tores plurihus caftigat S. Gregorius Nazianzenus in
örat. 40. nec probat quod dicere folebant : Luminum
feflum exfpedo : pafchatis feflum pluris fa ci 0 : pentecoflen
cxfpedabo. Cum Chriflo baptiiaripm fa t ,cum Chriflo in
refurredionis die ad vitam redire, Spiritus adventum ho-
norarë.
Ait Pontius multa Cyprianum adhuc plebeium
fccifle ad veterum exempla jiiftorum, 8c fi quod eo-
rum præclare fablum Scripturæ auéloritate comproba-
tum 8c iaudatum videret, id imitatione aflequi cona-
tum ellè. Prophetiæ dono ornatum fuifle Cyprianum
multa ab eoad Ecclefiæ utilitatem præcognita 8c præ-
diéta teftantur. Sed non défunt qui ex epiftola ad Doit
at uni, quant recens a baptifmo fcripfit, jam tum ilium
hujus doni 8c plurium aliorunt participent fui (Te
colligant. Sic enim doua ilia commémorât , fie alios
hortatur ad ea confequenda, ut ipfe illis caruiïie non
videatur. Noflrum tantum fitiat peâus, inquit, & patent
: quantum illuefidei capacis afferimus, tantum gratia
inundantis haurimus. Inde jam facultas datur, cafiita-
tefobria, mente integra, vocepura, virtutcfituera, in me-
delam dolentium pojfe venenorum virus extinguere, ani-
mortnn defipientium labes reddita fanitate purgare, infeflis
jubere paceni, violentis quietem, ferocientilms lenitatem,
immundos & erratkos fpiritus, qui fie expugnandis hio-
minibus immerferint, ad confejfionem minis increpantibus
'cogéré 8cc.
III .D e fiudiis & feriptis S . Cypriani a baptifmo
ufque ad ordmatioticm.
Non dubium eft quin quod effluxit temporis a
baptifmo ad ordinationem, id omne Cyprianus. in-
fumferit in Scripturis legendis, in feriptoribus eccle-
fiafticis evolvendis, iifque omnibus ntedilandis 8c col-
ligendis quæ poftea in luce 8c in oculis totius Ecclefiæ
deprontfit. Tertullianunt inter feriptores ecclefiafti-
cos- præcipue videtur adamafle. Notunt ell omnibus
quod refert Hieronymus in libro de feriptoribus ec-
clefiafticis vidifle fe quemdam PauJum Concordia, quod
Italia oppidum efl, fenem, qui fè beati Cypriani jam
grandis atatis notarium, cum ipfe admodum effet adole-
feens, Roma vidifife diccret, referreque fibi fiolitum, num-
quam Cyprianum abfque Tertulliani lediane imam diem
prateriiße, acfibi crebro dicere da ntagiftrum ; TertuIJia-
mum videlicet fignficans.' Sed fi legendi Tertulliani adeo
ftudiofus fuit Cyprianus, non minus diligentiæ adhi-
buit in ejus erroribus cavendis vel polius refellendis.
Nam ut omittam imitaient Ecclefiæ, quam a Tertul-
liano violatant ftrenue défendit Cyprianus, quot exilant
fânéti Martyris fententiæ de jufta in lapfos indul-
-gentia, totidem videntur eflè in Tertullianunt aculei.
Non ntuito poll baptifmunt ad defenfionem re-
ligionis 8c ad morum inforntationem ingeniunt exa-
cuit Cyprianus. Ad hoc enim tempus pertinent epiftola
ad Donatum, ac liber de idolorum Vanitate. S intima
quidem elucet eloquentia in aliis operibus Cypria-
ni, inert gravitas fententiarum ac verborunt Iplendor;
led epiftola ad Donatum tanto artificio compofita eft
ac tot elegantibus ornata pièluris, ut ea tempora minime
redoleat, cum Cyprianus in maximis rebus ge-
rendis 8c differendis occupatus non jam exquifitas ve-
çurtates elaboraret, fedorationis dividas fine fuco fine
pigmentis funderet. Hinc prajclare Augurtinus lib.
4. do Doftrina Chriftiana c. 14. v Eft tale aliquid, in-
quit, /// epifiola be'atiffimi Cypriani. Quod ideo puto vel
accidiß'e, vel confiilto fifium eße,j/t feiretur a pofleris,
quam linguam dodrina Chrifiiana fanitas ab ifia redun-
demtia revocaverit, & ad ehquentiam graviorem modeflio-
reinque refirinxerit, qualis in ejus confequentibus litteris
fecure amatur, reUgiofe appetitur;, dißkillime impletur.
Hunclibrum Pontius inter opera Cypriani printum
recenfet, dunt ait Cyprianum emolumentum gratia-per
fidem proficienris ortendirte. Quamvis autem folus io-
quatur Cyprianus, perlpicitur tauten quasdam forma
dialogi. Prontirtimi lermonent, repofeente Donato,
exlcquitur Cyprianus indulgente, vindentia, in horto
amoeniflimo; egregie delcribit qualis ante baptifnitim
fuirtet, 8c quid in ipfo operatus eflcl baplifntus; atque
ut beneficiia Chrirto accepti magiiitudinenicoiitmen-
det,fieculi vitia 8c pericula eleganter depingit. Finein
dicendi facitinclinato jam folc : tunvut reliquunt diei
in laetitia duceretur, Donatum cui memoria tenax
erat 8c vox canora, hortatur, ut pfilmos ex more ag-
grediatur in convivio lobrio. Videtur ergo Donaius
jton anticus folunt, led etiam convi6lor Cypriano
fuirte. Sciebat quid Cypriano detraxirtet, quidque ei
contuliflet mors criminum, vita virtutum; liomcn
fuunt dederat coeleftis militite caftrisj 8c cum nihil
ejus auribus tant gratum ertet, quant quod Deo gra-
tum eft, fermonibus Cypriani minim hi mod urn du-
cebatur. Circa idem tenipus Icriptus videtur liber de
Vanitate idolorum, in quo multa imitatione exprerta,
nonnulla etiam totidem verbis tranllata occurrunt ex
libris Tertulliani adverfus ethnicos 8c ex dialogo Mi-
nucii' Felicis. Redolent printordia converlionis non-
nulla parum accurate in hoc libro di<5la; velut cum ait
Cyprianus regna forte variari; oportuifle Chriftum
pati, 8c cum partus ertet ad fuperos denuo regredi.
IV . Cyprianus preflyterium & facerdotium flatim
accipit. Quo anno ordinatus epifeopus. Res gefla
&fcriptce in primordiis ep flcopatiis.
Obfervat Pontius in Cypriano ob eximios in
virtuteprogrert’usminimeobfervatumfuirte, quod lit-
tei £e Apoftoli prasferipferant, ut neophyti ad ftcerdo-
tiunt non eveherentur. Prefbyterium & facerdotium fla-
ti’/n accepit, inquit. Quis enim non omnes lonorum gradus
credcret tali mente credenti! Addit multa ilium prefby-
terum praeclare fecifte, fed ea memoriie ltortrie noil
prodidit. Libenter aflentior Pearfonio 8c Fcllo, tres
librosTertintoniorum a Cypriano prefbytero feriptos
efte, vel faltem in epifcopalus primordiis feriptos cre-
diderint. In his enim nullum exftat eorunt veftigium,
quae portea Cyprianus tanto aninii ardorc defendit,
five cunt lapfos nec fine poenitentia recipiendos ad verfus
Feliciftintum, nec k fpc venia? excludendos adver-
fus Novatianum contenderct; five cunt unitatent Ec-
clefite adverful utrumque tuerelur; five cunt baptifhta
extra Ecclcfiam nullum 8c irritum efle pugnaret. In
tertio libro nonnulla deprontit Scripture teftiinonia
ad verfus hasreticos 8c fchifmaticos; led niulto fuirtet
ulterior 8c vchementior, ft in ipfo incendio dtque inter
motus ab haereticis excitatos feripfiftet. Quinetiam
quod ait lib. 3. $ap. 2 8. Nonpoße in Ecclefia remitti ei
qui in Deum deliquerit, id etrt non inebmmode expla-
natum fuirte fpero in præfatione cap. 9. animum tarnen
fignificat minus attentum ad commotam à Nova-
tiano controverfiam. Obfervat Fellus nec Scripturæ
teftimonia his in libris eodeni modo ci tari ac in aliis,
nec Scripturæ libros iifdem nominibus defignari; ex
quo feriptos eflê confirmât ante alia Cypriani opera.
Inlcripti funt Quirino, quern filiunt appellat Cyprianus,
cujufque rogatu Scripturæ teftimonia ad certa
quædant capita revocavit, nihil de fuo apponens præ-
ter titulos 8c præfationes primo 8c tertio libro præ-
ntiflàs. Hos autem libros qui Cypriano abjudicant, aut
faltem tertium ab Erafino in lucent editurn, hi refel-
luntur in prima Baluzii ad hos libros obfervatione,
quam operæ pretium eft legere.
In prefbyteri gradu non diu manfit Cyprianus,
fed paulo poft, ut ex Pontii teftintonio perfpicitur,
niortuo epifeopo Carthaginenfi flifficitur judicio Dei
& plebisfavore. Non tarnen facile ab eo impetratum eft,
ut tantum onus fubiret, fed cum in diledionem ejus &
'' honorem totus populus afpirante Domino profiliret, liumi-
liter illc fiecefiit antiquioribus cedens & indignum fe titulo
tanti honoris exifiimans. Sed cum populi ftudia illius fe-
ceflù magis accendcrentur, 8c fores domus copiofà fra-
ternitas obfideret, ac per omnes aditus fbllicita caritas
circuiret; cedere coaélus eft divinæ voluntati tot
rebus ntanifeftis fignificatæ. Quamvis autem epifeo-
patus invito 8c fugienti impofitus fuerit, non defue-
runt qui illius eleiflioni, fa<5la conjuratione, intercédèrent;
inter quos quinque potiflimum prefbyteri
nequitiam fuam nobilitarunt. Exarfit plebis indigna-
tio in obtreiftatores Cypriani, utpatet ex ep. xl. fed
nihil præterinifit Cyprianus ut exulceratas mentes ad
fanitatem revocaret, amicijfimos eos & inter necejfarios
computans, mirantibus multis, ait Pontius. At quinque
illi prefbyteri conceptunt venenunt medullis alue-
runt, quod poft aliquot annos conflato fchifmate violenter
erupit. Auguftinus lib. 2. de Bapt. c. 7. Agrip-
pinum Cypriani prædeceflbrent vocat. Sed huic pro-
xime non fucceflît Cyprianus, turn quia in ep. l x x iii.
ait multos jam annos eflè 8c longam ætatem, ex quo
fub Agrippino decretunt in coitcilio fiierat de reji-
ciendo hæreticorum baptifhto; turn quia in epift. lv.
utFabianunt Cornelii, ita Donatum appellat antecef-
forent fùum. Huic ergo, ut verifimillimum eft, pro-
xinte fucceflit.
Cyprianus in epiftola lv. anno 252. feripta plebi
Jua in epifeopatu quadriennio jam probatum fè eflè di-
cit. Ex quo eunt ordinatunt fuiflè concludunt anno .
'248. qui de illius rebus geftis pertratflarunt. Sed tarnen
, fi rationes accuratius fubducamus, non tarn certa
8c explorata res eft, quam eruditis illis viris vide-
tur; ac fieri optime potuit, ut initio anni 24p. ordi-
itatus, quatuor epifeopatus annos numeraret in hac
epiftola lv. quæ feribi vix potuit ante Julium men-
lèm anni 2 5 2. Sic enim folet Cyprianus inchoatos
annos prointegris nunterare : tempus elapfum a ntenfe
Januario aut Februario anni 250. ufque ad Pafcha
anni 2 5 1. biennium vocat in ep. XL. fimiliter trien-
nium interpretatur in epift. l u i. Quare fi ordinatus
fuiflet circa Pafcha anni 249. quadrienniunt nume-
yare poterat menfe Julio anni 232. fed cum jam
1 C y p r i a n i . xlvj
epifeopum fuifle circa Pafcha anni 249% perfpicimus
ex epiftola xxiv. in feceflu feripta, in qua ait fe Satu-
ro die Pafchas leiftionem fentel atque iterum dedifle.
Hoc enim Pafcha cum referri non poflit ad annum
250. (aberatenim tunc Cyprianus) referri debet ad
annum 249. fed forte cum leilionem Saturo daret
recens erat ab ordinatione; nec quidquam vetat cur
eum ordinatum dicamiis initio anni 249. Si tanien
ordinationem fufeepit anno 248. quod fieri optime
potuifle non inficior; certe non ntuito ante menfeni
Juliunt fufeepit. Quinquennium enim fuo more, non
quadriennium numeraflet ntenfe Julio ineunte anni .
2 5 2« fi ntenfe Maio ordinatus fuiflet anno 2 48.
Elapfum tempus ab initio epifeopatus ufque ajJ perfequutionem
Decii infumfit Cyprianus in emen-
dandis fuorum moribus, 8c difeiplinas legibus tuen-
dis. Ait enim in epift. lv. fe in quiete difeiplina ferviif
fe. Cum maxintani fentper virginum curant geflerit,
non incommode nonnuili ad initia epifeopatus refe-
runt librunt de Habitu virginunt. Alii haec verba,
Has adhortamur affedione magis quam potefiate, pre-
fbyterum ntagis decere quam epifeopum volunt; fed
Pearfonius hcec verba Cypriani modeftias attribuit;
epifeopalem audloritatent vigere aliis in locis obfervat,
velut cunt ait Cyprianus : Audite igitur, virgines,
ut parentem; audite, quafo, vos docentem pariter ac mo-
nentem. Hunclibrum rejicitRigaltiusport Decii per-
fequutionem, hoc fretus argumento quod a Pontio
recenfeatur inter ea Cypriani opera quibus caruiflet
Ecclefia, nifi ethnicorum impetum Cyprianus pru-
denti feceflu effugiflet. Sed non vidit Rigaltius ipfuni
etiam librum ad Donatum a Pontio fic commemora-
rf, quern tamen initio converfionis feriptum nento
negaverit. Unde patet Pontium Cypriani opera data
occafione enumerare, non rnodo qua; poll fecefliim
feripferat.
Circa idem tenipus, id eft, ante perfequutionem
feripta exiftimatur epiftola l x v i . quam Cyprianus
feripfit prefbyteris & diaconibus & plebi Furnis confiflen*
tibus de quodant Geminio Viblore, qui Geminium
Fauftinunt prefbyterunt tutorein teftamento fuo no-
minaverat. Jubet obfervari Cyprianus quod ipfius an-
teceflores epifeopi jampridem ftatuerant, ne quis frater
excedens ad tutelam vel cur am clericum nominaret, ac f i
quis hoc fecijjet, non offerretur pro eo, nec facrficium pro
dormitione ejus celebraretur. Deliberaverat ea de re C yprianus
cum collegis qui pra;fentes aderant, 8c com-
prefbyteris qui aflidebant. Sa;pe enim negotia epi-
feopos Africanos Carthaginem trahebant, quibufeum
epifeopus Carthaginenfis continuum veluti concilium
habere poterat. Satis autem perfpicitur, ut Pearfonius
8c Tillemontius obfervant, hanc epiftolam in pace
feriptam fuifle. Neque enim Gentinius ille, fasviente
perfequutione, filiorunt tutelam prefbytero commi-
fiflet, quern dignitas 8c munus quo fungebalur in medium
diferimen conjeciflet. Verifimile eft Geminium
ilium Fauftinum, quern Victor tutorem nontinave-
rat, poftea ejufelem urbis fablum efle epifeopum.
Adfuit enim concilio Carthaginenfi anno 2 56. Ge-
minius Furnitanus.
Tres alias epiflolas ante annum 250. feriptas
pronuntiat Pearfonius, fexagefimam printam ad Eu