cxxin V i t a S a n c t
Çypriamis vifor.c notfnüT.a de futtiro martyria; led
irnpeiraviuliiationem ciartini, ut ic.s Tuas die iiio, quem
impetraveral; ordinarct Verum hic dies mm fignrfica
batamium, ait Pontius, n'am io die poß exaâhm annum
aiïohhtus efl, q\)b fréc itli ahte à^iÿm fuerat ojlènfiim. Eo
àuitaVi fûciKus'iHi fuit rebùe eceiefite liite provide] e ac
inipririïis in fubleviiHïlis patiperibus curas inipendere,
tjuod fai) Xviîo botte à 1 ÿaeifeô fac'erdote, utaitPon-
tnîs'.fiedatæ diflènfiones magnis enni môieftiis exfol-
veraùt; Clllti Cyprianus in exfilio moraretLir, multi epi-
feopi conftamiam ejus imitati funt; eorumqiie exem-
piutâ fcqùdiii'muitiflex' plebis poftib; confeflaëft pa-
riter ctim eis Si pai'iter cófönata eft , a pnrpofttis iùi|y
nee èârcerë 'iieé’ nietalio Separata. Ncque iu .hóe numero
virjtties;i& pueri defuerunt. Beatorunv many-
ninr parséorouata ,,pars in carçére remaoiit ; aiii tne-
tallis damnali funt, ubi quot ærumnas pertuierint
pïrfpici poteft ex èpiftola LXXvn.quàm adeosferi-
pfit Gyprianus “-gratulandi m'agis quant cónföiandi
caufà. Vinifli eraitt pedes travèrfariis & compedibus :
Iiiimt jacebant fine ïe&o : panis exigiius præbebatur:
Veftis algentibus deerat : fèmitonft capitis eapiiius
Iiorrèbat. Infcripta ëft epiftoia coëpifcopîSj'prefbyte-
ris & diâconibus & cicteris fratribus. Simul iTiïfit pe-
cyiniæ .fummam Sùo & Quirini norhine per Heren-
niattum hypodiaconum, & Luéanumy & Maximum
& Amantium acoiythos. Gratias egerunt confefTo-
fes pér tres divérfasdifteras, quia varîis in iocis labö-
râbant. Exilant ha: litteræ, funtqüe inter Cyprianicas
L x x v t t r . j.X X IX . i . x x x . ■ Cypriani daritàs -Africa.firlibus non continebâtur ;
fed fi cpdici antiquiflimo fides habenda, iitteris hor-
tatus eft. duos alios martyres Augullinum & Felicitâ-
tem, qui Capuas in Campania pafft féruntur in eadem
Valeriani përfèquutióne. Utriufque nomen legitur in
antiquis martyrologiis Hieronyitio adfcriptis. Exifti- '
matTiHemontïus Cyprianum, prater librum de Ex-
hortatione martyrii, præter litteras ad confefforeM
aliud opus in camdem ieiltentiam fcripfiflè. NamEoffiSl
tiuS poftquam iibrUm de Exhortatione martyrii com-
memoravit, hxcäddit: QüisdemgUemwtfepresßm-
tiuhi notätamm fecwtda infcriptióiié figndtos dr ad exemptant
martyrii fuperßtes refervatos, incentive) tuba eoelefiis
dnintdret! Porrocum Pontius übrösfa Cyprianoferi-
ptos hoe loco recerifeat, nec quid<|Uam dicat de epi-
ftolis; librum aliquem vir eruditus his verbis indi-
cari pu tat.
Cum diu Curubis moraretur Cyprianus, Paterno
proconfuii fucceftit Gaierius Maximus, qui Cypria-
num ab exfiiio revocatum in hortis manere juffit,
dum fententiam de ilio ferret. Hos hortos Cyprianus
initio converfionis vendiderat, ac pretium diftribiie-
rat pauperibtis, fed ei Dei induigentia reÜitutos fuiftè
difeimus ex Pontio diacono. Dum autem ecclefiæ fuæ
prolpicit, ac diem ex die exfpedat, ut promiflo in
vifione marlyrio coronetur; varii & incerti fermones
livvuigus fparfi euin adduxerunt, ut Romam mitteret
qui certa Sc explorata de rebus EccIefiE referrent. Hi
reditu llio nuntiaverunt, relcripfiffe Valerianum ad
lènatum, ut epifcopi, prefbyteri & diaconi in continent!
animadvertantur ; fenatores vero & viri egregii
& équités Romani dignitate aniiflà etiam bonis ipo-
I C y p r i a n i . cxxiv
iientur, & fi ademtis facultatibus Chrifliani effe perfe-
veraverint, capite qüoque multentur: matronée ademtis
bonis in exfilium reiegentur; Ca-lariani quicum-
que vel prius confeffi fuerant, vei nunc confeiTr Ric-
rint, coiifilcentur, & viivfli in Cteiarianas poilelTio-
nes defcripti mittantur. Addebant Xyftum in cceme-
teiïb animadverfum oélavo iduum Auguflarum die
& cum co diacones quatuor; fed & perfequutioni quo-
tidie prtefeélos inftare, ut fi qui fibi oblati fuerint animadvertantur,
& bona eorum fifco vindicentur. Li-
benter his de rebus certiores coiiegas feciflèt Cyprianus;
fed non erat facultas clericórunrquös mitteret.
Nam univerfi fub idu agonis conflituti recedere om-
nino Carthagine non poteraht, parati ómnes pro ani-
mi fui devotione ad divinam Sc coeieftem gioriam.
Tandem oblata occafione fcribit ad Succefiiun epiieo-
pumepiflolam lxxxii. de rebus Romaaiialis, eumque
rogat ut hasc per eum coilegis innotelcant, ut ubique
hortatu eorum poflit fraternitas corroborari. Pro eo
quod Valerianus refcripfiffe dicitur, ut Ctefariani,
quicumque vel prius confeffi fuerant, vel-nunc confeffi fuerint,
confifccntur ér vinéli in Cafarianas poffieffiónes defcripti
mittantur, multo aptius legi pofiet, érfcripti, ut
eft in cod.Yeron. vel & inferipti, ut in Colbert. 244.2.
Inter fiippiicia veniebat ilia inferipti frontis ignomi-
nia, ut patetex his verbis Pontii: Qtiis denique tot cön-
feffiores frontium notatarum fecunda inferiptione ftgnatos &
ad exemplum martyrii fuperftites 'refeüatos incentivo tuba,
coelejlis animaret!
Poftquam perlatum eft ad Cyprianum frümentarios
miftbs efte qui eum Uticam perducerent, confilio ca-
riftimorum confènfit, ut de hortis fuis in abditum aliquem
iocum lècedcret. Inde ad ecclcfiam fuam fcripfit
epiftolam uitimam qute eft lxxxiii. fèque hanc
fecedendi caufam habuiffe narrat , quod committere
noiuerit, ut in aiiena civitaté accepta fuper confeffrone
fententia exinde martyr ad Dominum proficifceretur;
quandoquidem ego, inquit, & pro me ér pro vobisapud
vos confceri, & ibi pari & exinde ad Dominum profcifci
orationibus continuis deprecer, & votis omnibus exoptem ér
debeam. Hortatur ut quietem Sc tranquillitaiem te-
neant, nee quifquam tumulium moveat, aut uitro ie
gentiiibus offerat.
Cum rediiiïèt Carthaginem proconful, rediit Cyprianus
in hortos fuos, carniftcem exfpetftans. Conve-
niebdnt interim, ait Pontius, phtres egregii ér chriffinn
ordinis & fanguinis, fed & faculi nobïlitate generoft, qui
propter amicitiam ejus antiquam feceffium fubinde fuade-
rent, ér ne parum effict tiuda fuadela, etiam loca in qua
fecederet offierebant. Idem etiam fuadebant Sc fïdeies
non pauci. Non dubitaflèt difcedere Cyprianus , fi
Deus juffiftèt, ut obfervat idem Pontius. Tunc autem
luadelis minime annuit; led moriendi pro Chrifto cu-
pidus, aiios etiam ad conftantiam hortari non defme-
bat;Tandem venit in hortos priheepsjuftü proconfuiis
cum miiitibus fuis, ac comprehehfus CyprianusChri-
ftum poftridie, id eft 14. Septembr. anno 258. confel-
fus eft Sc fanguinem pro eo fuclit, ut perfpici poteft
ex e/iis vita a Pontio fcripta, Sc aélis proconfuiari-
bus, ubi varia: confeftionis Sc martyrii circumftantias,
ad quas ieSlorem dimittimus, accurate defcribuntur.
Utriufque monumenti contextum ex a<5tis martyruni
fmceris
cx x v V i T A S a n c t
{inceris , utpote accuratius ibi, quam in editionibus
Cypriani caftigatum, cum nonnullis doéliffimi edito-
ris notis excerpfimus. Unum eft quod adjiciam ad
laudem S. Cypriani, facras ejus reiiquias fummacum
veneratione in monafterio Compendienfi a tempori-
J)us Caroli Calvi aflèrvari. Hanc enim Bafiiicam irm
perator ille in paiatio fuo magnifice extruxit, eamque
præclariflïmis dotavit privilegiis, ac ibi corpus S.
inartyris, quod ab Aarone Periàrum rege legatis
Caroli Magni concefTum, ac Arelate 8c deinde Lug-
duni depolitum fuerat, veluti eximium quoddam
præfîdium ac ornamentum collocari voluit, ut Ado
Viennenfis, & certiffima ejulHem monafterii inftru-
nienta teftantur.
XXXV. D e llbrïs Cypriano adfcriptts, àcprimmti
de tribus epiftolis a Balufio vulgatis. Recenfèir
tur libri de Speftaculis, de Laude martyrii, dé
Rebaptifntate, de Pudicitid, ddNoVat. & c.
Ad ea quæ de Cypriani geftis Sc lcriptis difterui-
mus, nonnulla videntur appingenda de adfcriptis ipfius
nomini operibus, iisprælertim quæ fiia commmendat
antiquitas. Tres epiftolas ex antiquis codicibus eruit
Baluzius, fèd eas eruditus criticus genuinas eftè non
pronuntiat. Prima quæ eft Cornelii papæ ad Cyprianum
ad vernis pravam rebaptizandi novitatem, præ
■ fè fèrt manifeftam fraudis 8c mendacii notam; quippe
■ cum hanc controverfiam fub Cornelio natam non
■: fuilfe, ac fummam fèmper conlênfionem Cornelium
■ inter Sc Cyprianum interceftifle conftet. Secunda pro-
■ dit lub nomine Cypriani ad plebem Carthaginis; led
■ ætatem Cypriani non refert, (aliud enim nihil loquitur
nifi de Scripturarum traditoribus ) Sc ab illius ftilo
adhuc longïus remota eft.Tertianl Cyprianus Icribere
dicitur benedido 8c dileéHflimo parenti Turafio, ut
fillius animum dolore commotum de filiæ dormitione
conloletur. Nonnulla inlunt iis quæ leguntur in libro
Cypriani de Mortalitate fimillima, led ftilus omnino
diverfus. Cæterum monebo hanc epiftolam inter ope-
■ ra Hieronymi jamdudum vulgatam, in vetuftis 8c re-
■ centioribus editionibus fub nomine Hieronymi ad
■ Tyrafium reperiri.
I Non indignum opus Cypriano liber de SpeStaculis,
■ five eloquentiam Ipedes, live evangelicum vigorem:
■ muita concurrunt probabilia cur ei tribuatur. Scribit
■ epifcopus ad eccleftam fuam, a qua aberat invitus ;
H fcribit eo tempore quo mos deferendæ do mum eu-
H chariftiæ’vigebat, quo Chriftianis maxime cavendum
Herat ab ethnicorum moribus. Muita ex Tertulliano
H imitatione expreffa, qui pridem iifdem de rebus Car-
H thagine diftèruerat. Nec mirum eft fi in magna ilia
H,iirbe,cui nullum deerat fpeStaculorum genus, maft
contagium iplbs Chriftianos tentavit. Sed tarnen
câulæ non videntur fubeflè fatis graves, ut liber de
opecftaculisCypriano adjudicetur. Nulla illius mentio
apud Pontium, Sc quamvis ex his qui inter Cypriani
opera editi fucrunt, nullus ad S. martyrls ftilum pro-
pius accedat, ineft tarnen quædam diftimilitudo, quam
jaures legendo Cypriano afluetæ Sc contritæ facile per-
eipiant.
Adfcriptus eft Cypriano Über de Laude martyrii,
«juein Erafmus, Dupinus Sc Fellus otiofi declamatoî
C ÿ î r i A n I. Gxxvj
ris foetum efte opinati funt» At profedio æquius judi-
candum erat de eximio opéré ad cohortandos con-
feflbres compofito non fine vivido quodam pielatis
ardore, quem frigidus verbSrum artifex non facile
imitetur. ÎHud etiam antiquitatem hujus operis com-
mendat, quod nonnullis locis deploret auStor peftem
horrendam quæ (ub Gallo 8c Voluftano graflàta eft.
Sed cum libellas inlcriplus fitMoyfi Sc Maximo, quos
anno 251» martyrio coronatos effb conftat, nec peftis
ante Galli Sc Voiuftani imperium exarferit; inde col-
ligit Fellus auSlorem libelli in rebüs ab ætatè iùa re-
motis parum commode finxiftè. Àt nodum incidit
Baluzius qui hune titulum, A d AAoyfem ér Maximum
in vetuftis codicibus defiderari teftatur. His adde ob-
fèrvationem Tillemontii, qui ex quodam Dionyfii
Alexandrini apud Eulèb. lib. y. c. 1 i» de diaconis
pefte conlluntis teftimonio, quod ad Decii tempora
videtur necelfario referendum, hanc peftem llib hoc
imperatore inCoepiflè concludit, quamvis fub Gallo
8c Voluftano potiflimum fævierit. Cæterum etfi hoc
opus antiquum eflè contendo, non tamen Cypriano
adjudicaverim ; tanta eft huic libello cum Cypriani
lcriptis ftili difbrepaiitia.
Sequitur in editione Baluzii liber de Rebaptiftnate ]
five adverftis rebaptizahtes, de quo confuli pofliint
notæ Baluzii, Opus a nonnullis tribuitur Urftno mo-
nacho, quem Gennadius adverftis eos qui rebaptiza-
bant fteculo quarto fcripfiflè teftatur» Q,uæ Urftni mo-
nachi libro contineri ait Gennadius, ea in hac de Re-
baptifiuate pertraeftatione non difficile eft animadver-
tere. Nihil ertim aliud agit autftor, quicumque tandem
ille fit, nifi ut eos qui in hærefi baptizati funt non re-
baptizandos, lèd ad fàniorem fidem converfis maiius
imponendas efte vincat. Sed Urfinus monachus libelli
hujus auftor videri non poteft, nifi epilcopus fuiftè
tertio fteculo dicatur. Epilcopum lè efte nofter ille
feriptor diferte déclarât : Siquidemper nos baptifma tra~
detur, inquit pag. 3 60. intégré & folemniter & per omnia
qua fcripta funt adjignetur, atque fine ulla ullius rel
feparatione tradatur ; aut fi a minore clero per neceffitatent
traditum fuerit, eventum exfpeflenïus, ut aut fuppleatut
a nobis aut a Domino fuppJendum refervetur. Occurrunt
in eodem lcriptore iæculi tertii perlpicuæ notæ. Sic
enim de tota ilia contrôvërfiâ loquitur, ut earn recens
exortam efte, Sc adhuc vigere indicet. Ait enim pag.
354. monflri fmile effie epifeopos talia feandaïa cogitare:
propofitum fibi efte turbulentis hominibus ut vel nunc
fuum negotium agere incipiant perfuadere. In ipfo il (o'
loco, qui a Baluzio objicitur utile efte ftatuit p. 3 5 7»
tôt antiorUm totque ecclefiarum, itemque apoflolorutn ér,
epifeoporum auâoritati cum boita ratio ne adquiefceret cum.
f t maximum incommodum atque difpendium fanâiffima
niatris Ecckfia adverfus prifea confultapofl tôt faculoruiti
tantam feriem nunc primum repente ac fine ratione infur-
gere. Colligi ex his verbis non debet au<ftorem fteculo
quarto vixifle, ièd tantummodo eüm in exaggerando
non valde timidum fuiftè. Nam præterquam quod ne
quarto quidem fteculo fine abfurda exaggeratione ob-
jiGere potuit tôt faculorum tantam feriem, certe conce-4
ptis verbis déclarât tune primum controverfiam de
baptifmo hæreticorum exârfiflè; quod fteculo tertio
proprie congruit. Quinetiam Cyprianum ipfum, ta