
C um l æ t it ia ] Ita omnia vetera exemplaria tarn noftra quàm Angücana & om-
nes editiones ante Rigaltianam. Quare valde miror virum do<5liffimum audloritatem co-
dicis Beneventani, in quo fcriptum elfe ait; cum triflitia , prætuliffe confènfui veterum
exemplarium 6c editionum. Quamvis enim haec ledio poffit eile bona, referendo earn
ad pertinaciam fchifmaticorum, tarnen quia nullum aliud exemplar ei fuffragatur, reiiqua
omnia repugnant, non puto earn præferri debere leètioni quæ tot auèïoritâtibus nititur,
præfertim cùm ea quam ego cum Reinharto revoco habeat optimum fenfum, referendo
iüam ad Maximum, Urbanum, 6c cæteros fchiftnaticos, quos fama erat, quamvis non ad-
modum certa, rediiffe ad ecclefiam. Quo nuntio accepto per litteras Caldonii& Fortun
a t perrelationem Pompeii6cStephani,furrexerat in clero Carthaginenfi lætitia, quamvis
non integra propter incertain famam, ut patet etiam ex epiftola 46. pag. 60.
P ro v in c iam n o s t r am ] Infrà epift. 4^. pag. 59. Sedquoniam latiiis fu fa efl
noflra provincia. Habet emm Numidiam & Mauritaniam Jîbi coharent es. H inc ergo colle-
gerunt Angliper provinciam iftic intelligi Africam, Numidiam, 6c Mauritaniam, quæ
iedi Carthaginenfi fubjeètæ erant. Certè Aurelius epifcopus Carthaginenfis ait in codice
canonum ecclefiæ Africanæ cap. 55. fè cunélarum ecclefiarum follicitudinem fuftinere.
Hanc porro Anglorum interpretationem adjuvare poffe videtur ledlio codicis Remenfis
famfti Dionyfii, in quo legitur provincias noflras. Salvianus lib. 4. cap. 4. Scirnit A frica.
L ib r u m t r a n s m is s u m ] librum famofiim miffum adversùs Cornelium.
Vide quæ notantur ad epiftolam 52. in caufà Gornelii.
N u m e r o ] Hæc vox deeft in tribus iibris veteribus. Certè fuperflua eft.
A l t a r i p o s i t o ] nimirum in concilio. Altaria porro turn tumultuaria fuiffe
valde probabile eft propter infeftationem inimicorum crucis Chrifti.
D is c o r d io s o s t y l o ] Codex Fuxenfis , difcordiofis & inaudientibus. Cor-
beienfis, difcordia fin t & in obaudientibus. Salluftius in Jugurtha : Nain vulgus, ut ple-
riinque fo le t, & maxime Numidarum, ingenio mobili, feditiofum at que difcordiofum. Sidonius
lib. 6. epift. 2. domum difcordiofam. 6c lib. 9. epift. 3. per conditiones difcordiofas.
I n s p e r g e r e ] Codex Lamonii impingere. Quare quod prapofitis.
A d v e r sum t e ] Hæc eft Jedlio omnium editionum quæ antecefferunt Rigaltianam.
Earn præferunt etiam omnes Iibri veteres. Eft autem optima. Et tarnen ego editio-
nem Rigaltii, quæ habet de te & de presbyteris tecum confidentibus, libenterpræferrem,
fi tanta non effet veterum librorum 6c editionum repugnantia. Laudat autem iftic Cypria-
nus adverfarios Cornelii quöd cùm adversùs eum ad fè fcripfiffent, modeftè tarnen fcripfè-
rant, nec conviciorumplauftraineum jecerant. Hune puto effe verum fenftim verborum
Cyprian i.
P a l a b u n d a s ] Ita quidam libri veteres. Alii habent balabundas, belabundas, vo-
labundus, vagabundas, errabundas, prout placuit veteribus librariis.
S u p e r s e d e r u n t ] Hanc ledlionem prætulit editio Manutii. Morellius 6c Pame-
lius rejecerunt. Et tarnen ea reperitur in viginti 6c tribus vetuftis exemplaribus. Ea verb
quæ habet perferaverunt inventa non eft nifi in tribus. Sanè duo 6c très antiquiores editiones
habent fiiperfederunt velperfeveraverunt. Sed heic meminifïe oportet obfèrvationis
à me non uno loco fadlæ, veteres librarios, cùm duas vidèrent varias ledliones, ambige-
rent autem utra earum retinenda effet, utramque pofliiffe, ledlori judicium integrum re-
iinquentes. Itaque verifimile eft vocem perfeveraverunt, quæ fubfèquitur vocem fiiperfederunt
in his duobus codicibus 6c in antiquis editionibus , effe ex gioffemate cujufdam
ftudiofi explicare volentis quid in hoc loco fignificaret vox fuperfederunt. Pamelius, qui
putabat hanc vocem non pofTe æquivalere voci perfeveraverunt, non dubitavit quin ex
duabus ledlionibus fimul jundlis in vetuftis editionibus 6c in aliquot Iibris veteribus, cùm
una rejicienda effet, retineri deberet ea quæ perfèverantiam fignificabat. Et tarnen videre
poterat apud N onium Marcellum fùperfèdere fignificare. manere, perfeverare, quafiinvo-
luntate & conjilio fidere.
M e t t iu m ] cujus etiam mentio eft in epiftola fèquenti. Quamquam autem exigui
momenti fît feire verum ejus nomen , admoneo tarnen in Iibris veteribus vocari Mettium
, Meflium, Meffionem, Miffium, 6c Merfium. Concordes enim non ftint in ejus
nomine libri veteres.
E P I S T O L A
E P I S T O L A X L I I I .
AN G L I monuerunt hanc epiftolam non effe in editione Erafmi. Quod non eft
verum. Monuerunt prætêrea illarii hàberi lib. y. epift. 9. editionis M^nutianæ. Sed
errorem ilium imputandum effe typographo valde puto, cùm ilia édita fit lib. 2. epift.
9. illius éditions, quæ fècuta eft Erafmicam.
N o b i s ] iffipofùi hanc ledlionem., quia mihi yifà eft meiiùs convenire, fèntentiæ
ftintfti Cypriani. Alioqui enim alia, quæ habet vobis, b om eft. Utraque multos habet
bonos affertores. Prior nitituraueftoritate x v . veterum exemplarium, 6c extat in editione
Spirenfi, in veteri Veneta, in Erafmica, 6c inManutiana. Altéra reperitur in o<5to codicibus
antiquis 6c in editionibus Rembolti, Morellii, 6c Pamelii.
C o n f e s s , p R e; s ] Moyfèm& Maximum. Vide quæfuprà ditfla fùnt ad epiftolam 4 1 .
U t ad m a t ...R E,v, e R T A N T u R ] Ifta défunt in quinque iibris veteribus. V ide
epiftolam 1 Q.,.a ,v
Q u a s L1 t t E R A s ] Quatuor Iibri veteres habent, quàs litteras tibià me. mijfas per
Mettium lypodiaçonum.
M e t t io ] Varié admodum etiam heic fçriptumeftnomen illius hypodiaconi. Rc-
tinuimus vulgatam leélionem, ut in re parvi momenti. Alia fréquenter in antiquis exem-
piaribus habet Ethippo vel E ttio . Vide quæ iftic annotât Pamelius. D e Méttia geiite
yide Joannem Triftanum à fàmfto Amantio in tomo fecundo commentariorum pag.
E P I S T O L A X L IV.
NI C O S T R A T O ] diacono ecclefiae Romanse, ut notat Pamelius. Erat ille fo-
cius Maximi , quem fuprä ad epiftolam 41. diximus ad ecclefiam effe reverfiim.
Nicoftratus tarnen non rediit, fed faèlus eft epifcopus in Africa fa<5lione Novatianorum.
C o n t r a e c c l e s .] Du o libri veteres habent divinam. Quidam alii neque eccle-
fiafiieam habent neque divinam. Gronovius cap. 14. obfervationum fuarum in feriptori-
bus ecclefiafticis ait fibi magis placere quod erat in membranis, contra difpofitionem D ei,
A l ium e p i s c o p u m ] Novatianum, qui federn apoftolicam invafit poft elecftio-
nem Cornelii. Vide epiftolam fecundam Paciani ad Symphronianum 6c Henrici Valefii
annotationes ad librum fèxtum Eufèbii cap. 43. ,
C o n s e n s is s e ] In antiquis editionibus6cin veterilibrofanefti Eligii Attrebaten-
fis legitur cenfuife. D e illis autem conftat heic agi quos fugillat Pacianus in eadem epiftola
fecunda ad Symphronianum. ,
E c c l e s ia m a l ia m ] Quidam libri veteres habent alteram, eodem fenfu.
C o r p u s u n um ] Vox unum, quse certè neceffaria non eft, 6c omitti poteft abique
ullo incommodo, deeft in codice Gratianopolitano.
A d ma t . r e v e r t a m in i ] uti eos feciffe diximus ad epiftolam 41.
N ec p u t e t i s ] Duodecim codices antiqui noftri 6c fex Anglicani habent Nec po-
tefiis.
D o m e s t ic a c a s t r a ] Quamvis feiam Juvenalem fatyra 1 o. dlxifle caftra do-
mcfiica, ego iftic mallem caflra dominica, ut dicit ipfe Cyprianus in epiftola 54- Pa£- 7 7 *
Profj)er lib. 2. de promiffionibus 6c prasdidlionibus Dei cap. 6. S ic in toto lepra macula
vitiati a caflris dominicis etiam ipfipulfi fiunt. A(5la martyrum Donatiftarum in libro fecundo
mifcellaneorum noftrorum pag. j y . Ubi quifque hofiem repererat, cafira illic domi-
jiica collocabat. Nicolaus Papal, epift. y. ex laicis fubito in dominicis caflris impetu irre-
pere. Cyprianus dixit fpiritalia caftra in epiftola ad Donatum pag. 6. alibi feepe caflra
Chrifli6c caflra caleflia. Lucifer Calaritanus in libro quod moriendum fit pro De i n lio :
N ifi c caflris diaboli ad exercitum in caleflibus caflris conflitutum feceris tranfitum.
. B b b b