IxXj
jftolam XXVII. ut eorum temeritatem reprimeret.
Circa idem tempus certiorem ilium fecit clerus
Carthaginenfis fè ex confilio epifcoporum qui aderant,
.cum Gaio Diddenfi, ejufque diacono communican-
dum noncepfuiflè, quia communicaverant cum lapfis,
eorumque obiationesobtulerant, Sc ab epifcopis femel
atque herum moniti perftiterant. Laudat Cyprianus
cieri fui conftantiam, jubet ut epiftolam quam ad eos
fcribebat (eft autem vigefima oélava) epifcopis legant,
ac fi quis de prefbyteris aut diaconibus fuis, vel etiam
de peregrinis communicare cum lapfis audeat, à com-
munione fua arceatur. Cum, autem confultus etiam à
clero fuiflèt de Philumeno Sc Fortunato hypodiaconis
Sc Favorino acolytho, qui, cum medio tempore difcefi
fiflènt, nuper redierant, tempus hujus rei dijudicandæ
nondum efle exiftimavit, eo quod multi adhuc de
clero abeflènt, ac fingulorum traélanda effet Sc li-
nianda penitus ratio non tantum cum collegis, fèd &
cum plebe ipfa univerfà. Itaque flat11*1 ut interim fe a
divifone menfurna tantum conti néant, non quafi a mini-
fierio ecclefiaflico privati effe videantur, fed ut integris omnibus
ad nofiram, in quit, prafentiam différantur. Turn
Cyprianps his de rebus Romam fcribit epiflolam
XXIX, per Fortunatum hypodiaconum, fimulque
mittit & lapforum epiflolam & refponfum fuum, Sc
quas poftea ad clerum refcripfèrat.
Sic autem inter ie nexæ funt tresillæ litteræ, nempe
XV.XXIII. XXIX. quas Romam mifit Cyprianus, ut
pene commenter fcriptæ videantur. Non dubium eft
quin epiftola x x in . per Saturum Sc Optatum miftà
fit, antequam clerus Romanus refpondiffet epiftolæ
décimas quinte; fiquidem unique clerus Romanus
eodem exemplo refpondit. Quinetiam poftrema, quae
per Fortunatum miftà eft, ante fcripta videtur', quam
Cyprianus litteras Romanorum accepiflèt. Nam pro-
cul dubio pro fumma fua humanitategratiasillisegiffet,
quod fibi in moleftiflhnis rebus tantofolatioexftitiflènt.
Deinde vero quemadmodum Cyprianus per Saturum
Sc Optatum fcribens dicebat : Pofl fadas ad vos litteras
. . . aliud acceßit, quod nee ipfum latere vos debuit; fic
etiam in epiftola per Fortunatum miftà dixit : Poflea-
quarii ad vos litteras fed , quas miß per Saturum ledorem
ér Optatum hypodiaconum ; fratres noflri de quorumdam
profpedatemeritate, qui poenitentiam agere ér Deofatisfa-
cere detredaut, litteras ad mefecerunt. Quamobrem cum
fcfè proxime confèquute fint ejufmodi litteræ, imme-
rito poftremas rejicit Pearfonius in menfèm Odlobrem;
neque enim tam fero collocandæ funt, ut quæ ante
aceeptum epiftolæ Julio ineunte fcriptæ relponfum
miflie fuerint. Atque ipfa etiam cieri Romani relponfio
nimis fero çplloçari videtur menfe Septembri. Multa
enim. concurrebant, cur cito Romani refponderent :
perturbatio ecclefias Carthaginenfis celerem medici-
nam poftulabat: detrahenda erat Cypriano moieftia,
quam illi Romanorum fjlentium 8c iniquæfufpiciones
attulerant. Probabilius ergo eft ipfb menlè Augufto ve-
niflè præclariffimas illas cieri Romani Sc confeftbrum
litteras, quæ funt apud Pam. xxxi.Sc-xxvi. actum epiftolæ
XV. quam Cyprianus purgandi fui caufa lcri-
pfèrat, turn etiam illi, quam poftea per Saturum 8c
Optatum mifit, eximiam refponfionem continent.
NoYatianus,u tperfpicitur ex ep. l ii. Cypriani,p. 67.
Ixxij
fcripfit hanc epiftolam x x x i. quacum clerus Romanus
fimulad Cyprianum mifit litteras ecclefias Roma-
nas nomine in Siciliam fcriptas.
Tantum folatii ex his cieri Romani Sc confeftbrum
litteris percepit Cyprianus, eafque omnibus adeo utiles
fore judicavit, ut Saturo, qui eas videtur Romare-
tuliflè, mandaverit, ut fingulis defiderantibus defcri-
behdi poteftatem faceret. lilas etiam ad clerum fuum
mifit, cum iis quas Romam ipfè fcripfèrat; firnui prae-
cipiens (per epiftolam xxxn.) ut & fua fcripta & ii-
iorum refcripta fratribus innotefcant; fed 8c ft qui de
peregrinis epifcopi vel prefbyteri, vel diacones prae-
fèntes fuerint, vel fupervenerint, hasc omnia audiant,
Sc fi exempla epiftolarum tranferibere Sc ad fuos per-
ferre voluerint, facultatem tranferiptionis accipiant.
Difcimusex epiftola l ii. Cypriani has cieri Romani
litteras per totum mundum miftas fuiftè, Sc in noti-
tiam ecclefiis omnibus Sc univerfis fratribus periatas
fuiftè. Hinc declarat in ep.XL.qua; fcripta eft initio anni
2 5 i . femel placuifle tam nobis, inquit, quam confeffo-
ribi/s & clerids urbicis, item univerfs epifcopis vel in noßra
provincia vel trans mare conßitutis, ut nihil innovetur circa
lapforum caufäm, nifi omnes in unum convenerimus, Scc.
Non muito poft clerus Romanus in eamdem fenten-
tiam refpondit litteris Cypriani, quas fcriptas quidem,
ut jam diximus, antequam Saturus rediiflet, fèd tarnen
poftquam ille Roma profe«5tus fuerat, in hänc urbem
a Fortunato fubdiacono periatas, heceftïtatem clero
Romano attulerunt herum fcribendi. Hxc epiftola
apud Pam. eft trigefima. Sub finem epiftola gratias
agunt Cypriano quod fuo more de iis quas ad Privatum
Lambefitanum fpeSlant huntiaverit. Declarant
etiam ante illius litteras fraudem callidi hominis latere
non potuiftè. Nam. cum anteliac, inquiunt, quidam ex
ipfiüs nequitia cohorte, venijfet vexillarius Privati PuturuS &
fraudulenter litteras a. nqbis elicere curaret, nee quis effet
latuit, nee litteras quas volebat accepit. Scripfèrat ergo
Cyprianus aliquam de hoe Privato epiftolam, de quo
nihil prorfus exftat in tribus litteris, quas commemo-
ravimus: fèd hasc epiftóla cum multis aliis intercidit.
Non dubium eft quin has Romanorum epiftola; magno
uflii Cypriano fuerint in his rerum difficultatibus;
atque hasc forte caufa exftitit,curin epiftolis, quas re-
liquo hujus anni tempore fcriptas rccenfëbimus, non
iidem curarum aculei Cyprianum pungere videantur,
compreflis videlicèt ad templis fèditiofis Sc nefaria con-
filia tacite intendentibus, quas anno fèquentl ineunte
perficere conati funt.
X V . Perfequutio recrudefcït :paxfuturn J! Cypriano
revelatur. Res interim ab eo geflee & fcripta
anno 2 f o. exeuiite recenfentur. .
Circa menfem Ocftobrem fcriptam coiijicio epifto-
lam xxxvii. in qua Cyprianus prefbyterosSc diaco-
nos idem admonet, quod jam: fsepe illos admonuerat,
ut confeflbribus in carcere conftitutis omnis diligentia
prsebeatur, Sc dies, quibus in carcere excedunt,
annotentur. Laudat diligentiam Tertulli prefbyteri
cum in confeflbribus omni humanitatis officio juvan-
dis, turn in diebus, quibus in carcere tranfèunt, fibi
fignificandis. Hanc epiftolam- minus commode in
maximo perfèquutionis ardore a Tillemontio Sc aliis
I collocatam referre malui ad illud tempus, quo refri-
[ gefcente perfèqiHitione, Sc confeflbribus magis in carcere
quam inter tormenta morientibus, fperabat Cy-
i prianus fè cito facrificia, Domino protegente, cum
I clero fuo célébrâturum.
Scripta non muito poft videtur epiftola vin. cum
i in vifione divinitus oblaia Cyprianus audiiflèt : Die illi
I fecurus f t , quia pax ventura efl. Sed quod interim morula
1 efl, fuperfunt adhuc aliqui qui probentur. Perfequutio
l adhuc gregem populabatur, utiftatim addit Cypria-
[ mis, Sc cum interdum mitior, interdum afperior fuif-
I fèt, videtur fub ipfum finem, ut obfèrvat Tillemon-
! tius, violenter recruduiftè. Qiiod enim ait Cyprianus
1 tormenta veniftè, dum confèftbres non tenent difci-
plinam , non videtur res menfe Aprili aut Maio geftas
in memoriam revocare, fèd præfèntem rerum ftatum
defcribere, idqueex ejus verbis fatis perfpicitur. Quas
5 autemplagas, inquit, qua viilnera nonmeremiir, quando
I nee confejfores , qui exemplo cceteris ad bonos mores ejfe
; debuerant, teneant difciplinam ! Itaque dum quofdam info-
- leuter extollit confefftohisfua tumida ér inverecundajadàtio,
[ tormenta venerunt. Hcec patimur delido & merito noflro.
; Videtur ad hoe tempus referendum quod narrat Cy-
1 prianus in epift. xl. de qyinque primoribusCarthagi-
nis, qui edidó nuper magiflratibus fuerant copu/ati, ut
s ƒ<:/<?/« Chriftianommfubruerent, Non enim hic vifionem
\ refert, ut nonnulli exiftimarunt, fèd rem omnibus co-
gnitam Sc teftatam; nee difficile creditu eft quinque ur-
; bisprimoresmagiftratuiin edi<5toaliquo adverfïisChri-
; ftiandS aut promulgando aut exfèquendo adjuneftos
i fuifte. Quod autem addit Cyprianus : Eademnunc ratio,
j’ eadem rurfus everflo per quinque prefby teros Pe/idffimo co-
pulatos ad ruinam falutis indudtur, id profèélo non fà-
cinus prefbyterorum vifione aliqua præfignificatum
f fuiftè indicat, fèd potins idem Ecclefias ab illis peri-
! ciiluin çreari, quod ei antea a magiflratibus Sc quin-
■ que urbis primoribus exftitcrat. Violentam fuiftè per-
S fèquutionis conclufionem illud etiam argumento eft,
\ quod cum clerus Carthaginenfis integer haclenus Sc
punis inter tanta malorum contagia fuiflèt, nonnul-
lorum- ruinas Cyprianus in litteris hoe anno exeunte
• fcriptis, nempevi. Sc xxxv. depioret. Eos autëmqüi la-
i pfi funt ex prefbyterio fuifte, non ex inferiorumcle-
S, riebnim numero, inde conjici poteft, quod Cypria-
[ mis prefhyterum Numidicum.quem Carthaginenfium
I prefbyterorum numero adferipfit, mirabiliter fèrva-
tum fuiftè dicat in epift. xxxv. ut ewn clero Cartha-
[ ginenfi Dominus adjungeret & defolatam per lapfum
' quorumdam prefbyterorum copiant gloriofis facerdotibus ad-
I órnaret. At idem non dicitde Aurelio Sc Celerino glo-
ï riofis confeftbribus, quos circa idem tempus ieélores
t ordinavit. Prefbyter ille Numidicus hortatu fïio copio-
I nun niartyrum numerum lapidibus Sc flammis neca-
I tum ânte fe mrferat, uxorem lateri fuo adhærentenl
I Coijcrematam firnui cum cæteris lætus afpexerat. Ipfè
rfèmiuftulatus Sc lapidibus obrutus Sc pro mortuo de-
I reirélùs a filia föllicitè inquirente inventus, Sc extra-
ISlus Sc refocillatus,remanfèratinvitus. Hunc Cypria-
[ nus ad epifcopatUm promovere ftatuerat, cum Cartha-
Igrncm rediiflet-, fed interim admonitus Sc inftruélus di-
I gnatione divina eumprefbyterorum Carthaginenfium
I humero adferipfit, ac hujus lætitiæ nuntium ad prefbyterosScdiaconos
Sc plebem perfcripfit, epift. x x x v .
Circa idem tempus duo eximii confèftbres a C y priano
Sc epifcopis qui aderant ordinati fiint Ie<5lores,
Aurelius Sc Celerinus, prior quidem Aurelius, ac pau-
cis poft diebus Celerinus, quem Cyprianus Aurelio
ad jüngere voluerat, fèd is honorem conftan ter reeufa-
vit, ac tandem vifione noèlu obfata coaólus eft cedere.
De his ordinationibus Cyprianus prefby teros Sc diaco-*
nos, ac plebem univemm certiores facit per epift.
xxxiii. Sc xxxiv. H*ec autem contigereinter prima
pacis affulgentis gaudia, ut patet ex his Cypriani verbis
de Aurelio, in ep. xxxiii. Dominieo legit interim nobis,
id efl, aufpicatus efl pacem dum dedicat ledionem. Erat
Aurelius illuftris adolefcens, in annis adhuc novelfus,
fèd in virtutis ac fidei laude proveèlus: bis confeflus
fuerat, Sc coram magiflratibus,qui eunl exfilio dam-
narunt, Sc coram Proeonfule, cujus juflii acerrime
Cruciatus eft. Dubitat Cyprianus utruin in eo plus
prasdicet gloriam vulnerunl, an verecundiam morum
Sc eximiam humilitatem. Celerinus quoque gravifti-
mos cruciatus pertulerat, ac ipfiimDecium, cujus fub
ocuiis torquebatur, virtutem fuam laudare Sc admirari
coëgerat. Domeftica ilium exempla hortabantur; nam
aviaejus Celerina, patruus Sc avunculus Laurentinus
Sc Egnatius martyrii coronam reportaverant. Egre-
gium illud par adolefcenlium Cyprianus non altius
evexit, quam ad ledoris munus; fèd prefbyterii honorem
jam turn illis defignavit, ut & fportulis iifdeni
cum prefbyteris honorarentur, & divifiones menfumas
aquatis quantitatibus partirentur.
-Celerinus Roma in Africam adveniens, cum fè
ad Cyprianum contuliflèt, demonftravit ei quanti ilium
facerent, qüantumque diligerent Romani con-
feflbres. Hanc caufam habuit Cyprianus fcribendae
ad illos epiftola; xvi. in qua quidem fic defcribit qua-
tuor anni tempeftates , quas in carcere confèftbres tra-
duxerant, ut non dubium fit, quin hsec epiftola hoe
anno 2 5 o. exaèlo aut faltem exeunte fcripta fit. Poftquam
morula, quam przedixerat Cyprianus, effluxit,
initiuin aliquod pacis deguftavit ecclefia Carthagineri-
lis, ac confeftores e carcere fbluti funt. Horum maxima
pars confeffionis gloriam optimis moribus lueba-
tur; fèd nonnulli tante laudi dedecores fuerunt, quibus
Cyprianus ebrietatem Sc lafciviam, arrogantiam,
contentionem Sc promifcua cum mulieribus cubilia
exprobrat in epiftola vu. Idem etiam tangit in epiftola
vi* quam circa idem tempus, cum adhuc invitus in
fècefl'u teneretur, ad prefbyteros Sc diaconos fcripfit,
ut éis pauperum Sc maxime confèflbrum curam com-
mendaret. Quamvis enim confèftbres dimifli fiiiflènt,
nondum tarnen plena Sc firma pax iiluxerat. Quamobrem
Cyprianus, etfi Carthaginem mente Sc animo fe-
rebatur, turn ut fuos revifèret, turn ut res ecclefias
componeret, tarnen obfèqui coaélus eft fapienti pre-
fbyteri Tertulli confilio, qui auélor ei fuerat, ne in
eum locum, ubi toties poftulatus fuerat, tam cito pro-
direl. Nondum extorres redeundi licentiain impetrave-
rant, Sc cum nonnüllos tranquilliorrerumftatus invi-
taftèt, ut injufli redirent; vehementer eos reprehendit
Cyprianus in eadem epiftola vu. Quinetiam paulo ante
feftum Pafcha; adhuc orabat pacem plenifflmam prius
matri, turn flits ejus, ep. xl.
o ij