny konden ftellen in een drank,
die niet beter dan hooy-water fmaakte ;
en nog meer yerwonderde ik my, wan-
neer ik 1684. by een Heer tot Rotterdam
groene thee dronk, die ’t pond 80
gulden gekott had 5 maar toen had ik nog
nòit Coffi gezien nog gedronken, die
hier egter daar na al mede gckomen, en
met de Éngelze doorgebroken is.
Zoodanig egter, als wy gewoon zyri'De Ara-
Coffi te drinken , drinken de T u r - ^ kcn
ken , o f Arabiers , die zeer zelden,nict>
ten warc dat het maar gemeene menfchen de Ko-
waren : want lieden van aanzicn drinken njnklyke
gemeenelyk de Koninklyke Coffi. 0 •
Z y maken die noit van de boonen 5
maar allecn van deSchorsder zelve, voe-
gende daar een vierde van ’t vliesje, waar
in de boon z it , by. En alle, die dezen
drank gedronken hebben (die by na als
Engels bier ’er uyt zict) zeggen dat
zy in lekkerny en liefelykhcyd zeerverre
de gemeene Coffi overtreft.
Gelyk de Holländers een preuve geno- De aan-
men hebben, om deze boomen op Ba-
tavia te planten, alzoo hebben de En-gejzcn
geizen dat ook op Madraspatam, maar metniet ge-
alzoo Weinig,en nog minder geluk,gedaan,lukt-
weshalven zy dat ook hebben laten vaa-
ren. DeFranfehen hebben’er op’t Eiland
Mafcarenhas ook een proeve van geno-
men, en zeiden 171z . dat het ’er wel
gelukte, en hadden ’er 26 pond voor den
Hertog Regent met den Triton af mede
gebragt.
Men heeft in Holland in de Artfbny- Coffi-
Thuyn van Amfterdam een preuve geno-Boom
men, o f men dien boom daar zou können
voortqueeken, cri men heeft ’er een van wyk de
bekomen,die degroot AgtbreMagiftraatXIV.
weèrdig geagt heeft , om ze aanvereerd*
Lodewyk de XIV,Koning van V rankryk,
1714. als iet zeldzaams in deze landen,
aan te bieden, gelyk men ’er in die
thuin zedert meer aangequeekt hecft.
Daar
welke Arts zelf oók in Aigyptçn geweett,
en dus in ttaat was, om ’er net over te
fchryVen, hocwel hy dien boom daar nergens
in een thuin gevonden heeft.
De Re.izigcr Pietro Della Valle heeftrDella
Daar is niets, ’t geen meer reden van
verwondering geefc, dan dat, daar de
Coffi, zedert zoo langen tyd in Turkyen,
Arabien, in Perfien en Indien door en
door bekend was , ’er geen eene
Perfiaan , of.Arabier, geweett i s , die,
over de Boomen,’ planten engewafloheh
van Arabien fchryvende, te gelyk ook
over de Coffi-boom, en vrugt, en over des-
ielfs gebruik gefchreven heeft.
Daar zyn ’er echter, die willen, dat
die groote Arabifche Arts Aboe II Sina
( geraeenelyk Avicenna genaamd ) en
Bendjaazlah, mede een groot Oofters of
Bagdaads Arts, en by na zyn, tyd-genoet
egter iets van de Coffi, in een werk over
de Arabifche planten, hebben gefchreyeh j
dog dat de eerfte, fchoon een Arabier, in de
mede iets by zy né reizen, 16 1 y. onderno-^ “
men, in 't 14. Hoofd-ftuk van de Goffi- Vefliùr
gezegt| meinende , dat hèt Nepenthe gius 164p
van Homerus (een middel tegendé droef- ^'i®11» ,
heid , dat Helena uyt ^Egypten, bekomen po,^U ■
had) niet anders dan Coffi,^.,2,0,0 metröyi;
wyn gedronken, ge weett. zou ; zyn j ,dog , /
daar in is hy door Nairpn,, in een net ■
werkje over de Coffi,, tegen gefpro-,
ken.
A°i i6 t6 i fchreef de Cancelicr Bacon
in Zyne werken mede iets, van de Coffi 3
hoewel zy in Engeland toen nog gqheel
uaam van den boom o f vrugt gedwaald»! onbekend was.
die als een wortelaangemerkt en befchre- Na dezen tyd.bragten de Italiaanendc
yen, en daar van, als dienftjg tpt dege-r Coffi uyt de Levant, en tocn heeftFau- neeztng , eemg zou gonaakt.heb' a—k't-— ,J
ben , gevende daar aan den naam van
Buun, Bun, o f ßunk3, dog hy fprak eigentlyk
van de wortel Bunk , dat geheel
wat anders, als Buun, o f de Coffi-
bopn is.
Geen minder reden beeft men van zieh
te verwonderen , dar zoo veel vermaarde
Reizigers, die Hispahan in Perfien, Con-
ftantinopel in T urk y en , en het grpot
Cairoin .¿Egypten gezien, o f die Mekka
(dat zoo digt by ’t Coffi-land is) en zelf
dit Jemen in het gelukkig Arabien be-
zogten, egter geen letter van dezem boom
gerept, en van de vrugt niet het aller-
minfte gemeld hebben.
Pieter Bellonius, die van 15*46. tot
tot 15*49. in de Levant, o f in ’t Ooften
reysde, en die me,t veel neerftigheid en
naeuwkeurigheid de fraeifte planten van
iE gypten , en van Arabien befchreef,
fpreekt nogtaris niets van den Coffi-
boom.
Dog De eerfte Europeer, die daar van iets
Prosper opperde, was die beroemde Arts enHoog-
AJpinus L eeraar van Padua,Profper Alpinus,een
van de grpotfte kruid-keriners van zyn
eeuw, die, iy8o. eenen ConfUl van Ve-
netien na AEgypten volgende, en daar 5
a 4 jaaren blyvende, een zeer nette befchryving
van. de planten van dat land
ftus Nairon, een Maroniet, en Hoog-
Leeraar in 4e Oofterze, of, wel in de
Chaldeefche en Syrifehe taal te Romen,
een kleen boekje in ’t latyn van de Coffi
doen drukfcen, zynde het eerfte, dar men ,
over het drinken van de Coffi gezien
heeft, Dit quam 1671. uyt 3 dog in *t
zelve zyn hier en daar, zelfs over ’t we-
zcntly ke, eenige miflagen. Men vind dit
werkje in eep dag-Ly il der Italiaanen
over de Geleerden van dien tyd ge-
meld.
en van des zelfs Artfenyen gaf , waar in
hy dan te gelyk ook met lofvande Coffi
fpreekt, en zegt die ecrft in den thuin,
van eenen T u rk , Ali Bey genaamd, in
Gayro gezien te hebben, getuigende
dat de Coffirßoon daar Bun genaamc
■wierd.
Dit boek quam i fp z . in *t latyn uyt,
en wierd te Venetien gedrukt. Nader-
hand is het 1638. te Padua , en. 1640.
inet de äanmerkingenvan Veflingius, een
groot Italiaans Arts, ’er over, herdrükt,
Het befte egter, dat hier over gefchreven
wierd,. Js 1671. dooor eenen Philippe
Silveftre Du Four , Koopman té
Lyons, die allereerft zèker Manufcript,
handelende over ’t gebruik der C o ffi,
The e , en Ghocolaade, in ’c Franfch
overgezet, te Lyons uitgaf.
Men vind dit mede by een ulttrekzel
door den fchryver van ’t Journal des Sa-
vans den z8. Jan. 1675*. voorgefteld 3
en men zfct in dat werk , dat de Engel-
fchen wel 20 jaaren voor de Franfchen dé
Coffi geltend hebben.
Egter moct men zeggen, dat dit Manufcript
het rechte Coffi-land, daar die boon
groeid, niet fchynd geweten te hebben,
aangezienhy zegt, dar zy ontrent Mekka
valt, daàr hy een miflag in hçeft, alzoo
Mekka daar nog wel 70 mylen aflegt.
Naderhand, wanneer de Coffi te Pa-
rys, Lyons, enteMarfeille wat meer be-
gon door te breeken, ondernara de Heer
Du Four z e l f , daar over een werkje in
’t byzunder, waar van ook ’t Journal des
Savansden 28. Jan. 168f . fpreekt. Dit
is.tweeraaal te Lyons, 1684. en 1688,
en eens in den Haag i6 8 f , gedrukt.
De Heer Baile heeft ’er in zyne Nouvelles
de la Republique, des. Lettres een
net uittrekzel a f gemaakt-, waar in hy met
veel agting (gelyk ook de dag-Ly/f der
Gelcér-4