4 j A V A- A N S G
Wpt-boek: van zuUc çcn bpjsepbedriegcr
heeft kpnnénoriderwerpen. v
Hy heefb daar aan piet^aUeen Arabien;
maar bmnèn çc^eeuweeeo zecr^groote
nienlgtc ytóXandenspnàer.'den Gn?oten
Heer^aanHej en 4^r na qok de Ryken
vanTez , . Marocko, en ’t grootfte ge-
deelte yan Barb^çp xbeneyçiî^v^eie arç
dére ^ykèn yàn: Africa en A fia, van É-
gypten^n dWngrenzende.Ryken af, tot
aan’ d’Ati^ti^hq.Zee ypJlderwqrpqn4 en
hen geawongqn \Mohhgmmcdaans té
wiegen. Tot, ^ wçlkç.'d^^be^éP He-
racljus bloedfebande’^e.Q pn^ei^gtigheid,
de pflegte ftaat/der Cbiïllen^Kêçl^, in
dié tyd in , tpçtalic,Jiaare gefch.
illen over de^çe^^kcn-, - haar byf
elppyç V:f en yejbaftcring-; yan zèden',on-
u^eyeàrkettqiyen , zeer yeel aanley ding
hebberigegeven,waar toe zy nverbpd, yan
i^çt over-zaaken ; v^n den Gqdsdienft té
ìehryyen or té t wiften , .nipt weynig gè?
holpen heeft, gelyk dat omiiandig, zoo
uyt cfen Cofaan zelf,-ads ook; uyt veelan-
_dere.fç]iriFten., gezien-kan werden,
_ .In ’t . Qoften lloeg mea-.ròt-dezen
Goc&cfienft qofc in hqrryk- der Perfèn j
màar ^elyk wy ree<& aangeraerjbt heb-
be»)met een jrpot/yei^hil tuflèhen^ de
Sunnis en Sjais, en aan die kant ook by
de Usbcékte Tartaaren (dfé mède Sjais
Zjrà)-OVeTr
j Hèt bleef daar niet by,maar hydrong
met zynén Còmn ook dporin hetRyk van
den Grooien J^IogoI àe^zichj yerk^aar“
de Sumris te zyn,gelyk die van Golcon-
daren^Vjziapqer zieh njpd^-aan. ciç :fti;eng
der Pc^imnen,i als Sjais, hielden. , ...
a Veef Rylçen van 'hetGropt -Tartary en,
en zcjfs eenige Landen van China mits-
H E Z A A K E N
Riders verfcheyde Koninkry kcn daaraa»?
gifenzend«^ zyn met dezen iiiurdeegrem
al meaebennet. Men vindter yoetftappe*
van> opde Maleytfe Kuft tot Diohqr, ,Pa-
tani enin-Ziam, en gcen mindere pp de
Kuft van Malabar , en hier en daar op
Ceylon, gelyk mede inTonkin, Tsjam-
pa en andere, nabuurige Ryken.
Dus Jiceft de Leere van1 dien bedtie-
gerzichpok niet weynig in de ^ylanden
van Java, SumatraCelebes , Borneo ,
Boetoiu , Amboina,, Banda?TernatCi, T imor
, Mangindanao, Madagafcar, Cq in
de Maxo^ Eylanden nnts^der% in meer
andere Landen yan Qpften en :’t;*Weir
ten, zpo gelukkig uytgpbreyd, dat. zyte-
gcnwoordig, een zeer groot cfoql yan den
aardbodem met haar vergift befmet.. .
Gelyk nu die Leere op ’t Eyland Java
alomme doorgebrpken i s , aizoo hee.ft-
zich die ook tot npg toe daar zpo fterk ,
uytgebreyd, dat men,zeer weynigplaat-
zcn u)?tgenomen, zeggen , moet j dat
by na, geheel dit Ryland Mohhamme-
daap^h is, ^ . '
, Men moet egter hier nog byvoegen,
dat de Mohhammedaanen zieh niet door
eenig geweld zpo | ynre uy tgebreyd;,
maai* dat alle hunne pelydexs viywillig
(uytgczonderd maar zulke, die zieh met
een Mohhammedaanich vrouwmenfch
pnvoorzigtig vermengen jo f die ony@pr-
zigtig de woorden van hunne jbGfydenis,
(la illah illallah Mohhammed refgelullah,
dat is 9 daar is geen God dan God , en
Mohhammed den .Gefänt Gods in *t
by^ez«?. van een^qhhammedaan .uy-
ten) zieb zelven Mohhammedaanich vqr-
klaard en’ die leere aangendhfien ifcb-
ben.
"i- \V E E D É H O O F D-S T ü K.
ç B e Gbriflelyke Godsdienft. Wat Godsdienften Butävifc getefjbtä èü gïdüld'iü'erden*.
vattdeto HtrvotindenGodsdienft in Indien , £» op Batavia onderD.H\ür
feboJ^^¿’«sDhbbelHryk. - Met gtedkeuring barer Edelheden. I). Dhbfeeldiyk tot Predicarli
A°: Ffiiiv aaHgeßeld. ^De Graaf als Proponent fy de Dlóói iid Gtìd. Batavia in November
Ahmmózi. eerftin tip&fbare fchriften ge ft old. Vootflagm byde ihtredë dèïNteu-
vmÿmrs Maldyts te prodil^ßU Äatinierktngen op > hbeefeß d it CBineèftn en Javaanenitt
v AEtyk äi>*t-ßeßMWan een Pmfeffbr in de MMeftfe iaalöp eeHdfr Aca-
d&fäem^ltfdanäag fot den dkg der ver&idèringpfteld.» D» Hîillebbs na de Oöft gezonden.o
en JD. ISiibhelàryk Predikaift- ip Batavid gemaakt. De Maleytfe dienft begonnen. Staat
den fdkolwden ìedemaJateii. I X Hiilicbos *oerdrotiken. D. Dankerts hier üyt Amboina.
D. Ddbbeldtyk na Amhotha.
^^iaiyéri dén Möhhammedaan-
' ièheh is’gr, vain b t^ , her , eeü
ityfeeqc Heyac^rbe öodscncnft,
'Je'wetea’j die :3er Öiineaäi,
^wçëftt
a??’ -/' ^ V /Eoefën dienlt d e r , r*uì ‘Jx Êë-v- oren^ avl ' -i/e-tist • daarr af
Chinee- ^ Vaiacden,
fen. -èb;.in .*.t •. bÿzònder yan. Hunnen Tempel
buyten Batavia gëiprpken heibben, en als
wy. daär pyer zoò , als ’t behoord, Zou-
dén handclen, hadden wy wel eengroot
boek daar toe alleen van noodjeai * ,
.Gelykgeheel China çaeeft in ’t byge-
iooyc cn den afgoden-dienft?als begraven
l é g t alzoo is dat Land.met een oneyn-
dig getal van dwaalgeqftcn vervuld, die , ;
Van dea G Ö D
vm iyd tot tyd dit Volk, dut anders in
| - aüerlcy zport van wéreldicheAzaakèn by
i^^uytftek ichran^er cn- zeer. gaauw is<-, (en
'dat..van ;z.ich zel^é.*zeg?L, das dev Mo-
H hhammed^enj^en I^derkndeKen'ecn,
t f ; zy pogea j én.anderc?er'geéft.'hebr*'
bep) zoodanig hebben wetcn ^ce -blind-
doeken ,en aan den dienft wMi' hnnne nie-
tige afgodcn, als medte ^n hunne waar-
g zeggeryeü, tooveryen en> watdfiaimeer
• • ; is, dermaten teondcrwerpenij.ifetilben’er
tep uytcrften over verbaalk ftaa» moet.
De Leere van Confutius ' allsten ', een
Van hunne groot'fte en-beftc Wysgéeren,
maakt een tamelyken Foliant uyti En j
yan geen mindérv beflag. zryn,- die van
W fLauw-Zoe, van Sjwa± Wij» )r en vineer
~ anderen.
;> Men kan.dat eerftè werk , dat gedrukt
is4, pn verder over de zäaken van mmnen
Godsdienft, de bcfcluyvjngyanGhina,
miKgadcö 'die van den Jefok l> Oomte ,
en meer andeie van die vaders , na zien,
jdzoo ’t onmpgelyk is ons zdveh nu in
zalken. zee in tèf laten ,: dewyl ora 00g-
ji : merk maar is, hier aan te halen dat:deze
Gods-dienft, onder meer andere ’, Van
ouds, her op^dit. Ejdand mede;:iS‘B'éfcénd
gcwqeft,. ■ I
Dc PyW^Buyten deze drie is de- Chviftdyfee
Wßjjm. Godsdienftf Inde mède oiigetwyff^klt al
%oaft. I Zedcàt de fcbinft dee. Portngéèaèaliéktnd
geweeft -9 die vàn ondsop Ja^ara_,
r en meer andere plasaz<m -nifet; ^lééri
«mgegierd ymatà mi e» dafcóèk • véft vef^
blyf daar gehad hcbbèn 5 dóg ik'heb èg-
ter niet konneii^beQ)enreä j dàt zy* dilar
Priefters ter befceering der Mohhammed
daanen 9 o f der-Heydenen gebruyktj o f
vafte kerken ofkerk-dienften, (gelyk an4*,
ders (weL in andere Eylandèn PÉn de Óoft) ,
géhad , o f 4at zy iet .aanmerkcnsweqrdi^
in.?dezérLopzigt daar verrigt hebben.
Waar mede wy dan van de ràlgemèene
teriehryvingider Godsdienften vàri dit Ey-
dand, tptde byzonaere, die hfedènsdaags te
Batavia plaats hebben, én daar van des-
^elis-ecrite beginzden af gepeffend zyh 9
zullen overgaaft.
k » Binnen deze ftad heeft men van piids
^tìènftèn' ^ Mohhammedftanetì en. Chinéefen
' or Batar g eHad , dog aan - geétì- Vsui deze beyde
werd toegelaten in de ftad^zelve, inaar
o^end' wel daar buyten hunne Tempelen teheb-
S§en. Hen,en daar alleen hunnen;GodsdieHft'té
' oeffenen j hoeWelnÌen Ao. Ì648Tinver-
haal yan de kerkzaken der Chriftenen zien
zali dat zy toen beyde èen Tèinpel in de
ftad hadden, dic’er nog al lang’er na
bleef..
De Mporèn Hebben eén Tpìnpl^pH
de weg: »a1 -A&jSpf-buyteq,-
dfemmer pbóiHrv eri:de Chiiièéfèn W ik?
een pas byyten de N icuwe-tòprt ~ [me
bevoiera- béfchrévértc1ict)bén)‘ en
een .ontrent Nòordwyk , - o f watibi^ten
den grooten weg. van Jakatra ', by dè
Chineefehe Graven 5 in welke Tempéli
, zy dea ■ dienft-, iedéf; volk- ondér zyiiè
Priefters, geruft konnen cn mogen oéf1
fenén; 1
Dc;Chriftdyke Godsdienft1 werd hièr
in de ftad-alleen, jen uyt de zelve gectì
andere, dan de Hervormde, geoe£rendr>
en ook geen andere gèdiild.
Verfehyde maalen hebbqri deze enge*
ne Jeiìriten-j, ■ ’t-zy ten |tydé' yan den Op-
per-Landvoqgé', de Heer Cainphiiys j
Ab. 1Ö84. en i<s8f. ’t zy ten tyde
van- den Heer Opper-LandyoogÜ van,
Hoorniy by - ’t houden van ftiHe byeen-
komften hier en daar in de ftad, de Ròom^
icfee 'GiVfedienft getràgt te ndfenéri éb / %
dusr verder uyt tè bfeydèn | ; dog het' ii f:'
Henivanr tyd ■%òtiitydv,zeer;ft:reng verbo?
den9-enHfeugd'my zperM É: dat’ér,ohi
dp» den Heer van Htiorjty in ’t begm vàn
Ao. XTOy.-'éen P^è^fSylvefter f met
meef - arideren , uyt Batavia òm ‘ geban-
nen , *ca met nog drié Franciicaari-
ichè- Priefters na Tiinor vertrokkeri is,
zynde tderi dit hun bediyf òorzaak ge-
weeft , dat óok vericheyae Borgers na ?t
V ^ l ^ 5 en (die ,inlandiche vrouwen
hadd<m)f na'Geylqn vértrekken móeften.
Dus -valt1 ons maàr alleén vàn den Her* EéÈftè
:G q d « n f t M É g V g J
der te zien-gfe'diévbégónnen: is , w a i^ S iS ’
VooftgaHg-die1 geHadc heeft j Cri welke Her-
riiatìriéri daäHop van tydtot'tydü ;2rooiävormdeb
de Nederdùytfche, als in de Portueec-SÄ
ieKe', en-Mqltytiche Geriiéyriten 9- gè?
bruikt zyn. Indien hèt SVaàl* is, ’t geen
men.my verzékerd heeft, dkt’è r in f Ba-
tavifeh Rcfolutie-Bock der Hoogfe Re^
geéring van Ao." iOip. onder.de Heer
Jap Bieterszoon Coen, tot Aq. ié y j. o£
tSyS: aan de dood van dètìeer Maat-
fuyker gteti lettet van; dé Kerkelyke zaa-
ken te vinden is (alleen zeerweynige uyt-
g’èicmderd) ¿do' zat zulx myne fcfciftcn
te weerdiger doen zyn j alzòo men oor^
beeid ,dat ieder Généraal de papieren, on-
b^ ^ Heftier voòrgekomeri^ òfvcr^
d u y ^ ;d . ofna Zi'cH geriomén Tieéft.
' " D e cciite èri oudfte'Predikaht in dienitln Indici
der Ooft-Indiiche Màatichappy (om dit
vari de grond ' af'òp té deiveri) waar vari
ik leeze, is Philippus Pìeferszoon vari
Detft geweeft j die o p ’t^chip Amfter-
dam, onder den Onder-Zeevoogd , Wy-
br-and van Warwyk , uytgeyaren zynde,
Ao. xfp8. dfen 27. September op ’t Ey-
land' Mauritius twcemàaì predikte , ".eri
daar een Madagafcaar&hénjilaaf Laurens
v llooptc, - zonder dat ik.verder vari dezeri
Hcer, qf zyn dierift iets leze, :pf aan-
geteeken4 vindè j ^at niet te vcrwon-
j deren i§ ? alzoo de onzen. -toeti iiog géed
! V^te' plàats hadden. |
a j m