¿ J o
lòòvelykc meenigre van allerlei Chineè-
fehe koftelyke 'wären ,tot groot gemak van
deze ftad, aanbragtep, daar men die anders
mec "groote moeite en onkoftep zou
hebben moeten gaan afhaalen ; dog zedert
de Heer Opperlandvoogd van Zwol hen
zoo onbillyk gehandeld, en als weg gejaagt
heeft (gelyk wy nader, als wy van de
Opperlañdyoogaen in ’t byzonderfpreken,
Zullen tooneii) zyn zÿ tot nog toe op Batavia
niet weder verfchenen, dat een groot
rndeel en ongemak aan die ftad veroorzaakt
heeft ; alzoo zy ettelyke millioenen aanbragten
, en met minder goederen weer
inkogten, dät aan de bloote toi zeer veel
bcdroeg. Men zegt dat zy aan allerlei Hol-
landze fraeje fnuifteryen wel een halve mil-
lioen ryxdaalders, en meer, en ook zeer
veel geld aan peper plagten te befteden.
Groot ge- Hoe veel’er van dit volk op Batavia
S i P l 5 " 1 ’ “ “ í í w d “ «EP1- D»«- syn ’er
hicr; die willen , dat ’er wel honderd duizend
Chineezen alleen in, of buiten de ftad zyn.
Wat daar af z y , *t is zeker, dat de hui-
zen der Chineezen in, en voor al buiten
de ftad met volle opgepropt zyn, en dat
zy ook over al in de ftad de befte plaat-
zen bewoohen. Zèker verftandig Chinees
heeft my daar af verzekerd, en dat
heeft my dikwüs ^obr onheil doen vree-
zen. ™ gl
De Heer van Hoorn (loftelykergedag-
tenis) was zeer fterk voor de Chineezen
en *t is zeker, dat het zyne Heeren en
Meefters niet fchadelyk ; maar zeer voor-
deelig geweeft is. Na zyn Èdelheids tyd,
is’ dat niet verminderdj maar heeft nogal
zeer fterk toegenomen.
Haar Edelheden , voor dat groot getal
egter met reden zeer bekomroerd zynde,
vonden een middel uit,om zig van veelen
der zelven te ontlaften, of immers om te
ontdekken, of het goede o f quade inge-
zetenen waren. .
Gocdc or- Zy maakten hen bekend, dat alle de
dre daar Chineezen, die geeri aanwyzing doen können.
den, dat zy van defcen of genen handel, of
anders van ’t een of ’t ander ambagt be-
ftaan konden| zig aanftonds'tot den land-
bouw (waar toe hen land aangewezen
wierd)begeven, of anders vertrekken moe-
ffen.
Hier door hebben zig veelen van hen zeer
naarftig envemiiftig tot den landbouw be-
geven, en die dat niet doen wilden, of
niet aanwyz.cn konden , waar van zy
beftonden, die moeften datjaär vertrek-
ken, dät voor dien tyd een groote ontla-
fting gaf; maar het is wel zeker, dat zy
niet alle ¿ dien wel behoorden, toen ver-
trokken, en dat ’er nader hand veelen van
de nieuwe vaiï tyd tot tyd aangekome-
nen, zieh hier o f daar zoo lang, tot hun
tuit gewaflehen was, verborgen, enzich
hier it il gehouden hebben, zonder dat zy
een verlof-briefje hadden (daar de keten
ten ftraf op ftaat) dat zekerlyk By ooglui-
king van de Sjahbänders (die dit, als zy
Wilden, weten konden .ren die ook wel
Wifteny waarom Zy dir door de yingeren
zagen) gefchied is ; hoewel het tot groot
nadeel van de ftad, en de ingezetenen,
Was : want dat’er fchelmen, lediggahgers,
dieven, en moordenaars qnder deze gaften
fchqilden, heeft men Ay. i y ¿g ¡n <fc maand OnvciJig
Auguftüs gezien, warineer men een Jjroep&aan'sa-
Van ontrent i fo Chineefche déugnietènYonds*
öntdekt heeft,. die niet alleen de.wegeii
buiten de ftad ’S avonds en ’s nagts zeer
onveilig maakten ; maar zig niet ontzagen
zelf naaft denthuin van zyn Edelheid,de
Heer van Riebeek,rin ’thuis van een Bor -
ger-Luitenant o f Vaandrig, Jongçrheld
genaamd, met geweld in te breeken, boe-
wel die,' door eenigeftaven zeer gelukkig
geholpen zyride.,. aich’er nog. mañnelyk
door redde , na dät zy al een höuwer
tuflehen de deur van Zyn kamer, daar hy
zig in. bebolwerkt had , gekregen, en die
krom gewerkt hadden, gelyk zy hem*
buiten voorval van-’t fpringeayaneen kar-
does met kruit, die'op ¿en S® ^ a ä r " iß
voorhuis lag, en dat nog een van hen ’c
1 Vk overweldiprVhndpn
hebben.
Dit ongeval p p l en -buiten 'Batavia
Zulken opfchudding, dat niemand by na
’s nagts meer in zyn thuin blyven dorft.
Ooft kon men niemand van hun kennen *
alzoo zy alle zwart gemaakt waren , zòo
dat men daar toen ook van zwart-makers
wift.
Om daar tegen egter ieder een veiligls Ordre daK
lteilcn, vonden -haar Edelheden goed deÄtcgcn Ec*
18 Auguftus een placaat te doen afkopdi-ftc]d*
gen, waar in zy laftgaven, dat alle Chineezen,
Inländers, ofte flaven, ’s ávonds
na negen uuren een Jantaarn o f flam-
bouw by zieh hebben, en aan de wacht
antwoord géven moeften, o f dät men
hen, geen antwoord gevende, of geen
licht by zig hebbende, vry onder de voet
fchieten mögt.
. ¡ÉíBá ^ ooten fckrife onder,
behalven dat de rondgaande \Vag? meïkè-
lyk verfterkt wierd.
Men deed groote moeite, omdiendo^
den verbrailden Chinees in handente krygen;
dog zy hadden hem al uit eenige hui-
zen, waar in men ontdekrhad, dat hy‘geweeft
was, vervoerd, en men zegt dat dît
ganfeh rot, voor onheil vreezende, na
Tangerang gevlugt was.
Ditis een van degrootfteongemäkken Puni®°k-
die men hier van de Chineezen te wag- r nract
ten heeft; maar buiten ’t zelve iä ’er nòg pccerycD*
een Ao. 1713 in Juny,en de volgendo
maanden, ontdekt, dat tot groot padeel
der E. Maatfchappy geweeft , en buiten
twyffel al veel jaren aan een, door on-
trouw
B A T
trou w van deze en gene bedienden der zelve,
die ’t opzicht over de fpecery-pakhui-
zen gehad hebben, gepleegt is.
Daar waren op den 23 dito 38 Chineezen
met den Schipper van een Chinees
jonk, dat reisvaardig was, ophetftadhuis
gebragt, onj. dat men in dat jonk niet alleen
veel nagelen en nooten ge vonden,
maar ook een groote menigte der zelve,
die zy overboord wierpen, zien dry ven
•had, zoo dat ’er geheele manden af opge-
vifcht wierden.
Op dien zelven nagt waren ook zeer
fchielyk 2 o f , 3 andere Jonken vertrok-
ken , waar op men met veel grond vaft-
ftelde , dat’er bevorens noie Jonken , zonder
die fpeceryenvertrokken zyn ;te meer,
alzoo ’er, niet tegenftaande ettelyke jaren
aan een, veel honderdduizend ponden nagelen
openbaar begraven, en ten deele ook
verbrand zyn, egter nog zoo grooten getal
in de pakhuizen is, aat de zelve alleen
op den eed aan de opzienders, en opper-
hoofden vertrouwt werden, waar door
men dan Ken noit van eenigeontrouw,of
quade behandeling in dezen, dan by de
itukken (dat ook al yeel voeten op aarde
heeft Ìlovytuigen kap. Om net re wpn-n
zedert^ranneer dit îmoKKeieiPWntlîïrT^-i
■perhoofden der fpecery-pakhuizen zyn aan-
vang al genomen heeft, behoefd men maar
na te zien, wanneer zy laatft die fpeceryen
gekogt hebben, dat in langen tyd nietge-
fchiea is,om dat dit een beter middel voor
Jhen was ; alzoo 't beter koop is, honderd
ryxdaalders dan 500 guld voor een pikol
naeelen van r 25 pond te geven.
Het heugt my, dat ’er egter een geval
geweeft is, dat men’er hetopperhoofdder
weft-zydze pakhuizen zeer klaar af over-
tuigen kon, alzoo de Chinees, aan welken
eenige pikols nagelen tegen een vafte prys
verkogt waren, genoemd wierd door een
man, die mede quam, om zoo eenige pikols
van hem te koopen, meenendedat.dit
hem by haar Edelheden toegeftaan was,
om zig van de menigte der zelve te ontlaften;
maar deze man wierd, op Ret ver-
keerdaañbrengen van ditopperhoofd ,door
den Heer Opperlandvoogd zeer qualyk gehandeld,
en ’t opperhoofd wierd overzy-
nen y ver nog geprezen ;dog alzoo zyn ge-
wifTe hem voor ongeval vreezendede,ver-,
trok hy kort’er aan na ’t vaderland.
Ontrent den tyd, dat dit met hei Chinees
jonk, waar af 't volk op ’t Stadhuis
gebragt was, voorviel, was’er een fchip
uit Amboina op deRheedegekomen, Yf-
felmonde genaamd, diens Schipper en
Boekhouder 3800 ponden op huñne lading
te kort quamen, en die men dierhalven
de fchula wilde geven van die nagelen aan
deze Chineezen verkogt te hebben, often
minften, dat de Tandiong-Poera’s-gaften
hier ontrent fchuld hadden, want Tandjong-
Poera’s zyn zekere vaartuigen, die men
tot het loflèn der fchepen gebruiktl
Immers dit zogt de Opperlandvoogd,
de Heer van Riebeek, de gevolmagtigdc
twee Opperkooplieden, van Wyngaarden,
en Störm wys te rp^ken ; dog men kon aan
de 97 zakken nagelen, en 2 zakken nooten,
die men gevonden had, al te klaar
zien, dat zy van een veel ouder tyd waren
; hbewel een van de gelaftigdeÖpper-
kooplieden de tyd van z öf 3 jaren (diczy
wel oud waren) niet uitgedrukt wilde hebben
in ’t bericht,dati y ’er af gaven, zeg-
gende, dat werd ons niet gevraagt, daar
dat egter een groot licht aan de zaak gaf,
en òe dieven duidelyk aanwees.
Deze Chineezen, en hun Schipper , wierden
den 1 Auguftus ;(zoo men my bericht
heeft) gepynigt y dog- wat zy bekend hebben,
bleef zeer geheim, alzoo men oor-
deelde, dat al vry groote Heeren deel
aan dit werk hadden, ook waren’er, die
dit aangehoord hebben ; maar die tegen zekere
vrienden van my zeiden, dat zy het
wel zwygen zouden, hoewel zy zieh zeer
daar over ontzet hadden.
Korten tyd daar na in ’t laatfte van October
, of in ’t begin van November, is
-de-Schuy^rvan dat Jook gegeefleld, ge-
brandmerEt^w^oac^gc jaren ip de ke-
ten geflagen, en gebannk.^H¿tJonk en
alle de goederen wierden prys verklaart.
De andere Chineezen (hoewel vry verklaart)
waren tot de komft dernaaftejon-
ken ook .tot de keten, of wel tot zoo lang
vaft te moeten zitten, verwezen; dog uu
wat oord van de lugt die nagelen ,en nooten
in dat Jonk gekomen zyn, kon men
niet verneinen, hoewel ’t wel zeker is
dat die Chineezen wel zullen gezegt heb^
ben, hoe zy aan die (peccryen gekomen
zyn, en van wie zy die gekogt hebben..
Ook moet de geweldige van den Water-
Fifcaal, Pieter Baftiaanszoon van der Ende,
’e raf ge weten hebben j die ook A°.
1713 niet zonder reden met de vloót m&.
de na ’t vaderland vertrokken is, zonder
dat men weet , dat hy daar over gemoeid,
hoewel het zeer waarfchynelyk is, dat die
man ook niets buiten laft gedaan heeft.
O f hy nu toen op fchildwagt geftaän,
dan o f ’t een ander gedaan heeft, wanneer
die fpeceryen in 't Jonk gebragt zyn , dat
wete ik niet; dog heb egter redenen,om
te gelooven, dat men de regte fpecery-
dieven (zoo men gewild had) wel had können
ontdekken, maar dat ze om gewigti-
ge redenen zedert zullen verzwegen zyn.
Als de Chineezen met een Jonk , of
Wangkang,een behouden reize doen, dan
zyn zy gewoon een Wajangte geven. Dit
is een Chinees Bly-of Treurfpel, hoeda-
nige’er op Batavia zeer veel gefpeeld werden,
en dat ieder hen ontrent honderd
ryxdaalders komt te koften, waar van de
Üi i m k