exil I j V I T A S A N C T
litibus fuis princeps repente fubilavit, imo, ut vérins
dixerim, fubitaffe fe credidit. Unde enim pofTet tam-
quam improvifo impetu mens fèmper parata fubitari !
Proceffit ergo jam certtis expungi quod diu fuerat re-
iardatum : procédât animo fublimi «Se credlo, hilarita-
tem præfcrcns vultu, & corde virtutem. bed dilatus in
cr-aftinum, ad domum principis aprætorio reverteba-
tnr; cum fubito per Carthaginem totam Raidis îu-
mor increbuit, produélum efle jam Thalcium, quem
præter celebrem gloriola opinione notitiam, eliam de
commemoratione præciarilTimi operis nemo non no-
verat. Concurrebant undique verfus omnes ad fpe-
élaculum, nobis pro devotione fidei gloriolum, gen-
tilibus & dolendum. Receptum eum tamen, & in do-
mo principis conftitutum una no«fte continuit eufto-
dia deiicata, ita ut convivæ ejus & cari in contubernio
ex more fuerimus. Piebs interim tota follicita neper
noèlem aliquid line confcientia fui fieret, ante fores
principis excubabat. Conceffit ei tune divina bonitas,
vere digno, ut Dei populus etiamin facerdotispaffio-
ne vigiiaret. Forfitan tamen quærataiiquis, quæcaula
fuerit a prætorio reveftendi ad principemi Et volunt
hoc, fcilicet quidam de fuo tuncproconfulem noiuifle.
Abfit ut in rebus divinitus geftis fegnitiem five fafti-
dium proconfulis conquerar. Abfit ut malum hoc in-
tra confcientiam religiofæ mentis admittam ; ut de
tam beatiffimo martyre ruélus hominis judicaret. Sed
craftinus dies ille, quern ante annum dignatio divina
prædixerat, vere craftinus elfe debebat.
i 6. lliuxit denique dies alius, ille fignatus, ille pro-
miffiis, ille divinus; quem fi tyrannusipfe difîèrrevo-
laifîèt, numquam prorfus valeret : dies de confcientia
futuri màrlyris iaetus; & difeuffis per totum mundi
ambilum nubibus, claro foie radiatus. Egreffus eft domum
principis, fed Chrifti 8c Dei princeps, 8c agmi-
nibus multitudinis mixtæ ex omni parte vallatus eft.
Sic autem comitatui ejus infïnitus exercitus adhærc-
bat, quafi ad expugnandam mortem manu fada veni-
retur. Eundi autem interfuit tranfitus ftadii. Bene verb
8c quafi de induflria fadum, ut & locum con-
gruentis certaminis præteriret, qui ad coronam jufti-
tiæ confummato agone currebat. Sed ubi ad præto-
rium ventum eft, nondum procedente proconfule,
fècretior locus datus eft. lllic.cumpoft iter longum ni-
mio fudore madidatus fèderet; (fedile autem eratfor-
tuito linteo a tedum, ut & fub idu paffionis epifeo-
patus honore frueretur) quidam ex teftërariis b quondam
Chriftianus , res fuas obtulit, quafi vcllet ille ve-
ftimentis fuis humidis ficciora mutare : qui videlicet
nihil aliud in rebus oblatis ambiebat, quam fi profici-
feentis ad Deum martyris fudores jamfang'uineos pof-
fideret. c Cui ille refpondit, & dixit : Medelas adhi-
bemus quereiis, quae hodie forfitan non erunt. Minim
I C Y P R I A N I
17. Legit ilaque de tabula jam fèntentiam*judex,i
quain nuper in vifione non legerat; fèntentiam fpiri-
talem non temere dicendam, fententiam epifeopo tali,
8c tali teftecondignanr; fententiam gloriofam, in qua
didus eft fedæ fignifer, 8c immieus deorum, 8c qui
fuis futurus diet i pie documento, 8c quod fànguine
ejus inciperet difeiplina lanciri. Nihil haefèntentia pie
nius, nihil verius, Omnia quippe quædidi r ' 1
cet a gentili dida, divina funt. Nec minim utique cum
foleantde pafTione pontifices prophetarc. Signifer fuerat,
, fi contemfit iaborem corpore, qui mortem mente
contemlèrat? Quid plural Subito proconfuli nun-
tiatus eft. Producitur .admovetur, interrogatur de fuo
nomine : fe efîb refpondit ; & hadenus verba.
a Linteis epifeoporum fedes cooperiri folebant, ut ex Paciano
patet, qui epiit. II. ad Sympronianum Novatiano Cxprobat, quod
sconfeCrante nullo linteatam fedem acceperit. Id etiam videtur in-
nuere Auguftin. epift. XXIII. ad Maximinum epifeopum Dona-
tiftam, ubi ait, ne c abfidas gradatas, mccathedras y datas, cui-
quam in ChrilU judicio profuturas.
qui de ferendo figna Chrifti doccbat : inimicus
deorum, qui idola deftruenda mandabat : documento
autem fuis fuit, qui mullis pari genere fèquuturis prior
in provincia martyrii primitiasdedicavit. Sanciri etiam
coepit ejus fànguine difeiplina, fèd martyium; qui clo-
dorem Ilium imitationegloriæ confnnilisæmulati, ipfî
quoque difeiplinam exempli fui proprio cruore fin-
xerunt.
1 8. Et cum exiret prætorii fores, ibat cornes mi-
litum turba : & ne quid in pafTione decfîêt, centurio-
nes & tribuni latus texcrant. Ipfe aittcm locus æqualis
eft, ubi pati contigit, ut arboribus ex omni parte den-
fàlis fublime fpedaculum præbeat. S.cd per enormita-
teni lpalii longioris vifu denegato per confufàm ni-
mis turbam, perlonæ faventes in ramos arborum re-
pfèrant; ne vel hocilli negaretur, ut ad Zacchæi fjmi-
iitudinem de arboribus videretur. Sed jam ligatis per
manus fuas oculis, moram carnificis urgere tentabat,
cujus munus eft fèrrum; & labente dextera gladium
vix trementibus digitis circuibat, donee ad pérpetran-
dam pretiofi viri mortem, clarificationishora matura,
centurionis manuin concefîb defliper vigore nrma-
tam, permiffis tandem viribus expediret. O beatum
ecclefiæ populum ! qui epifeopo fuo tali, oculis
pariter & fènfibus, & , quod eft amplius, publicata
voce cbmpaffus eft; & , ficut ipfo tradantefèmper au-
dierat, Deo judice coronatus eft. Qiiamvis enim non
poluerit even ire quod optabant vota communia, ut
confortio paris gloriæ fimul plebstbta pateretur : qui-
cumque fub Chrifti fpedantis oculis, & fub au ri bus
facerdotis ex animo pati voluit, per idoneum voti fui
teftem, legationis quodammodo litteras ad Deum
mi fi t.
19. Sic confummata pafTione perfedum eft, ut
Cyprianus qui bonôrum omnium fuerat exempluin,
etiam fàcerdotales'èbronas in Africa primus imbueret;
quia & talis efîè poft Apoftolos prior coeperit. Ex
quo enim Carthàgini epifeopatus ordo nunleratur,
numquam aliquis,; quamvis ex bonis & ficerdotibus,
ad paffionem venifîê memoratur. Licet fèmper Deo
mancipata devotio, dicatis hominibus pro martyrio
deputetur; Cyprianus tamen etiam ad perfedam c©ro-
nam, Domino confummante, profecit: ut in civitate
jpfà, in quataliter vixerat, & in qua prior fecerat mul-
ta præclara, prior etiam fàcerdotii coeleftis infignia
gloriofo cruore decoraret. Quid hoc loco faciam? inter
gaudium paffionis & remanendi dolorem, in parb
Teflerarii, qui tefleras per militum contubernia nuntiant, vel
ab excubitoribus exigùnt. De his Vcgetius lib. 2. de re miliiari
cap.'7. ubi teflera dicitur, Proeceptuin ducts, quo vel ad opus>
yel ad bellmn movetur exercitus. e Sic aliquas martyrum rcliquias certatim rapere gefliebant Cliri-
ïiiani
:cxIv PER P O N T I U
tes divifus animus, & anguflum nimis peftus Æftus
dupiidés onerant. Doieba 'quoi nen' eômés t a !
Sed ■ vidoriatriumphanda eft. De vidoria tnum-
fphabo? Sed doleo quod cornes non firn'. Verum vo-
[ DiACONU M. cxivj
bis lamen & fimpliciter confttendum eft, quod 8c vos
feitis, in hac me fuiffe fententia. Multum ac nimis
multum de gloria ejus exulto; plus tamen doleo quod
reman ft.
A C T A P R O C O N S U L A R I A
S A N C T I C Y P R I A N I
E P I S C O P I ET MARTYRIS-
8 1, YM PE RATO RE Valeriano quartum 8c Gallieno
itertiiim confulibus, tertio calendarum Septem- '
■ brium, Carthagine in fecretario, Paternus proconful
■ Cypriano epifeopo dixit : - Sacratiffimi imperätores
I Valerianus 8c Galiienus, litteras ad me dare dignati
■ funt, quibus præceperunt eos qui Romanam religio-
Inem non colunt, debere Romanas cæremonias reco^
Bgnofcere. Exquiftvi ergo de nomine tuo; quid mihi
1 refpondes? Cyprianus epifeopus dixit : Chrißiäntis[util,
epifeopus. Nitllos alios dcos novi, nifi unum & verum
mDrun). qui fecit coelum & terrain, mare & quoe finit in
Ujeis ' omnia. Huic Deo nos Chrißani defeiyimus : hunt
WËdeprecamur diebus ac tioélibus, pro nobis df pro omnibus
% hominibus - & pro incolumitate ipforum imperatorum. Pa-
Bternus proconful dixit : In hac ergo voluntate perfe-
8 veras? Cyprianus epifeopus refpondit : Bona voluntas>
Mqute Deum novit, immutari non potefl. Paternus pro-
Bcpnfui dixit : Ppteris ergo fecundum præceptuin Va-
leriani 8c Gallieni, exful ad urbem Curubitanam
proftcifci? Cyprianus epifeopus dixit : .Prqficifcor: Pa-
i^ tei'nus proconful dixit : non folum de epifeopis, ve-
Bruin etiam de prefbyteris mihi feribere dignati funt.
B V o lo ergo feire ex te, qui Tint prefhyteri qui in hac
Bçivitale- conftftunt. Cyprianus epifeopus refpondit :
UlLegibus veftris bene at que militer cenfuißis, delatores non
^Êejfe. Itaque detegi & deferri a me non pojfwit. In dvita-
n ;/bus autem fuis menïentur : Paternus proconful dixit :
B Ego Jiodie in hoc loco exquiro. Cyprianus dixit :
■ CW afdphna prohibent, ut quis fe ultro offerat, & tua
^mauoque cenfuroe hoc difpliceat ; nec offene fe ipfi poffunt :
H fed a te exquifiti invenientur. Paternus proconful dixit :
■ A nie invenientur. Et adjicit : Præceperunt etiam,
B n e in ai iq ui bus locis conciliabula fiant, nec ccemete-
B il: ingredianlur. Si quis itaque hoc tam fàluhre præ-
Hccptum non obfèrvavcrit,capite pleèletur. Cyprianus
§| epifeopus refpondit : fie quod tibi prreceptum ejl
I 2. Tune Paternus proconful juffit beatum Cypria-
nimi cpifcopum in exfilium deportari. Cumque diu
Hhibidem moraretur, fuccefftt Afpafio Palerno procon-
H fu li Galerius Maximus proconful, qui fanélum Cy-
I 5 Stratorisfive flatorismunta deferibuntur in lege Conüantini cod.-
«B I- 9 ' tl!- d e cuftodta rerum. Ir.tegrumlocum vide inédit. Oxon.
jf|l De his vide g'efiar. Cang. ubi flatores diciintur, quod ftarent ad j§K. j !,.ßa pm‘ itt ; Itratores voioqui equorum principis cuvam habebant.
'.J Stratorcs ctiam diel poüunt a Iterncndo, quod reos in carcere con-
^Kdcmnatos punirent, vcl cquos fternerent.
lg b Hie focus fic videtur appellants, quod ^Hdidaret. fexto ab urbc lapide
I c Omnes niff. præter Cölb. r. cafiigari. Alia tamen letflio præ-
^Rfcrenda. Sicenim legit Augullinus, ut patet ex laudato ferm. n. 4...
priamim epifeopum, abexftlio revocatum, fibi-juffit
præfèntari. • Cumque Cyprianus famftus martyr ele-
<ftus a Deo, de civitate Curubitana, in qua exfiiiô
præcepto Afpafii Paterni tunc proconfulis datus fuerat,
regreffus efîèt ; ex facro praécepto in fuis hortis
manebat. Ind-e quotidie fperabat veniri ad- fe*, ficut illi
oftenfum fuerat; 8c cum illic demoraretur, repente
idibus Septembris, Tufco 8c Baflo confulibus, vene-
runt ad cum principes duo, tinus Strator a officii Ga-
leriiMaximi proconfulis, qui Afpafto Paterno fucceft
ferat; 8c alius equiftrator a cuftodiis ejufclem officii.
Qui Sc in curriculum eum levaverunt, in medioque
pofuerunt, 8c in Sextib perduxerunt , ubi idem Galerius
Maximus proconful, bonæ valetudinis recupe-
randæ gratia, fecefferat. Et ita idem Galerius Maximus
proconful in aliam diem Cyprianum fibi refer-
vari præcepit. Et eo tempore bealus Cyprianus du-
6lus, ad principem 8c ftratorem ejufdem officii Gale-
rii Maximi proconfulis clariffimi viri fêceffit; 8c in ho-
fpitioejus cum eo in vico , qui dicitur Satumi, inter
Veneream 8c Salutariain manfit. llluc univerfuspopur
lus fratrum convenit. Et cum hoc fan&us Cyprianus
comperiflèt, cuftodiric puellas præcepit, quoniam om-
nes in vico,.ante januam hofpitii principis manferant.
2 v Et ita altera die octava décima- calendarum
Odobrium, manemulta turba convenit ad Sexti, fecundum
præceptum Galerii Maximi proconfulis. Et
ita.idem Galerius Maximus proconful eadem die Cyprianum
fibi offerri præcepit in atrioSauciolo d fedenti.
Cumque oblatus fuiflèt, Galerius Maximus procon-
ful Cypriano epifeopo dixit. Tu es Thafcius Cyprianus!
Cyprianus epifeopus refpondit: Egofmi. Galerius
Maximus proconful dixit :Tu papam te fâcrilegæ
mentis hominibus præb.uifli! Cyprianus epifeopus refpondit
: Ego. Galerius maximus proconful dixit. Juf-
fèrunt te fàcratifftmi imperatores cærëmoniari. Cy-
prianus epifeopus dixit : non fado. Galerius Maximus
ait: Confule tibi. Cyprianus epifeopus refpondit:fac
quod tibi prceceptum ejl. In re tam jujla nulla ejl con-'
jaltatio.
Quid illud, înquit, qltod_ cum in alii/m diem dilatus effet, at que
illucfe multitudo fratrum ae fororum congregans pro foribus per.-
noüaret, cuflodiri puellas præcepit. Item S. Falgentius ferm. 6 . à
principe détendis virginum piidicitiàm »... caftodivit.
d Vox obfcura. Videtur efle cognomen atrii, quod hic rei in-
terficerentur. Obfervat Oxon. editor fancitutn efle in concilio Ma-
t'ilcon. II. c. 19. ut ad locum examinationis reorum nùl/us cleri-
eus accédai, neque interfit atrio Sauciolo , ubi pro reatus fu i qua*
litàte quifpiam i/jterfeiendus efi. Codd. Colb. & German. I. ha-
bent, atrio Secutiolo. Conch. Saloutio.
')