4.86 S t e p h a n i B a l u z ï ï
iam inverti in X I X . exemplaribus antiquis » & in nullo eorum reperi hoc additamentum.
Red è ergo fecerunt Manutius 6c alii iilud abjicientes.
E P I S T O L A L X V I I.
HA N C epiftolam non extare in codicibus Vaticanis neque in Beneventano, extare
tarnen in Veronenfi, adnotatum reperi in margine exemplaris mei editionis Manu-
tianæ. Quod de Vaticanis certum habeo per excerpta hinc ad me miffa. Sed 6c iilud
etiam admonere debeo, iilam antiquitus accuratè emendatam repeririin Yetcri lihroTu-
ronenfi.
Nihil eft » inquit Petronius, hominum inepta perfuafione falfius. Nulla porro res ma*
gis impedit inveftigationem veri quàm falfa opinio qua quis femel imbutus eft. Natura
enim> ut Tullius ait, nos nofter deledat error, 6c, ut ait fandus Cyprianus in epiftola
72 . pag. 129. ad Stephanum» hint quidam qui quod femel imbiberint nolunt deponere
nec propofitum fuum facile mutare. Joannes Launoius cùm in eorum fententiam con-
teflîflet qui cenfebant Chrifti fidem feriùs trans alpes efle fufceptam, huic autem opinioni
putaret officere epiftolam iftam fandi Cypriani , pronuntiavit iilam fuppofitam fuifle
fando martyri 6c illius non efle, eo in primis argumento quod non reperiatur in multis
antiquis exemplaribus epiftolarum fandi Cypriani, quia hiftoris in ea contents nullam
mentionem faciunt antiqui fcriptores, 6c quod ftylus non fit Cyprianicus, quamvis ad illius
formam fit affidus ab impoftore. Neminem tarnen habuit hadenus Launoius qui
fibi fuffragaretur. Immo adver/ârios expertus eft plurimos qui fama dodrinæ 6c eruditio-
nis inclaruerunt. Et redèquidem. Nam, ut primùm de ftylo dicam, omnes cenfuerunt
6c ftylum 6c methodum epiftolam iilam Cypriano fatis affignare. Quoad verb filentium
veterum de re tanti momenti, refpondet Rigaltius multa efle in epiftolis Cypriani quorum
nulla fit ab aliis fcriptoribus mentio, turn quia pauciflima eorum fcriptaad nosper-
venerunt, turn etiam quia cùm variis tunc ecclefia vexationibus opprefla effet, difficilis
6c infrequens erat provinciarum inter lb communicatio , adeoque non ideo fufpedam
efle debere hanc de Marciano epiftolam, quando nec Bafilidis nec Martialis, de quibus
eft fequens epiftola, mentio quoque nulla nunc extet in fcriptis veterum,quae fuperfunt.
Nam li filentium quorundam veterum librorum demeret audoritatem fcriptis quæ di-
cuntur efle fandi martyris, adum effet omnino de audoritate epiftolæ ad Fortunatum
de exhortatione martyrii 6c illius quæ fcripta eft ad Pompeium adversùs Papam Stephanum
, quas certo conftat defieri in feptemdecim vetuftis exemplaribus à me vifis. Quin
6c Celebris epiftola ad Donatum deeft in.fex antiquis exemplaribus, 6c Celebris item epiftola
ad Antonianum deeft in undecim codicibus antiquis. Et tarnen epiftolas illas nemo,
ne quidem Launoius, fi viveret, dixerit efle falfàs. Adde epiftolam Firmiliani ad Cy-
prianum, quam certo fcio non extare in X X V I I I . vetuftis exemplaribus operum Gy-
prianicorum; 6c epiftolarum Celerini 6c Luciani 6c aliarum quarundam rariffima funt
vetera exemplaria. Superfluæ diligentiæ effet alias commemorare quæfimilem fortunam
funt experts. Csterum epiftola de Marciano reperta à nobis eft in fex codicibus antiquis,
in Corbeienfi nimirum, in Foffatenfi,Turonenfi, Fuxenfi, Carnotenfi, 6c inuno
Vidorino. Extitifle etiam conftat in Veronenfi omnium antiquiffimo 6c in Cambero-
nenfi, turn etiam in codice Venerici epifcopi Vercellenfis. Extitifle quoque in eo quj
ex oppido fimdi Petri Monafterienfis Lutetiam delatus fervatur in conventu Augufti-
nenfium fuburbii fandi Germani hinc certo prohatur quod recenfita eft in indiculo operum
Cyprianicorum pofito antiquitus in initio codicis. Deeft autem hodie, quia qus-
dam folia excifa funt eo loco ubi defcriptam earn fuifle oportuit. Porro conftat iilam in
veteri codice repertam efle ab eo qui procuravit editionem quæ prima prodiit poft in*
ventam artem typographical!!. Erunt fortaffis qui me dicent erraffe in commemoratione
veterum exemplarium in quibus iilam inveniffe me dixi , cum inter ea commémorera
Fuxenfè, in quo iilam non haberi ait Launoius. Verum me dicere probat codex ille,
qui nunc cenfetur in bibliotheca Colbertina. Quibus ego addo Vincentium Lirinenfem
videri vidiffc hanc epiftolam, ex qua defcripfit h s c verba, gregem Chrißi lacerate. Q u s
N O T Æ A D C Ÿ P R I A N U M . 487
verba verb efle fandi Cypriani hinc etiam colligitur quod is'fuprà in epiftola <2. pag. 79.
ait : Pfeudoprophetee gregem Chrißi nunc vaßare & lacerate non defmunt. Heic interim ad-
notabo, propter fimilitudinem argumenti quo ufiis eft Launoius adversùs hanc epiftolam,
Chriftophoriim Sandium pronuntiaffe librum de mortalitate fuppofitum fuiffe fàndo
Cypriano, argumento fiimpto ex filentio fandi Cypriani de Alexandria 6c Ægypto,
tanquam fi Cyprianus, qui iftic hiftoricum non agit, debuiflèt necefTario loqui de cala-
mitatibus quas h s c peftis intulit in univerfùm orbem.
Q uæ e t i am] Non admonerem me iftic pofuifle etiam pro jam , qus eft editid
Rigaltii, nifi putaffem occurrendum effe criminationi quorundam qui poffent exiftimare
me ita fcripfiffe prurigine contradicendi, à qua valde alienus fum. Feci ergo, quia mihi
conftat omnes libros veteres 6c omnes editiones Rigaltiana antiquiores prsferre hanc le-
dionem. Quare affequi non poffum cur Angli, quibus ilia veterum editionum confen-
fio nota erat, qui fciebant prsterea codicem Veronenfem earn ledionem habere, malue-
rint fequi errorem Rigaltians editionis, qui potuit accidiffe vitio typographi, quàm bo-
nam fcripturam veterum editionum.
In eadem provincia ] id eft in eadem provincia in qua Fauftinus erat epifcopus,
in Narbonenfi nimirum folida, qus tum compledebatur etiam Lugdunenfem 6c Vien-
nenfem. Ammianus Marcellinus lib. 15. Regebantur autem Galilee 01nv.es, poteßatc in partes
divißi quatuor, quarum Narbonenßs una Viennenfem intra fe comme bat & Lugdunenfem.
Hinc quoque fiimi conjedura poteft Lugdunum pertinuiffe ad provincram Narbönen-
fem quöd cùm ea civitas condita eft, uti jufferat fenatus Romanus f condita eft pro iis
qui Vienna ab Allobrogibus expulfi erant. Viennam porro Dio Caffius lib. 46. feribit
fuifle provinciæ Narbonenfis oppidum. Itaque urbs nova vicina Vienns contributa haud
dubiè eft ei provinciæ in qua fita erat Vienna, præfèrtim cùm ea condita fit pro Vien-
nenfibus expulfis qui confêderant eo loco ubi nunc Lugdunum eft. Mirum itaque Videri
non debet Fauftinum fuifle fbliicitum de ftatu ecclefis qus fita erat in ea proViiicia in
qua ipfe epifcopus eràt. Perfèveraflè diù hunc ordinem ut Lugdunum cenfeietur efle in
provincia Narbonenfi folida hinc quoque colligi poflè videtur quöd Eucherius epifcopus
Lugdunenfis interfuit concilio quod Hilarius Arelatenfis, qui tum duarum Narbonen-
fium metropolitanus erat, ut fidem faciunt etiam epiftolæ Paps Zofimi, celebravit apud
Arauficam cum epifcopis civitatum folids Narbonenfis-, in quo concilio delegata cura
eft Hilano, utpote metropolitano eorum epifcoporum qui ei conventui intererant, uti
epifcopos qui defuerant commoneret ne deinceps detredarent adefle in fynodis,utpatet
ex canone 29. ejufdem concilii. Itaque malè feripfi in notis ad Agobarduni Marcianum
non fuifle epifcopum in eadem provincia in qua Fauftinus erat epifcopus.
Marci anus] Vetus audor altercationis fynagogs6c ecclefis cap.2 0 . Marcianum
quendam memorat inter veteres hsreticos. Sed non puto eum refpexiffe ad Arelatenfem.
Legendum efle Marcionem probant veteres editiones epiftolæ ad Jubaianum, in quibus
feriptum eft, maxime cùm in eodem animadverterim etiam Martiani fieri mentionein. Prö
quo certum eft reponi debere Marcio nis , ut habent pofteriores editiones. Et tarnen cu-
jufdam Marciani veteris hsretici mentionem facit Eufebius lib. 6. cap; 12.
Ecclesiæ unit ate] Hanc ledionem, qus bona eft, non inveni nifi in editioni-
bus Manutii 6c Mörellii, in codice Fuxenfi 6c in Carnotenfi. Reliqui libri veteres 6c veteres
editiones habent veri täte.
D iscesserit] Ita idem liber Fuxenfis 6c editio Manutii. Codex JCorbe'iehfis, Rem-
boltus, 6c Eiafmus præferunt disjunxérit> Deeft autem ütraque lédio in duobus antiquis
exemplaribus 6c in editione Spirenfi. In codice Turoiienfi legitur fe diviferit. Ut
vcl hinc appareat non pofle conftitui certam ledionem.
PoenitentiBus] Hanc vocem non inveni nifi in editione Manutii 6c in libro Fu- Pag.
xenfi. Puto autem iilam non pertinere ad hunc locum. Meliùs, ut arbitror, reliqui co-
dices, quamvis mendofi in hoc loco , fervis D ei pro eo dolcntibus. Quo etiam modo feriptum
eft ab Erafmo. In codice Corbeienfi 6c in Turonenfi legitur fiaciéntibus pto dolen*
tibus , manifefto errore, nifi legatur fatisfacientiius. Sanè verficulus pofitus fub hoc vo-
cabulo in Corbeienfi indreare videtur eife delendum.
PeccatoribuS ] Codex Fuxenfis, peccatoribus inçrepandis exhibeinus. Ubi puto vocem •
incrcpandis efle ex gloffemate.
p p p p ‘i