je in exilu nôllcn't, feel quod earn ante cxulum icdilum pelèrent, ac ctmfijfores ijfos'pmrciihe Veileiit,
Sed .objicit Retavius meliori1 «©ncütioné Xiti debuiffe ju i libellosacceperanf, quäm qui non accelerant;
quod ft omnibus concelfa pax, milium prorliis inter utrofque difcrimenexflitiflè.ExiftiiTiàt Til-
lemontms Cyprianum ingeniola quadam caritate feciffe, « cum præcipue aliquid in honorem mar-
tyrtim concedt rc videretiu*, nihil tarnen præcipue concedetet ; & c u S pacem iis tantum qui libellos
habebant polliccrctiir, ii eminent prorfus ab Jiac intlulgcnlia cxcludcret, quippe cum martyres adeo
libelleront prodigt effent, ut omnibus corum liberalit-as pateret. Sed ft ea aecommpdatiöne tubs ftiifi-
fet, qua ilium Tillcmontius ufiim effe cxillimat, ac tacite lapfôs omîtes fuiffet hortattis-, ut (c libcl-
lorum proefidio munirent; an paulo poll tanta arfiffet indignation« in Lucianunt, qui univerfis lapfis
id concédere aufus eft, quod jam antea plurimis concefferat. Deinde vero periniqueCypria-
nus veros pcenitentesejufmodi periculo expófuiffet, ut pace defralidati morerentur; neque enim ve-
rifimile erat eos qui liablenus tam ti-midi ac puclentes flierant, audaciores deinceps in libellis petendis
futures; aut ipfcs etiam confeflbres in concedendis cautiores non fore> poftquam eorum nimiam
faeilitatem caftigayerat Cyprianus,
Cyprianum fic interpretatur Morinusi Cum lex effet, ut pacem moribundi lion inlpetrarent, qui
pcenitentiam fani non «gerant, exiftimat eruditus feriptor decernere Cyprianum, ut in iis qui libellos
à martyribus, accèperant, legis fevgritàs non fervetur, acillis in honorem martyrum pax eonce-
datur, quant fruftra hoc priefidio deftituti petiiffent. Sed hæc interprétatio nee,cum verbisnec cum
meute Cypriani congruit.1Nominatim requirit Cyprianus ut qui libellos a martyribus aceeperunt r
jirscrogruhei fy* auxilio eorrnn ddjiivari apud Dominum in dehetis fitis poili nt. Porro in his ejiiltoîis & ill
libro deLapfis illud ardle tenet, accurateque défendit, non prodeffe lapfis commendationeiTi ntarty-
rum, fi pcenitentiam agere detredlent; quart* f: iapfi poft ;ot Cypriani & prelbyti rorum ntonila in oh -
liinalo pani'.enti® non agenda* condiio pcriêvcralièr.t, an Cypriano vili client idonei, qui martyrurri
auxilio apud Dominum juvarenturi Deinde vero ft omnibus libellos habentibes pacem deecrnebat,
five peenitentiam egiffent, five non egiffent; quid neceffe erat deledlum habere, ac in çonditionis
loco requircre, ut martyrum auxilio adjuvari poftent ! Lapfis ergo Cyprianus non poenitentiæ onus
eximit; fedpotius ad pcenitentiam blande & leniter hortatur, dum pacem offert morientibus, modo
martyrum meritis juvari pofftnt. Hinc in epift. x iv. laudat prefbyteros & diaeonos; quod lapfos ad
pcenitentiam & patientiam hortati effent, ac pcenitentiam ab illo agi déclarai, qui tlivinis præceptis
mitis <k patiens, & iacerdotibus Dei obtemperans, obfequiis ftiis Sc ojieribus juftäs Dominum pro-
meretur. Id autem deferre videtur martyrum meritis , ut lapfis nondum ea poenitentia expiatis, quaS
pacem per fe ipfa in mortis diferimine impetret, martyrum eommendatio fiiffragetim Nee iev-is-vp
deri debet base indulgentia, fi temporum illorunt feveritas attendatur. Etfi enim pcenitentibus peri-
culofe ægrotantibus pax dan folebat ; hon tarnen id fine deledlu & judicio concedebatur. HinO Clerus
Romanus re cum piuribus epi&opis deliberata cenfitit eyrum quorum vim funfinemurgensexitus dilä-»
tionem non poreß fe r r e, aäapoenitentia, & profeßa frequenter fiwrufn deteßatimie faäorum fß 'la e ry -
mis yfigemitibus ,ß ß etib u s dolentis ac vere poenitentip animi fignn prodiderim, cum fpes piVendi fe -
cundam hominem nulla ß jß ite r it, ita demitm came i f fv llià te Jùbyemri, &c. epift. x.xxi. Ipfe Cypria-
ilus in ëpift. XIII. pacem iis Icilis promittii, qui mites & Itimi/es er psemtemiam vere agentes in bonis
operibus perfeveraverint. Ex his perfpici poteft quo lenitaterri & indulgentiam perduCat Cypria-
nus. Quibus enim conliiltum voluit in epiftolis xm. & x iv. hi vel pcenitentiam fegltitet «gérant;
vel etiam grayiflimo deliâo illiid addiderant, ut pcenitentiam declinarent, ac diffenfioilibus St qüe-
relis Ecclefiam permifcerént ; quibus fadlis meruerant, ut pax morientibus negâretur, etiamü p'oe-
nitentiam paulo ante morbum inccepiffent. Quamobrem primis coitcedit S. Martyr, ut quod eomm
poenitentiæ ad pacem impetrandam deerat, id martyrum meritis expleatur. Poftremis pariter conffi-
lit, atque ut tumultum comprimât, indulgentia in eos utitur;,& modo averfiim poenitentiæ*reme-
diis animum deponant, quod fua fponte mancunt & inchoatum videretur, id martyrum meritis
compenfatum, à prefbyteris ratum haberi jubet,
X I I . Utrurn concilium Carthaginenfe poenitèntiam Ja crißca tis p er fotu in , nice
tempus impofuerit>
Nunc aliud examinandumfequitur, an noii faltem ætate Cypriani graVioribus peccatis pdëniten-
tia per totum vitse tempus impofita fuerit, St communio ad ipftim mortis articulum dilata. Res di-
judicari poteft ex confiietudine quæ tunc vigebat, ut qui pacem in gravi ntorbo accepiffent, ii va-
letudine reftituta reliquum poenitentiæ tempus non expieront, fed eodem jure effent ac alii fidèles*.
Id peripicitur ex his Cypriani verbis in epift. lii. pag. 69. S i qui enim, inquit, inßnmtatibiis -eecupantur,
pnntur, illis, fa u t plaçait, fubvenitur. Ppjlea tamen quam fubventum eft à “ periclitantibus pax data eft,
offocari a nobis non pojftmt aut opprimi, aut vi & manu noftra in exitum mortis urgeri, tie quoniam
morientibus pax datur, neceffe fit mori eos qui accepcrint pacem ; cum magis in hoc indicium divines pie-
tatis & paternes lenitatis apparent, quod qui pignus vites in data pace percipiunt, hi quoque a d vit am
data pace teneantur. E t idcirco f i accepta pace commedtus a Deo datur, nemo hoc debet in ftacerdotibus
criminari, cum fem el placuerit fratribus in cxitu fubveniri. Non quadrat tanta lenitas cum irrogata
per totum vitæ tempus poenitentia; alioquin ïæpe ufii eveniffet, ut qui poftunum aut alterum poenitentiæ
annum communionem in gravi morbo accepiflènt, iis e morbo evadentibus jam emeritus
effet poenitentiæ cuifus, cum interim al iis in eadem caufa ac forte etiam in leviore culpa triginta
aut quadraginta anni fupereffent decurrendi. Nimia fane erat epifeoporum in judicando animadver-
fio & rerum omnium confideratio & provifio, quam ut tam grave incommodum non effugerent.
Sed tamen videndum nobis eft quid ea de re decreverit concilium Carthagincnfe, in quo iapfbrum
caufa paulo port reditum Cypriani dijudicata eft.
Decretum hujtis concilii fie exponit S. Martyr in ep. o i l p .7 1. E t /Vainquit, placuit examinais cau-
fis fingulorum Libellaticos interim admitti, fticrificatis in exitu fubvenni. Non una fuit eruditorum de
hoc canone fententia. A ud o r obfervationum criticarum in Bibliothecam feriptorum Ecclefiaftico-
rumnegat Libellaticos in ipfo concilioad pacem protinus admiffos fuiffe; ac inter eos & facrificatos
id ponit diferiminis, quod ifti per totum vitæ tempus poenitentiæ addidi fuerint, primi vero interim
admiffi, id eft, poft certum poenitentiæ tempus exadum. A ud o r ipfè BibliotheCæ idem de fàcrifî-
catis cenfèt, quamvis pacem Libellaticis in ipfo concilio conceffam exiftimet fuiflèx Aflentitur ei
Tillemontius de Libellaticis ac illius cenforem impugnat; fed pluribus refellitquod uterque pro eer-
to pofiierat, iis qui fàcrificaverant non alios poenitentiæ quam vitæ fines præfcriptos fuifïè. HæcTil-
lemontii fententia multis nominibus videtur anteponenda. Illud autem in primis obfervandum eft
duas illas de Libellaticis & de facrificatis quæftiones fic inter fè nexas effe, ut quæ de alterutra di-
cantur, de utraque dida videri debeant. Nam fi Libellatici ftatim in ipfo concilio perhumaniter re-
ftituti funt communioni; probabile non eft fiicrificatos in extremum vitæ diferimen rejedos fuifïè.
Rurfus fi his verbis, Placuit facrificatis in cxitu fubveniri, non prohibetur ne pax ante exitum detur,
fed potius decernitur ut periculofè intra præfcriptum tempus ægrotantibus concedatur; perfpicuum
erit Libellaticis, quorum multo levior erat culpa, non poenitentiam in concilio impofitam fuifïè,
fed conceffam communionem; alioquin ftatutum fuifïèt, ut iftis quoqùe in exitu fubveniretur.
Quod fpedat ad Libellaticos; liquet horum verborum, Placuit Libellaticos interim admit t i , hanc
effe fententiam, Libellaticos interim admiffos ad pacem fuiffe, dum facrificati poenitentiam agerent,
id eft, eodem decreto & pacem Libellaticis & poenitentiam facrificatis decretam fuiffe. Hinc C y prianus
in epift. liv. ftatutum fuiffe ait in hoc concilio de iis qui facrificaverant, ut agerent diu poenitentiam
plenam : at Libellaticos eodem decreto minime comprehends. Anno fèquenti cum ftatuif-
fet inftante perfequutione iis qui a primo lapfus die poenitentiam egerant, communionem concede-
re; hæc indulgentia ad eos tantum fpedabat qui facrificaverant, quibufque impofita fuerat plena
poenitentia. A t de Libellaticis nulla mentio, quos tamen maxime oportebat indulgentiæ participes
fieri, fi earn prius in concilio confequuti non fuiffent. Quinetiam Cyprianum cum Libellaticis poft
concilium communicaffe perfpicimus ex epift. Lir. Quod enim ait Cyprianus fe nemini quidem ex
lapfis prius communicaffe, quandiu fæviit perfèquutio, poftea tamen neceffitati temporum fuccubuifie; id
referri non poteft ad facrificatos, (his enim poenitentia impofita fuerat,) fed tantum ad Libellaticos.
Et cum hæc communicatio in invidiam a Novatiano vocaretur, fic eum refellit Cyprianus in eadem
epiftola: A u t f i f e cordis, inquit, & renis ferutatorem confinât & judicem, per omnia cequaliter
judicet, & cum feiat feriptum effe, Ecce fanus fatftus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat,
frauda tor es & mcechos a latere atque comitatufuo feparet, quando multo & gravior & pejor fit moechi
quam Libellatici caufa, cum hie neceffitate, ille voluntate peccaverit. Exagitabat ergo Novatianus ca-
tholicos epifeopos, quod cum Libellaticis communicarent. Nec tamen omnibus Libellaticis concerta
pax in concilio, fed iis tantum qui poenitentiam egerant. Quamobrem fruftra Aucftor obfer-
vationum in Bibliothecam pluribus probat, quod a nemine negatur, libelli crimen fine poenitentia
dimiffum non fuifïè.
Altera pars decreti facile illuftratur. A c i.° quidem illud, facrificatis in exitu fubveniri, non poenitentiam
ad extremum fpiritum producendam, fed in gravi morbo finiendam indicat, nec in pee-
næ, fed in beneficii loco decretum fuit; fiquidem Cyprianus in epift. LU. nimiæ remiffionis fufpi-
cionem ab hoc decreto removet, ac rationem reddit cur epifeopi ad hanc lenitatem & indulgentiam
defeenderint. 2.0 Idem decretum refert in epift. liv. fed paulo clarius : Statueramus jampridem,
. h