v j i L E V E
ivrfxs. £c können maken; gelyk de Heer Koen,
die in de cyffer-konit ,en’tItaliaan$-boek-
houden, zeer ervaren was, dan van dat
jaar af allereerft van die alles zyn werk
gemaakt, en de algemeene boekengehou-
aen- heeft, uit al welk gedurig doorloo-
pen der boeken van al de comptoiren ligt
tc bevatten is j dathy een zeer netbegrip,
en klaar doorgezicht van den ganfchen
handel der Maatichappy in het Ooften in
zeer körten tyd heeft können hekomen,
en veel bcter,dan iemand.in ftaatgeweeft
is, 001 te oordeclen, wat’er tot bevorde-
ring van . hare magt vereifcht wierd.
Hy is het ook geweeft, die denOpper.
köopman Pieter van den Broek, op laft
van den Oppergebieder Reynft, voor de
tweede maal in den jare i6ry in May met
5t iehip Nafläu na ’t Roode Meir zond,
en na dat hy in den jare >617, den 18
November weer tot Bantam, pas na de
dood van voornoemde Heer Reynft , oe-
komen was, ftelde de Heer Koen, als be-
ftierder van den handel aldaar, dezen Op-
perkoopman van den Broek -den 7 January
1617 voor als Bevelhebber en voorzit-
ter over de fchepen Middelburg, en het
jagt de Duive, om daar mede over ’t Eiland
Mauritius, Madagascar, en’tRoode
Meir, na Suratte te gaan, en te gelyk de
Portugeezen alle mogely ke af breuk te doen.
In dezc bediening van algemeen Beftier-
der van den handel is hy gebleven,tot dat
de Heeren zeventienen goedvonden den
Heer Reaal, op zyn verzoek, te verlof-
ien, en volgens Jiun fchryvenvan den 31
O&obcr 1617 den Heer Koen het opper-
bewind van Indien op te dragen, -en hem
eenen bevel-brief van haar Hoog-Mog: de
Heeren algemecne Staten, en ook van zyn
Vorftelyke genadeMaurits vanNafläu, Prince
van Oranjenevensdenhunnen,waarby
zy hem aanftelden, toe te zenden; uit kragte
van welken eerften laft-briefhy welaan
de Bewindhebbers (blykendeuitzynbrie-
ven onder de papieren van de Heer Camp-
buis nagebleven) ichryven dorft, dat hy
hunneorders nietgehoorzamenkon,als al-
leen, wanneer hem bleek, dat ze in ver-
gadering van de algemeene Staten nage-
zien waren j waar over hem die Heeren
zeventienen den 8 September j 6zz wel zeer
fcherp geantwoord hebben,maar waaraan
hy zieh in 't minft niet gekreund heeft.
Van die fchryven der Heeren Bewindhebbers
heeft eerft tyding aldaar ontrent
Juny 1618 können komen, ’tgeendande
reden is, waarom hy van Juny af eerft als
Opperlandvoogd moet aangemerkt werden.
Hy trad manmoedig in een zeer hag-
chelyk heftier, niet door nalatigheid van
zynen voorzaat,maar door de trouwloos*
heid en geveinftheid, zoo van den Pangerang
van Bantam, als van den Koning van
' N S DER
Jacatra, welker beider bedriegelykenaard.
moorddadig opzet, en fchelmsverraadwv
omftandig zullen voorftellen, daar wy van
’ t begin der Vefting en der ftad Batavia
fpreken, alwaar hy geen minder blyken
van zyne dapperheid, en oorlogs-kunde,
als vän zyne zonderlingc kennis van den
handel, en ’t boekhouden,geven,entoo-
nen zal, dat hy met geen minder lof, en
beiden* moed den ftaf van ’t opperbcvel
als wel met veel beleid en fchranderheid
depen wift te voeren, en dat hy , 'die
Koen van naam was, wegens zyndappe-
re.ep koene daden,ookwaardig was dien
heerlyken naam, die mede niet als dapperheid
voorlpeld, en >c geen overal ook Zoo
Koen van hem tot zonderlingc eer van
zieh zelf,en tot groote luiftcr van zyn va-
derland.beantwoord wierd,toonende dat het
fiedend bloed der oude Batavieten nog in
zyn aderen was overgebleven, om zelf in
’t ©offen nog bekend te werden, endaar
zoo wel, als in ’t.AVeften, hunnen be-
roemdennaam, door'tvellen vanduizen-
den vyanden, en door firoomen van hun
bioed te doen vlieten, by den nakome-
ling ongekretikt te honden.
Die de bedryven der vorige en der vol.
gende Oppergebieders van Indien omftandig
kend, en die ze aandagtigmetdievan
dezen weergadeloozen Heer Koen veree-
lykt , moet bekennen, dat de eerftedriein
velen ppzigten het ys gebroken, en dat
eenige van zyne opvolgers wei verfcheide
hagchdyke voorvallen, waar in hunne
dapperheid, moed en groot beleid, fterk.
uitblonk, bygewoond, en zelf ook’t ge-
luk gehad hebben, dat de meeftelandvoog-
dyen onder hun opperbewind zyn vero-
verd, maar echter is heirzeker, dat, zoo
ten aanzien van de geringe magt der Maat-
ichappye in die tyd, als ten .aanzien van
de magt en memgte der vyanden, en voor
al, in opzicht van de gadelooze ftandva-
ftigheid, 't vootzigtig beleid, en de heldagti-
geondernemmgen van dezen Heer,in die
allerbenaauwfte tyden,in welke hem die --
beftier opgedragen wierd,’er geen een van
aüen is, die by hem met regtkan,ofmag
vergeleken worden, en hoewel wy hen
op zyn plaats gaarn den verdienden lof'
willen geven, is?er egter tuffihen bunhe
ondernemmgen, en die van de Heer Koen
een zeer groot onderfcheid, aangezien de’
Maatichappy in hunnetyderi lang tevoren
hären vaften Zetel te Baiavia, en'dobr het
veroveren van verfcheide landen, en door
hären voorfpoedigen handel (waar toe de
Heer Koen mede veel bygebragt hydjreeds
zoo grooten magtverkregen had,datzyin
ftaatwas,om te waterentelandedegroot-
fte Mogendheden vao Indien te wederftaan
en, des noods, die ook zelf met ontzag-
chelyke vlooten,van uitgelezcn krygskneg.
ten opgepropt.in hun eigen landen te gaan
aan-
Ah liis.
0 P P E R-Iä A N
aantaften; ; daar het in de Heer Koen’sty-
den gehecl anders gelegen, en ’er van alles
groot gebrek was.
In zynen tyd bezat de Maatichappy nog
niets, dan Amboina, die fchoone en nu:
Zoo nagelryke Landvoogdye, door , den
Zeevoogd Steven vander Hagen A«. 1605:
den zzFebruary, meer doorjaflwrtigheid
van den Portugeefchen Landvoogd Gafpar
de Melo, die ’tkafteel, met alles,’t geen
zy daar hadden, by verdrag overgaf, dan
wel door zyne dapperheid (hoewel anders
mede een wakker man) veroverd, en
fcHoon de beftierder der Moluccos, de
Heer Reaal, al voor de tyd van zyn opper-
bewind, in Ternate zyn verblyf gqhou-
den had, was dat meer door de goedheid
Van dien Koning, en volgens *t gemaakt
vejrdrag, dan wel volgens eenig regt van
eigendom aldaar, gefchied. -
Hoe flegt de zaken tot die tyd toe in
Banda ftonden, en met hoe veel wispel-
tuurigheid en trouwloosheid de dienaa-
ren der Maatichappy aldaar behandeldwa-
ten, hebben wy'klaar ter plaatze,daar wy
van de Bandafche Landvoogdye handelen,
getoont.. |
’t Is waar, dat wy äl eenige jaren met
den Koning van Bantam , en ook met dien
van Jacatra, in eenigen handel geweeft, en
ons in beide die fteden verblyfplaatzen met
zoodanige pakhuizen, als wy tot het bergen
van onze waaren van noden hadden ,
toeseftaan waren, ja dat de Heer Koen
?eireenige jaren aan e en a ls algemeen Beftierder
van den handel van Indien, in Bantam
gelegen hadj maar de gelukkige en
gerufte tyden waren voorby; de nay ve-
rige Pangerang of Ryxbeftierder aldaar,
ziende, dat het de Holländers nier alleen
om den handel te doen, maar dat al hun
zoeken te gelyk ook was,om tot hun eigen
zekerheideen vaftigheid in’sKonings
Jand te bouwen, en met veel reden vre-
zendc, dat z y , die verkregen hebbende,
al verder tragten zouden, onder de naam
van handel, wel eens meefter van hun
land te werden, kon niet goed vinden hen
langer daar te dulden, alzoo hy vreesde,
dat zy., even als de flang (waar by zyge-
"woon zyn de Holländers te vergelyken)
na dat zy eens het hoofd ergens in gekre-
gen hadden, ook zeer gemakkelyk daar’t
ganfeh lichaam wel eens in wringen zouden,
een Helling, die by al de Vorften
van het Ooften, uit Vreeze voor de dappcrheid
en *t beleid der Holländers, gemaakr,
en al dikwils door ’t opborlen van geichil-
len j en daar uit gerezenoorlogen ,bewaar-
heidis.
Dcze verre-ziende Pangerang van Bantam
nu, die tegen de Holländers, als han-
delaars, en kooplieden, noit iets gehad ,
en in tegendeel van hunnen handel veel
voordeel getrokken, en dierhalven rede-
IV. Deel.
nen had,om hen daar alyd te dulden, be-A«.uii.‘
gon , zoo by overweging van de voorge-
melde ftaatkundige reden , als by verin-
dagtiging van die oude voorzegging, waar
by hun ondergang, en die van veel andere
Oolteriche, Vorften, door diergelyken
volk vooripeld- was, nu geheel andere
maatrygels, dan bevorens, te maken, en
fpoedige middelen te zoeken,' om zig voor
dit gevaar te bevryden, en zulke gevaar-
lyke nabuuren, die hy maar als adders in
zyn boezeoi aanzae,doorwat weg het ook
wezen mögt, eerft maar. uit zyn hoofd-
ftad te krygen j en naderhand , hetzymet
lift, het zy met geweld, uit te roejen.
Om daar af een begin te maken, plaag-
de hy, een doortrapte voszynde, de Holländers
door duizenderlei wegen, zonder
ophouden, en daar waren geen voorvallen
, waar in hy geen blyken van deze zyne
quaadaardigheid, dog egter metzoo veel
lift en Bantamze geveinftheid gaf, dat het.
hem noit aan redenenontbrak,om zig daar
af te vericboonen, hoe fterk ook Koen zyn
geheime toeleg door al zyn Javaanze ge-
dienitigheden en vergezogte ontichuldi-
gipeen mögt zien doorfteken.
i;-’;0.it al welke liftige en langer ondrage-
lyke geweldenaryen, en quellingen, den
Heer Koen, en de zynen aldaar, aange-
daan, hy nu, al lang had können zien, dat.
het voor de Holländers niet raadzaam was
langer daar te blyven, buiten dathy nuen
dan ook al ontdekt had , wat toeleg men
daar reeds gemaakt had, om hem zelf (waar
van hy -den 29 January 1617 door een
Chinees, en een vrouw,gewaarfchouwd
wierd) te vermoörden, en dat hydierhal-
ven in ’t körte befluiten moeft van daar te-
verhuizen, te meer, alzoo hy ook buiten
de Bantammers, de Engelzen, die hem ten
uirerile benyden , en den opgangder Hoi-
landers'aldaar, en elders, met een dwars
00g aanzagen, tot geflagene vyanden had,
4 ie al hun kragten infpanden, om de Holländers,
waar »t mogelyk, uit Indien te
boenen, en zieh ook niet fehaamden
om op het leyen van dezen held toe te leg-t
gen, en daar in met den Bantammer eene
lyn te trekken.
Dus zag hy , dat voor eerft eeü beter
verblyfplaats diende gezogt te werden,
daar men de goederen der E. Maatichappy
z'eker vertrouwen, en daar men zieh ook
buiten gevaar vaft zetten, o f wel den alge-
meenen zetel der IndiicheBatavierengrond-
veften, en die als de hoofdplaats van hunnen
handel met ’er tyd aanbouwen kon.
Een zaak, die de Heefen zeventienen by
hun lchryvens hem ook zeer ernftig hadden
gelieyen tq bevelen , alzoo Zy uit de
gedurige klagten over de Bantammers ook
al lang gezien hadden, dat het beft wezen
zou, hoe eer hoe lieverna een andere goe-
de verblyf-en algemeene vergaderplaäts
Mm voor ■