V I T A E T P A S S I O
S A N C T I CÆCI LI I C Y PRI ANI
EPISCOPI CARTHAGINENSIS ET MARTYRIS,
Per PontIum ejus diaconum fcripta.
Ex Afiis Martyrum fmceris & felefiis, pag. 2. o y .
:i ,/ ^ Y PRIANUS reïigiofûs antiftesac teftis Dei gîo-
V_>riofus, tametfi muita conferipfit, per quæ memoria
digni nominis fupervivat ; etfi eloquentiæ ejus
ac Dei gratiæ ïarga fecunditas ita fe copia & ubertate
fermonis extcndit, ut ulque in finem mundi fortaflè
non taceat : tarnen quia operibus ejus ac meritis etiain
hæc prærogativa debetur, ut exemplum fuum in lit-
teras digeratur, piacuit fummatim pauca confcribere :
non quodaiiquem vei gentiiium lateat tanti viri vita,
fed ut ad pofteros quoque noftros, incomparabile &
grande documentum in immortaiem memoriam por-
rigatur. Certe durum erat, ut cum majores noftri, ple-
beiis 8c catechumenis martyrium confequutis tantum
honoris pro martyrii ipfius veneratione dederint, ut
de paflîonibus eorum muita, aut, prope dixerim, pe-
ne cunda conferipferint, ut ad noftram quoque noti-
tiam qui nondumnati fuimus pervenirent; Cypriani
tanti facerdotis & tanti martyris paflio præteriretur,
qui & fine martyrio habuit quæ doceret ; & quæ dum
vixit geflèrit, non paterent : quæ quidem tanta, atque
tam magna & mirafunt, ut magnitudinis contempla-
tione deterrear, ac imparem meeflè confitearad pro-
ferendum digne pro meritorum honore fermonem,
nec poflè fie profequi fada tam grandia, ut quanta
funt, tanta videantur: nifi quod numerofitas gloria-
rum fibimet ipfà fufficiens, alieno præconio non eget.
Accedit ad cumulum , quod & vos de eo multum ,
aut, fi fieri poteft, totum defideratis audire, concupi-
feentes ardore flagranti vei fada ejus cognofeere, etfi
interim viva verba tacuerunt. In qua parte fi dixero
nos opibus facundiæ defid, minus dico. Facundia
enim ipfà deficit digna facultate, quæ defiderium ve-
drum pleno fpiritu fatiet. Ita utrinque graviter urge-
mur; liquidem ille nos virtutibus fuis onerat, vos
nos precibus fatigatis.
2. Unde igitur incipiam? unde exordium bonorum
ejus aggrediar, nifi a principio fidei, 8c nativi-
tate ccelefti? Siquidem hominis Dei fada non debent
aliunde numerari, nifi ex quo Deo natuseft. Fuerint
licet ftudia, 8c bonæ artes devotum pedus imbuerint;
tarnen ilia prætereo. Nondum enim ad utilitatem nifi
fæculi pertinebant. Poftquam & fieras litteras didi-
cit, 8c mundi nube difeuflà, in lucem fipientiæ Ipiri-
talis emerfit, fi quibus ejus interfui, fi qua de anti-
quioribus ejus operibus comperi, dicam : hanc tarnen
petens veniam, ut quidquid minus dixero, (minus
enim dicam neceflè eft) ignorantiæ meæ potius, quam
illius glorie derogetur. Inter fidei füe prima rudi-
menta nihil aliud credidit Deo dignum, cjuam fi con-
tinentiam tueretur. Tunc enim pofle idoneum fieri
pedus & fenfum ad plenam veri capacitatcm perve-
nire, fi concupifcentiam carnis robufto atque integro
fandimoniée vigore calcaret. Quis umquam tanti mi-
raculi meminit? Nondum fecunda nati vitas novum
hominem lplendore toto divine lucis oculaverat &
jam veteres ac priftinas tenebras Iota lucis paratura vin-
cebat. Deinde, quod majus eft, cum de ledione di-
vina qu*edam jam non pro conditione novitatis, fed
pro fidei feftinatione didiciflèt; ftatim rapuit quodin-
venit promerendo Deo profuturum. Diftradis rebus
fuis ad indigentiam pauperum fuftentandam, tota prae-
dia pretio dilpenfins, duo bona fimul junxit, ut &
ambitionem fieculi fperneret, qua perniciofius nihil
eft; & mifericordiam, quam Deus etiam ficrificiis
fuis praetulit, quam nec ille qui legis omnia mandata
fervalfe fe dixerat, fecit, impleret: 8c prepropera ve-
locitate pietatis, pene ante coepit perfèdus eflè quam
difeeret. Quis oro de veteribus hoc fecit? quis de an-
tiquiflimis in fide fenibus, quorum mentes & aures
per plurimos annos divina verba pulfiverant, tale aii-
quid impendit, quale adhuc rudis fidei homo, & cui
nondum forfitan crederetur, fupergrefliis vetuftatis
aetatem, gloriofis 8c admirandis operibus perpeträvit!
Nemo metit ftatim ut fevit: nemo vindemiam de no-
vellis ferobibus expreflit : nemo adhuc umquam de
noviter plantatis arbufeulis matura poma quasfivit. In
illo omnia incredibilia cucurrerunt. Praevenit, fi poteft
dici, (resenim fidemnon capit) prasvenit, inquam,
tritura fementem, vindemiapalmitem, poma raclicem.
3. Aiunt Apoftoli litteras, debereneophytos prasteri-
ri, ne ftupore gentilitatis nondum fundatis fenfibusad-
haerente, aliquid in Deum novitas inerudita peccaret.
Ille fuit primus, & puto, folus exemplo, plus fide pof
fe quam tempore promoveri. Sed 8c fi in Apoftolo-
rum Adis Eunuchusilledeferibitur, quia toto corde
crediderat, a Philippo ftatim tindus; non eft fimilis
comparatio. Ille enim & Judaeus erat, & de templo
Domini veniens, prophetam legebat Ifai'am, 8c Ipe-
rabat in Chrifto, etfi nondum eum veniflè crediderat
: hie de imperitis gentibus veniens, tam matura
coepit fide, quanta pauci fortaflè perfecerunt. Mora
denique circa Dei gratiam nulla, nulla dilatio. Parum
dixi : preflbyterium 8c facerdotium ftatim accepit.
Quis enim non omnes honorum gradus crederet tali
I mente credenti? M^ulta feint quæ adhuc plebcïus, mul-
I ta quæ jam prefbyter fecit, muita quæ ad veterum
I exempla juftorum, imitatione confimili profequutus,
■ promerendo Dominum totius religionis obfequio
1 præftitit. Nam 8c fermo iili de hoc fuerat ufitatus, ut
I fi quem prædicatum Dei laudatione legiflèt, fuaderet
■ inquiri propter quæ fada Deo placuiflèt. Si Job Dei Iteftimonio gloriofùs, didus eft verus Dei cultor, &
cui in terris nemo compararetur ; faciendum docebat'
I ille, quidquid Job ante feciflet : ut dum 6c nos paria
facimus, fimile in nos Dei teftimonium provocemus.
Contemtis ille difpendiis rei familiaris, in tantum
exercitata virtute profecit, ut nec pietatis temporaiia
^B damna fentiret. Non ilium penuria, non dolor fregit,
^B non uxoris fuadela deflexit, non proprii corporis dira
B poena concuflit. Permanfit in fuis fedibus fixa virtus,
B & altis radicibus fundata devotio; nullo diaboli tentan-
tis impetu ceflit, quominus Deum fuumfide grata,
etiam inter adverfa benediceret. Domus ejus patuit
B cuicumque venienti. Nulla vidua reverfa eft finu va-
B cuo; nullus indigens lurnine, non illo comité dire-
B dus eft : nullus debilis greflu, non illo bajulo vedus
B eft : nullus nudus auxilio de potentioris manu, non
illo tutore protedus eft. Hæc debent facere, dicebat,
qui Deo placere defiderant. Et fie per bonorum om-
B nnmi documenta decurrens, dum meliores femper
B imitatur, etiam ipfe fe fecit imitandum.
t 4. Erat fane illi etiam de nobis contubernium viri
B jufti & laudabilis memoriæ Cæcilii, & ætate tunc &
^B honore prefbyteri, qui eum ad agnitionem veræ di-
B vinitatis a fæculari errore correxerat. Hunc toto ho-
B nore, atque omni obfervantia diligebat, obfequenti
B veneratione fufpiciens, non jam ut amicum animæ
■ peoæqualem, fed tamquam novæ vitæ parentem. De-
B nique ille demulfusejus obfequiis, in tantum diledio-
l^ nis immenfæ merito provocatus eft, ut de fæculo ex-
^■ ;Cedens, arceflitione jam proxima commendaret illi
^Bconjugem ac liberos fuos, ut quem fecerat de fedæ
^B cominunione participera, poftmodum faceret pietatis
B heredem.
y Longum eft ire per fingula : cunda ejus fada
B onerofum eft enumerare. Ad probationem bonorum
B operum, folum hoc arbitror fàtis efle, quod judicio
B I^ei & plebis favore, ad officium facerdotii & epifeo-
B patus gradum adhuc neophytus, & , ut putabatur, no-
B .velius eledus eft. Quamvis in primis fidei fîiæ adhuc
B diebus, & rudi vitæ fpiritalis ætate, fie generofâindo-
"ï<: les rclucerct; ut etfi nondum officii, fpei tamen ful-
B gore relplendens, imminentis facerdotii totam fidu-
B c^am poliieeretur. Non præteribo etiainillud eximium,
B quemadmodum cum in diledionem ejus & hono-
totus populus adfpirante Domino profiliret, hu-
P p militer illefeceflît, antiquioribus cedens, Scindignum
B I® titulo tanti honoris exiftimans, ut dignus magis fie-
B ret. Magis enim dignus efficitur, qui quod meretur Il exeufet. Quo tunc ardore plebs æftuans fluduabat,
fphitali defiderio concupifeens, ut exitus docuit, non
h ! tantum epifeopum; in eo enim quem tune latenti di-
I l vinitatis prælàgio taliter flagitabat, non folummodo
I Ifacerdoterà, fed & futurum etiam martyrem require-
I bat. Obfederat fores domus copiofà fraternitas, 6c per
I | oinnes adjtus follicita caritas circuibat. Potuiflèt fortaftuncilli
apoftolicum illud evenire, quod voluit, ut
per feneftram deponerelur ; fi cum Apoftolo etiam or-
dinationis honore fimilaretur. Erat videre cæteros omnes
fùfpenfô & anxio fpiritu exlpedare venturum,
cum gaudio nimio excipere venientem. Invitus dico ;
fed dicam neceflè eft. Quidam illi reftiterunt, etiam ut
vinceret ; quibus tamen quanta lenitate, quam patienter,
quam benevolenter induifit, quam dementer ig-
novit, amiciffimos eos poftmodum, & inter neceflà-
rios computans, mirantibus multis. Cui enim poflèt
non eflèmiraculo tam memoriofæ mentis oblivio?
6. Exinde quemadmodum fe geflèrit, quis referre
fufficiat? quæ illi pietas? qui vigor? mifericordia quanta?
quanta cenfura? Tantum fànditatis & gratiæ ex
ore ejus lucebat, ut confunderet intuentium mentes.
Gravis vultus & Iætus; nec feveritas triftis, nec comi-
tas nimia ; fed admixta utrinque temperies : ut eflèt am-
bigere vereri plus an diligi mereretur, nifi quod &
vereri & diligi merebatur. Sed nec cultus fuit difpar
a vultu, temperatus 6c ipfe de medio. Non ilium fu-
perbia fæcularis inflaverat, nec tamen prorfus affedata
penuria fordidarat : quia 6c hoc veftitus genus a ja-
dantia minus non eft, quam oftentatataliter ambitiofâ
frugalitas. Quid autem circa pauperes epifeopus faceret
, quos cathecumenus diligebat ? Viderint pietatis
antiftites, feu quos ad officium boni operis inftruxit
ipfius ordinis difeiplina, feu quos fàcramenti religio
communis ad obfequium exhibendæ diledionis arta-
vit. Cyprianum de fuo talem accepit cathedra, non
fecit.
7. Statim denique pro talibus meritis etiam pro-
feriptionis gloriam confequutus eft. Nec enim aliud
oportebat, quam ut eum, qui intra fecretam confeien-
tiæ latebram religionis 6c fidei toto honore florebat,
etiam publice celebrata gentiiium fama titularet. Potuiflèt
quidem tunc pro velocitate qua femper omnia
confequutus eft, etiam martyrii circa eum débita corona
properare ; maxime cum 6c fuffiragiis fæpe repe-
titis ad ieonem poftularetur : nifi per omnes ordines
gloriarum tranfeundum illi eflèt, 6c fie ad fumma ve*
niendum : 6c nifi imminens ruina ope tam fecundi
pedoris indigeret. Finge enim tunc ilium martyrii
dignatione tranflatum. Quis emolumentum gratiæ per
fidem proficientis oftenderet? Quis virgines ad con-,
gruentem pudicitiædifeiplinam 8c habitum landimo-
nia dignum, velut frenis quibufclam ledionis domi-
nicæ coërceret? Quis doceret poenitentiamlapfbs, ve-
ritatem hæreticos, fehifmaticos unitatem, filios Dei
pacem, 6c evangelicæ precis legem? Per quem gentiles
blafphemi repereuflisin fe iis quæ nobis ingérant,’
vincerentur? A quo Chriftiani mollioris afïèdus circa
arniflionem fuorum, aut, quod magis eft, fidei par-*
vioris confelarentur fpe futurorum ? Unde fie mifericordiam,
unde patientiam difeeremus? Quis livoreni
de venenata invidiæ malignitate venientem, dulcedine
remedii falutaris inhiberet? Quis martyres tantos ex-
hortatione divini fermonis erigeret? quis denique tot
confeflbres, frontium notatarum fecunda infcriptione
fignatos, 6c ad exemplum martyrii fuperftites referva^
tos, incentivo tubæ coeleftis animaret? Bene, bene tune,
6c vere fpiritaliter contigit, quod vir neceflàrius, tam
multis 6c tam bonisrebus, a martyrii confummatiq-»
y. ÿ