ne dilatus eft. Vultis fcire fecefTum ilium non fuiflè
fbrmidinem! ut nihil aliudexcufem, ipfe poftmodum
paflus eft, quam paflionem utique ex more vitaret, ft
& ante vitafl’et. Fuit fere formidoilla, fed jufta : for-
mido quæ Dominum timeret offendere : formido quæ
præceptis Dei mallet obfèqui, quam ficcoronari. Di-
cata eniniin omnibus Deo mens, 8c fic divinis admo-
nitionibus mancipata; credidit fè nift Domino late-
bram tunc jubenti paruiflèt, etiam ipfa paflione peccare.
8. Puto denique etiamnunc aliqua de dilationis utili-
tate diflèrenda, tametft jamdudum pauca perftri nximus.
Per hæc enim quæ videntur poftmodum fubfèquuta,
fèquitur ut probemus, fecefTum ilium non hominis
puftllanimitate conceptum, fed, ftcuti eft, verefuifTe
divinum. Vaftaverat Dei populum perfequutionis in-
fcftæ infblens atque acerba grafTatio ; 8c quia omnes
decipere una fraude non poterat artifex hoftis, qua-
cumque miles incautus prodideràt Iatus nudum, difpa-
ri genere fæviendi, ftngulos diverfa ftrage dejecerat.
Debebat eflè qui poflèt faucios homines, & varia ex-
pugnantis inimici arte jaculatos, adhibita medicinæ
coeleftis medela pro qualitate vulneris, vel fècare interim,
vei fovere. Servatus eft vir ingenii, præter cæ-
tera, etiam fpiritaliter temperati ; qui inter reflétantes
collidentium fchifmatum fludlus, Ecclefiæ iter medium,
iibrato limite gubernaret. Nonne hæc, oro, con-
fiiia divina funt? Hoc fieri fine Deo potuit? Vide-
rint qui putant poffe fortuito ifta contingere. Ecciefia
illis clara voce refpondet, dicens: Ego fine Dei nutu
neceftarios refervari non admitto, non credo.
p . Percurramus tamen cætera, ft videtur. Erupit
poftmodum lues dira, 8c deteftabilis morbi vaftitas
nimia, innumeros per diem populos a fua quemque
fède abrupto impetu rapiens, continuatas per ordi-
nem domos vuigi trementis invafit. Horrere omnes,
fugere, vitare contagium ; exponere fiios impie : quaft
cum illo pefte morituro, etiam mortem ipfam aliquis
poflèt excludere. Jacebant interim in tota civitate,
non jam corpora, fed cadavera plurimorum, 8c mife-
ricordiam in fè tranfèuntium contemplatione fortis
mutuæ fiagitabant. Nemo refpexit aiiud præterquam
Iucra crudelia. Nemo fimilis eventus recordatione tre-
pidavit : nemo fecit alteri, quod pati voluit. Quid
inter hæc egerit Chrifti & Dei pontifex, qui ponti-
fices mundi hujus tanto plus pietate, quanto religio-
nis veritate præceflèrat, fcelus eft præterire. Aggre-
gatam primo in loco uno plebem de mifèricordiæ
bonis inftituit, docens divinæ leélionis exemplis,
quantum ad promerendum Deum proftnt officia pie-
tatis. Tunc deinde fubjungit non eflè mirabile, ft
noftros tantum debito caritatis obfequio foveremus :
cum perfeélum poflè fieri qui plus aliquid publican o
vei ethnico fecerit : qui malum bono vincens, & divinæ
ciementiæ inftar exercens, inimicos quoque di-
lexerit : qui pro perfèquentium fè faiute, ftcuti Do-
minus monet & hortatur, orarit. Oriri Deusfacit ju-
giter folem Ilium, & pluviasfubinde nutriendis fèmi-
nibus impertit; exhibens cunèla ifta, non fuis tantum,
fed etiam alienis; & qui fe Dei etiam fiiium eflè pro-
fitetur, cur non exempium patris imitaturl Refpon-
dere, inquit, nos decet natalibus noftris, 8c quos re-
natosper Deum confiât, dégénérés eflè non congruit;
fed prpbari potius in foboie traducem boni patris æmu-
latione bonitatis.
i o. Multa alia, & quidem magna prætereo, quæ
temperandi voiuminis ratio non patîturproiixiorelèr-
mone replicari : de quibus hoc tantum dixiflefàtis eft.
Quod ft ilia gentiles pro roftris audire potuiflènt, for-
fitan ftatim crederent. Quid Chriftiana piebs faceret,
cui de fide nomen eft Î Diftributa funt ergo continuo
pro qualitate hominum atque ordinum minifteria.
Multi qui anguftia paupertatis bénéficia fùmtus exhi-
bere non poterant, plus fumtibus exhibebant; coin-
penfantes proprio labore mercedem divitiis omnibus
cariorem. Et quis non fub tanto dodlore properaret
inveniri in parte aliqua talis militiæ, per quam pla-
ceret & Deo patri, 8c judici Chrifto, 8c tarn bono
interim -fàcerdoti ? Fiebat itaque exuberantium ope-
rum iargitate, quod bonurn eft apud omnes, non ad
foios domefticos fidei. Fiebat plus aliquid quam de
Tobiæ incomparabili pietate ftgnatum eft. Ignofcat
ille, 8c ignofcat iterum, 8c frequenter ignofcat ; aut,
ut verius dixerim, merito concédât, tametft ante Chri-
ftum plurimum iicuit, plus aliquid iicuifle per Chri-
ftum, cujus temporibus plenitudo debetur. Necatos
iiie a rege & projeélos fui tantum generis coiligebat.
11. His tarn bonis & tarn piis aëtibus fùpervenit
exfiiium. Hanc enim vicem fèmper repræfèntat im-
pietas, ut melioribuspejora reftituat. Et quid facerdos
Dei proconfule interrogante refponderit, funt a£la
quæ référant. Exciuditur interim e civitate ille, qui
fecerat boni aliquid pro civitatis fîilute ; ille qui labo-
raverat ne viventium ocuii paterentur infèrnæ fèdis
horrorem; ille inquam, qui excubiis pietatis invigi-
ians, pro nefks ! ingrata bonitate providerat, ne omnibus
tetram civitatis faciem relinquentibus, multos
exfules defèrta refpublica, ac deftituta patria fentiret.
Sed viderit fæculum, cui inter pcenas exfiiium com-
putatur. Illis patria nimis cara, & commune nomen
eft cum parentibus: nos & parentes ipfbs, ft contra
Dominum fuafèrint, abhorremus. Illis extra ci vita-
tern fiiam vivere gravis poena eft : Chriftiano totus
hie mundus una domus eft. Unde licet in abditum 8c
abftrufum locum fuerit relegatus; admixtus Dei fui
rebus, exfiiium non poteft computare. Adde quod
Deo intégré fèrviens, etiam propria in civitate pere-
grinus eft. Dum enim fè carnalibus deftderiis conti-
nentia fànèli Spiritus abftinet, converfâtionem prions
hominis exponens; etiam inter cives fuos, ajit, prope
dixerim, inter parentes ipfos, vitæ terreftris alienus eft.
Accedit quod etfi hæc alias poena poflèt videri, in
hujufmodi tamen caufis atque fèntentiis, quas ad pro-
bandæ virtutis expérimenta perpetimur, non eft poena,
quia gloria eft. Sed efto fane, nobis poena non
fit exfiiium. Illis ultimum crimen & peffimum nefas
etiam ipforum confcientia teftis adferibat, qui poflunt
innocentibus irrogare quod putant poenam. Nolo nunc
deferibere ioci gratiam, 8c deliciarum omnium para-
turam interim tranfèo. Fingamus locum ilium fttu
lordidum, fqualidum vifii, non falubres aquas haben-
tem, non amoenitatem viroris, non viciniam iitoris;
fèd rupes vaftas ftivarum inter inhofpitas fauces, de-
fèrtæ admodum folitudinis, avia mundi parte flim-
motum. Poflèt licet taiis locus habere nomen.exfilif
quo
quo Cyprianus facerdos Dei vencrat; cui ft hominum
minifteria deficerent, vei alites ut Heliæ, vel ut Da-
nieli angeii miniftrarent. Abfit, abfit, ut credat aliquis
cuilibet minimo, dummodo in confeffione nominis
conftituto aliquid defuturum. Tantum abeft ut Dei
pontifex ille, qui mifèricordiæ fèmper rebus inftite-
rat, horum omnium opibus indigeret.
12. Jam nunc, quod fècundo pofueram loco, cum
: gratiarum aétione repetamus ; provilum eflè divinitus
: etiam pro animo tanti viri apricum & competentem
[ locum, hofpitium pro voiuntate fècretum, & quid-
r quid apponi eis ante promiflum eft, qui regnum &
[ juftitiam Dei quærunt. Atque ut omitlam frequen-
I tiam vifitantium fratrum, ipforum & inde civium ca-
I ritatem, quæ repræfèntabat omnia, quibus videbatur
[ eflè fraudatus, admirabilem vifitationcm Dei non præ-
| teribo, qua antiftitem fuum ftc in exfilio eflè voluit
! de fequutura paflionefecurum, ut imminentis marly-
rii pieniore fiducia, non exfulem tantummodo Curu-
bis, fèd & martyrem poflideret. Eo enim die quo pri-
mum in exftlii loco manfimus, (nam & me inter domefticos
comités dignatio caritatis ejus deiegerat exfulem
voluntarium, quod utinam & in paflione iicuif
I fèt!) apparuit mihi, inquit, nondum fbmni quietefo-
pito, juvenis ultra modum enormis : qui cum me
quaft ad prætorium duceret, videbar mihi tribunali
[ fèdentis turn proconfliiis admoveri. Is ut in me refpe-
[ xit, annotare ftatim coepit in tabula fententiam, quam
I non feiebam ; nihil enim de me folita interrogatione
Iquæfterat. Sed enim juvenis qui a tergo ejus ftabat, ad-
I modum curioflis legit quidquid fuerat annotatum. Et
i quia inde verbis profèrre non poterat, nutu déclarante
f monftravit, quid in litteris tabulæ illius hâberetur. Manu
enim expanfà & compianata ad fpatæ modum,idunt
I lolitæ animadverfionis imitatus, quod volebat intei-
I ligi, ad inftar liquidi fèrmonis expreffit. Intellexi fen-
K tentiam pafftonis futuram. Rogare coepi Scpetere con-
R tinuo, ut diiatio mihi vei uni us diei prorogaretur, do-
■ nec res meas légitima ordinatione difponerem. Et cum
I preces frequenter iteraflèm, rurfus in tabula coeperat
K nefcio quid annotare. Senft tamen de vultus fèrenitate
I judicis mentem, quaft jufta petitionecommotam. Sed
I 8c ille juvenis, qui jamdudum de pafftonis indicio,
I geftu potius quam fèrmone prodiderat, clandeftino
I identidem nutu conceflâm dilationem, quæ in crafti-
■ num petebatur, contortis poft in vicem digitis, figni-
i ficare properavit. Ego quamvis non eflèt leèla fenten-
I tia, etfi de gaudio dilationis acceptas iæto admodum
■ corde gauderem; metu tamen interpretationis incertæ
I ftc tremebam, ut reliquiæ formidinis cor exultansad-
R huc toto pavore puifàrent.
K , ï 3* Q-ulJ hac reveiatione manifeftius? quid hac
■ dignationefelicius! Ante iiii præditfta flint omnia quæ-
I cumftue poftmodum fubfequuta funt. Nihil de Dei
B verbis imminutum, nihil de tam fànèla promiffione
B mutilatum. Singula denique fècundum quod oftenfà
■ flint recognofeite. Dilationem petit craftini, cum de
■ pafftonis fèntentia cogitaretur : poftûlans ut res fuas die
■ ïHoiquem impetraverat, ordinaret. Hic dies unus ft-
■ gnificabat annum, quo ille poft vifionem adlurus in
■ fæculo fuerat. Nam, ut manifeftius dicam, eo die poft
■ exaftum annum coronatus eft, quo hoc iiii ante annum
fuerat oftenfum. Diem autem Domini, etft non
annum in divinis litteris legimus, promiffioni tameu
futurorum debitum illud tempus accipimus. Unde
nihil intereft, ft nunc fub diei fignificatione folus an-
nus oftenfus eft; quia illud plenius debet eflè quod
majus eft. Quod vero nutu potius, 8c non fèrmone
explanatum eft; repræfèntationi temporis fèrvabatur
fèrmonis expreffio : foiet enim tune verbis quodeum-
que proferri, quoties quidquid profertur impletur.
Nam & vere nemo cognovit quare hoc ei oftenfum
fuiflèt, nifi quia poft eodem die quo id viderat, coronatus
eft. Medio nihilominus tempore imminens
paflio pro certo ab omnibus feiebatur : pafftonis,tamen
dies certus ab iifdem omnibus, quafi ignorantibus,
tacebatur. Sane & in Scripturis taie aliquid invenio.
Nam Zacharias facerdos, promiflb fibi per Angelum
fiiio, quia non credideratobmutuit; ita ut fiiii nomen
feripturus potius quam relaturus, nutu tabulas poftu-
laret. Merito & hic, ubi Dei nuntius paflionem anti*
ftitis imminentem nutu potius expreflit; 8c fidem ad-*
monuit, 8c facerdotein munivit. Dilationis autem pë-
tendæ ratio de ordinatione rerum & de voluntatis dif-
pofitione veniebat. Quæ vero res iiii, aut quæ voluntas
ordinanda, nift ecciefiaftici ftatus? Suprema id-
circo accepta diiàtio eft, ut quidquid circa pauperum
fovendorumeuram fùpremo judicio difponendum fuerat,
ordinaretur. Et puto propter nihil aiiud, immo
vero propter hoc tantum; etiam indulgentia ab ipfis
qui ejecerant, & qui occifuri erant, admiflà eft; ut
præfèns & præfèntes pauperes, noviflimæ difpenfatio*
nis extremis, 8c, ut plenius dixerim, totis fumtibus re-
levaret. Ordinatis ergo tam pie rebus, & ftc pro voiuntate
difpofitis, proximabat dies craftinus,
14. Jam de Xyfto bono 8c pacifico facerdote, ac
propterea beatiffimo martyre, ab urbe nuntius vénérât.
Sperabatur jamjamque carnifex veniens, qui de-
vota fànèliflîmæ vièlimæ colla percuteret : & ftc erant
omnes dies illi quotidiana exfpeélatione moriendi, ut
corona poflèt ftngulisadfcribi. Conveniebant interim
plures egregii & clariflimi ordinis &fanguinis, fed &
fæcuii nobiiitate generoft, qui propter amicitiam ejus
antiquam, fècefllim flibinde fliaderent : 8c ne parum
eflèt nuda fuadcla, etiam loca in quæ fècederet oflère-
bant. Ille vero jam mundum, fufpenfâ ad coeium mente
, neglexerat, nec fliadelis blandientibus annuebat.
Feciflèt fortaflè tunc etiam quod a piurimis & fideii-
bus petebatur, ft 8c divino imperio juberetur. Sed nec
ilia fublimis tanti viri gloria fine præconio tranfeunda
eft ; quia jam fæculo tumefeente, 8c de fiducia princi-
pum infeftationem nominis anhelante, ille fèrvos Del,
proutdabaturoccafio, exhortationibus Dominicis in-
ftruebat, & ad caicandas paffiones hujus temporis
contemplatione fupçrventuræ claritatis animabat. Videlicet
tanta iiii fuit facri cupido fèrmonis, ut ©ptaret
ftc ftbi pafftonis vota contingere, ut dum de Deo loquitur,
in ipfb fèrmonis opere necaretur.
i 5. Et hi erant quotidiani a<5tus deftinati ad pla-
centem Deo hoftiam fâcerdotis, cum ecce procon-
fulis juflli, ad Hortos ejus, (ad hortos, inquam, quos
inter initia fidei fuæ venditos, & Dei indulgentia re»
ftitutos, pro certo iterum in ufus pauperum vendidif
fèt, nift invidiam de perfequutione vitaret) cum mi-.