%
„niet koédën voortrcizen, werwaarts dân
„wilden. In de Prövintie Peking, pn-
:,trent op 37 graden, hebben wy ver-
„ fcheidemaleri in de maand July , wañ-
j.neér ’t onlydélyk heet was, bronneh
„ gevpnden, waar in het water 3 ;en 4 voe»
„ ten bénedén de aarde nog hart bevroren
,»k g- ■ ■ . „Met deze, en nog meer diergelyke,oh-
„dervindirigen, kñoope ikmyn reden vaft,
„ dàt deze Paulus Venétus misleyd is ge-
„ Worden, te meer dewyl, gelyk’t uiter-
,,lyk ichynd, hy den loop der Son niet
„waargenömeh heeft; en zoo my.imarid
„na de reden van dése buitennatuurlyke
Reden ¿ koude vraagdf ik kan niet anders zoegen,
van dien. ,1 dan ’t gene al de hier verblyvende Euro-
„pianen daar af oordeelen, te weten, dat
„het van de Salpeteragtigeaard of deelen
komt ,waar meae gehçel Tsjina zeer be-
fwangerd gaat.
„Hynu hier in Xenfi aanlandende,diens
„weftelyke deel meeft van de Mooren,en
„ WefterfèheTsjmezen bewoond wierd,
' „ en merkende den op-en afloop van de bo-
„ven Noordze Volkeren, zoo hèeft hy,
„fonder eenige bedugting, na die Stad en
„ Landftreek gezogt* en heeft van de Mongolie
kant berigt eekregen, - van eene
„ groote :Stad CämbälPe genaamt : want
Peking „ foo werd Peking by de Mooren tot he-
>y de • „ deift töe tiog genoemd, gelyk ik zülks in
I » Periôoô7dentaalmanvaii deMogereetfe
en M o -
golders
Cambalo
e .
jm „Gezanteri by myii arrivement in Pe-
„kira;, afgevraagd neb, die my voorder
„ bengtte,dat/t woord Cambaloe een Stad
,i vajn ’t opperfte gebied, ja een Stad des
„ Heeren uitdnikte.
„Het woord Cathay nu heeft hy zig van
„de Ooft-Tartaaren, door de wêftelykeri
Beteeken
is v a n
die naam. ^doen aldaar overheerfcht, toegeëigend ;
’tWoord ,,’t geen ook geen Cathay maar Sjitay is ,
» „en voor een oaftaard-1 sj ineefeh woord
„gehouden werd; hoewel deOoft-Tartaa-
„ren het nogtans gebruiken. Z y drukken
„ ’er dit ïneae uit : Chu of Sji beteekend
„ Weft, en T ay’t Zuidèh ; dikwils ook wel
,,een menfchén-hand, land ter zyden van
„van de «hand, na de diícourzen vallen,
„daar dit woord Tay in te pas gebragt
„word; dog als deze twee woorden aan
„een gefchakeld werden, zoo wil Sjitayte ;
„kennen geven een Land Zuidwcft van
¿onze hand 'gelegen, gelyk ook de Pro-
„ vrntie Peking m der däad Zuid-Weft-
„ waard van’t R yk Kin, of Ooft-Tartaa-
3,ryen legt geftrekt, en op dit fundament
¿heeft: die Venetiaan/t Noordèlykfté deel
„van Afta meer als i f graden te lang uit
¿geftrekt, en daar ’t Koninkryk Cathay
„van gemaakt, waar in de Stad van Cam-
„balu, zoo vermaard, zou gelten zyn ;
„en even al eens heeft hy ’t woord Man-
„gus, daar mede hy het Tsjineiche Ryk
»noemd, van de Ooftelyke Tartaaren ook
v an de
O o f t -
Ta rta aren
ont-
leend.
»doenmaals onttrokken, *t welk al mede ißzi.
'»» niet regcis : want zy zeggen tegendeTsii-
•»neezen Manfo-, o f Barraren. In fomma
” deze Prövintie Peking word voor dat
j,waaragtige Cathay, en des zelfs Hoofd-
», ftad Xientien, dat gehooizaamheid betee¿
»kend, voor ’t vermaard Cambalu géhou-
„den: want van deze Stad Npordwaard
»» tot 50 graden en vind men niet anders-;
«als ongecultiveerqje zandagtige woefty-i-
II nen, wdkers oeveräldaarlangs de Noprd-
»zee van de Inpiraat, . om datze niet Vi£
>* fchen-vellen bekleed zyn; werd bewoond,
«»die nu onder deze kroori mede forteren',
»en in onzeprefentie voor den Throon lä-
» gen, om eerbiedigheid. te bewyzen.,doen
j> wy in Peking ter audientie wierden ge-
,.bragt. Hoe Pater Emanuel dit van Ca-
„thay, en Cambaloe debatteerd , geliefd
„U E : by zynen nieüwen Atlas natter te
„ beoogen. Het is altyd zoo*- dat het. by alle
„ Jeiuiten, in Tsjina temorerende*yopr waar
„gehouden werd.
„W y keeren nu weertot de Weftelyke verder
„ Tartaaren ondér de Monarchieä* : waäi'Myallcn
„na dat zy de Ooftelyke,,onder den iz dcn ae’rWcil-
„ Tsjinefehen Keyzer, uit de Provinze Ho-' TarJ*.a’
„nan gedreven, en die zieh onderworpen E S Ä
„ hadden, zoo bragten zy nog wel f f j^- Monar-
„ren door, eer zy neel Tsjina conquefteef5'cLfevan
„ den, v^rmits veel vañ die OoftelykeVqU Hiu’
,*, ken zich door denederl^g meg-de^Tíijí-
„neezen cdnjungetrden, en de Weft-Tar-
Lters tegenflancfboden.
„Daar door bevindmen in hunneÜhoS
„nyken, datze n ^ in den gaioemden tyd’ I
„ zes iticeeflive Köningen gehad hebben
„waar van Tyzyn, den i8d^ uit dat.Huisj-Droevig
„de laatfte geweeft ,zy:.; want zoo tas dé'einde
„Tartaaren in de Prövintie Fokjep qpq- yan den
„men,, ging deze. jongeling, .hebbende ^.cizer
„nog qualyk a jaren Konmg geVyeeft,¿ c m ’
„ uit de. Stad Hoklpoüw t^fcheep, om de Ao.u8o.
„ vlugt t* zéewaarts- te ñemen; dog vermits
„de wind groot, en ?t water te hol w¿s,
»zoo wieref hy niet Schip met aí omge-'
„worpen, opoflfo-ende ajzop, metZyrjby-'
„hebbend gefelfchap,zyñ levenaánaeZe^
„ benevens zyn Seepter enKroon, toteen
„ befluyt van dit aofte gaflagt, dat 320 jaren
„ over Tsjina geregeerd had. , Nu nam dan
„ eerft het 21ftc Geflagt,onder den haäm fu e n ,
„vande Weftelyke Tartaarehzyn iptredty
„zynde A° 1280,'waar van Xico de qerfte
„was, die zynftoel weerveftigde"öndef de'Xicovcr-
,, Monarchie Hia, waar van een Sedes Belli-overd de
„ ( Stoel des Oorlogs j teSiunarcand by den- Ryken
•„ grooten Cham als- doen gehouden wiérd. ü ,
„ In de Stad Peking latende zyn verdere Siam /
„bende, die in groote heirkrachten be- Cambo-
„ftond, vorder Zuidwaards af ?t Konink- $a’- m
„ryk Lauw, een gedeelte vanCaramania, enTor-
„Siam , Cambodia, Tsjampa , Quinam, kin, Scc.
„en eindelyk 5t Ryk Tonkin, dat hem
„wel het naafte lag, door dewapenenfob-
Humvu
verdryft
d eW e ft -
Tartaa-
ren A o .
>5^8.
D e T o n -
kinders
vallen
van den
Tsjineefchen
Keizer
nuaf.
Tonkin
nader
befchree*
ven.
„jefl: maken ; fiinderende ook fn dit Ryk
„ e e n aanzienelyke Stad en.Fòrtneflè van
„magt, en Oorlogs-geceedichappen, om
,,met ’er haaft die tegen de wederipanni*
„gen te können gebruiken. In fomma,
„ ait was nu alles wel, hadden de Tartaa-
„ ren de Tsjineezen, die altyd in twift en
„twedpalt tegen hen ingenonaen waren,
„ maar wat beter beteugeld; ; dog dit nu
niet gefchièdende,. zoo quam , na verloop
„van 88 jaren, onder den ioden Onder-
„ Koning Xuncun , een Man met name
¿H um v u , geboortig vanFumiam, in de
„Provintie Kianfi, een HeyrJeger by een
„te roepen, nemende daar mede vedSte-
„ deai gewddelyk in ,, en onder anderen de
„ Hoofdftad Nanking, van waar zyn. Sol*
„daaten inder y l , om goeden bmt te erklangen
, hen Ibgten na do Stad Peking
„te goeden. De Tartaaiifche Onder^
„Kornng, zoo haaft geen Volk by een
„konnemis krygen,, wierdgpdwongenmet
,, Vrouwen Kinderente vlugten na de Pro
„ vintie Xantom , alwaar hy omgekomen
„ i s , en alzoo een einde van de zaake der
„weftelyke Schyten gemaalet heeft.
r^çDeze H um v u , die voor dezen een
„valfche Afgtföifche Paaps Knegt geweeft
„was, zieme, dat 5t geluk hem diende,
¿veridaarde zig Ab lytiä voorKoning der
„ Tsjineezen , en, ftmdeerde het 22*= ge*
„ flagt, dat MartiniusTaminga noemd;. Hem
„ den naam van Taico den eerften toeëige-
toUsad^diftooktalles . watopg eenigzins na
. „H y fond mede herwaards een der On*
¿der-Komngen, Lieuthaney gehaamt, om
„ dit R yk Tonkin in deplaats der vorige
v, Tartaaren te Gouverneren ; maar gemerkt
„deze Volkeren, hoewelverbafterde Tsji*
„neezen, nazulke ordonnantien niet meer
„wilden hooren, te meer zy by de Tar-
„ taarifche Regering zulx gefmaakt hadden,
¿zoo begonnen zy te rebelteren; fohud*
„ dende ’t jok van hunne fehouderen, na-
„men die- Voogdy Zelfs in poflçflîe , en
„vefdeèlden hun Volkeren iü *t Weften
„ tegen de Ryken der Lau wen, eii Bau-
„wen, en andere op d’uiterfte grenzen, van
„ den opgsmgtöt in *t Noordert längs \ Ko-
„ mnkryk der Tsjineezen, pm- dîeLandert
„als vry en erfolyk te blyvert bezitten,ge-
¿ îy k zy nuook al in verfeheide Prcvm-
„tien verdedd zyn , welker fituatie wy
„wat nader zullen cmtleden.
„Dit Koninkryk Tonkin, dat ontrenf
„200 groot als Portugal is, febynd, voF
„gens de taal dezer Volkeren wel zyn er-
„gen naam te hebben; hoewel ’t vanouds
„b y de uitlandige en aangrenzende Volken
„andere namen gehad heeft. De Tarters
„noemen dit Ryk Jannaru, om dat ver in ’t
„Zuyden de Prnang eeten , en de tan-
„den verwen,datmetde Indianen gemeen-
„fohap heeft.
„.De Tsjineezen , ert de TaMafeft Man- 1 fi fi
„fogenaamd , noemen dit Ryk CatitWn; ®esze4
„goykookdejapanders * omdat hunne im-
„geboomen bloots voets, gaari, en huö Volken*
„regter groote toon , dat wonderlyk is*
„ dwars toi fydea af ftäaf; ’gelyk het nog .
,,b y eenige onVerbafterdegezien kan wer-
jydehv
„Des zelfs litrrften beerypeö in zie 12 inhöe
„ Provintien , waar van dfc y** meeft ten vecl
„ deele van ’t Ooftcn , op 2,1 grâderi 6 mi*
i „ten, tot in ’t Zuyd-weften aan deRie* vpepr.
i „.vier Poetfit, tegens Qüinam, dfe Aftati- deeld
I „fohe Zee bogts- wyze längs zynen pevei werd.
„ omarmd ; en ftoöten de vorige vy f Pro-
„ vintien met hunbergen«oö in den onder-
,, gang tegens *t Koninkryk der Lauwen*
„m ’t Noordweften aan de Prövintie In-
„ nam , en ’t Koninkryk Cabang, dat een
„ afvallige van dezeKroonis, en eindelyk
„kómenteeindigen in den middernagt (ot’t
„ Zuiden' als ontrent ’t Noord-ooften, längs
„ de Prövintie Qpanfi , wiens wegen aU
„daar, om uit dit in ’t TsjineeicheRyk
„te komen, zeer rysbaar zyn ; welvei-ftaaa*
„ de van de Zee-kant door de Provintie
„Qimam de Tsjineefche Höofdftad Sims,
„migfoi, die orclinair in drié ifegen gaans
„ veraedd Werd ; maar ter contrary* zoo
„een vreemdelimg genegen was van hie»
„doenrde Pmvincie Banuw in Innam, of
„doot A y * ’en Lokjoaw, in de Provintie
„Quanfi. over te treden, en bevorens î«
„oentie^OTroe yantiyzeKrooa had,-zóor
: „mögt Ey Wervèrzèkerd ïyt^
I „gerand werde», hoewel Zulîf veëltydsî
!„aoor de Jefoiten hieronderzogt, enfom-
„wylen door hunne Tsjineefche Habiten,
„da» mede omkleed waren , ook gehikt
„ is ;. dog wat hebben zy in ’t kort hier te siegteä
n weçg gebragt, pf in ’t nangroejen van ’t voort- -
„H . Euangelium gewonnen. Wel is waar,
„ dat de roqp daar af zeer groot by 5t Paus* ¿faf6“
„dom is , gemerkt hunne Leeraars m^ft
„alte door ^Tsjineefche; en ookriezeT«».
*,kinfche Provmtien zieh verdedd hebbeti,
„ te weten, by die gene, die arm ,en xiooä-
„ draftig zÿn, gelyk wy eens een zekered
„ Pater Emanuel tot Nanking vraagdpn,of
,,i» de vooitpfaing % en oegft des" H.
„Éuâhggliums, al wat te actrefccren quan^
„•wäaf7 pp hy aütwopnfe : ik heb W vre!
„ gedoopt, aogvermits zy egter,op hunrie
„ wyze ¿meinende hier doorryk te worden,
„ä l even arm blyven , zoo vallen zy eyen
„eens af,, en plegen in hunnëTempels a&
„ gpderyen. ln fomma, men kan hier uit
„ genoeg bewyzen , datze dît meer doeä
„om den broode , als door wäre aapprik-
„kding, en liéfde tot het geloove. /Vf.
„Ten anderen, zoö deze Predikheereri
„ hun keer nemen tot de Grooten en Ry-
j,ke lieden, daar werden zy , wegens
„hun'wiskunde , voor wyze Lieden ge-
„taxeerd, en verder gehouden voor vei-
»koii