VII. Cyprianus fecedit in perfequufwne juftifpmis
de cqufis.
Ediètum Decii ut in Africam perlatum eft, ftatim
populi clamoribus exagitatus Cyprianus & ad leo-
nem poftulatus prudenti receptu furorem impiorum
deciinavit, cum coronam fuam in aiiud tempus dif-
ferri maliet, quam præfèntia fua novas faces incendio
perfèquutionis admoveri. Non fèmel quæfitus eft, fed
fàepe alias in abfèntem popularis furor exarfit. Tefta-
tur Pontius eum fiijfragiis fæpe repetitis ad leonem po-
ftulatum, ac proftriptionis gloriam confequutum efte. Idem
de fè ipfè narrat toties ßagitatum dr quafttum, epift. vi.'
tories ad leonem petition in circo, in amphitheatro ; atque
etiam profcriptum fe fuiflè applicito & adjiuißo epifco-
patus fui nomine, epift. lv. cum publice legeretur : Si
quis tenet vel poßidet de bonis Cacilii Cypriani epifcopi
Chrißianonim, epift. lxix. Quonam lèreceperitnefèi-
mus; fed prefbyteri & diaconi Romani iniquis fèr-
monibus decepti parum æque de iilius fèceflu judica-
runt, antequam ab ipfo de tota re certiores fièrent.
Vix dubium eft quin eum nonnulli alii reprehende-
rint; nequeenim iilius fa<5lum tanto ftudio defendiflet
Pontius, fi probatum omnibus 8c purgatum fuiflèt.
Forte vituperandi hæc anfà olim arrepta eft, vel etiam
hodie arripiatur, fi quis cenforis partes fibi arroget;
quod ipfo abfente mäXima pars fidelium turpiter ce-
ciderit, conftantior in fide, aut fältem ad horrendum
fcelus tardior futura, fi epifcopi fui liberrimam con-
feffionem audiiflèt, àut præclaram pro Chrifto mortem
fpeèlaflèt.
Sed ut à Cyprianoreprehenfionem omnem propul-
lèmus in ejufmodi confiiio, quo duo alii præftantiflimi
viri, Gregorius Thaumaturgus 8c Dionyfius Alexan-
drinus eodem tempore uteSantur : obfervandum eft
i .° eum communi Evangelii præcepto paruifîè, quod
turn maxime obfèrvare debuit, cum in ipfius potiffi-
mum nomen perfèquutio erumperet; ac periculum
effet, ne furorem gentilium in plebem fuam præfèns
accenderet. 2°. Singulari modo admonitus à Deo fuit
ut difcederet. Dicata enim in omnibus Deo mens, inquit
Pontius, drfides divinis admonitionïbus mancipata credi-
ditfe, nift Domino latebram tunejubenriparuißet, etiam ipfa
paßione peccare. Tuetur fè Cyprianus Evangelii præcepto
in epiftola quam ad clerum Roman um fèripfit
purgandi fui caufa; fed in alia epiftola nempe décima,
déclarât jufltflè Dominum ut fècederet. 3 °.
Maximus iile fratrum numerus, qui abfènte Cypria-
110 cecidit, non tormentis & crucialibus Chriftum
negare coaètus eft., fed ad prima ftatim verba minantis
inimici fidem fuam prodidit, ut in iibro de Lapfis legi-
mus. Sic animo affeèlis melius confiilere non pote-
rat Cyprianus, quam fi eos ad recedendum exemplo
fuo hortaretur. 4.0 Obfèrvat Pontius divino confilio
fervatum eflè Cyprianuin qui, cum Ecclefia maxi-
mam cladem accepifïèt perfèquutione Decii,poßetfau-
cios homines dr varia expungentis inimici arte jaculatos
adhibita medicina caleftis medela pro qualitate vulneris
vel fecare interim velfovere. Rem exitus comprobavit.
Teftatur enim auétor libri ad Novatianum hæreticum
kilos qui prima acie, id eft, Deciana perfequutione vulne-
rati fuenmt, hos poftea, id eft, fccundo pralio itafortiter
perfeverafte ut contemnentes ediâa facularium principum ;
hoc inviâum haberent, quod dr non metuerunt exemplo boni
paftoris animam fuam tradere drfanguinem fundere, nec
ullarn infanientis tyranni favitiam reeufare. 5 °. Denique
fie corpore abfuit Cyprianus, ut animo & foilicitudine
omnibus rebus intereflèt, nec ullas epifcopi partes
prætermitteret. Difcedens omnibus rebus provide-
rat , pecuniam apud clericos diftribuerat, ut haberent
plures wide ad neceftitates & préparas fmgulorum operari
pojfint, epift. v.Videtur in feceflù affidue fàcrificia ob-
tuliffe, miniftrante Viélore diacono, qui eum cum
allis nonnullis comitatus fuerat, ep. v. 8c xxxvii.
Aderant interdum piures epifcopi, & una cumCypria-
no Aurelium 8cCeIerinum ordinaverunt, ut patetex
ep. x x x iii. & xxx iv. Quinetiam defacrificiis fuis fie
loquitur, ut frequentem popuium congregaffe videa-
tur. Ait enim in epiftola xvi. quæ eft ad confefîores
Romanos : E t nos quidem veftri diebus ac nodibus memo-
res, & quando in facriftdis precem cum pluribus facimus,
dr cum in fecejfu privaris precibus oramus, coronis ac laudi-
bus veftrisplenam à Domino faventiam poftulamus. Cum
autem ecclefiæ curam prefbyteris & diaconis commi-
fiflèt, ac præterea, ut ipfius verbis utar ex ep. x xxvnr.
pro fè vicarios mififlèt duos epifèopos Caldonium 8c
Herculanum, quibus adjùnxerat Rogatianum 8c Nu-
midicum prefbyteros, de omnibus ad eum refereba-
tur, nec quidquam ab eo oniifliim, quod quidem ad
pauperes fublevandos, ad confefîores cohortandos, ac
interdum etiam caftigandos, ad iapforum ruinas repa-
randas, ad difeiplinæ obfervationem 8c Ecclefiæ pa-
cificationem pertineret. Sed quia litteras iilius in fè-
cefîü fèriptas alii aliter ordinant; non perfunèîorie no-
bis examinanda res eft.
VIII. D e Litteris cleri Romani Carthaginem mifjïs,
pojlquam Cyprianum feceffffe nuntiatum eft.
Prefbyteri 8c diaconi Romani, ad quos mortuo Fa-
biano rerum adminiftrandarum fumrna redierat, ex
Clementio, five, ut vocat Baiuzius, Crementio fub-
diacono Carthaginenfi de Cypriani fèceffu didicerunt.
Cumque res minus ftmpliciter dr minus ftdcliter, ut ait
Cyprianus ep. xv. fuiflèt nuntiata five ab hoc fubdia-
cono, fiveabaliis, (hune enim non accufàt Cyprianus)
duas epiftolaspereumdem Crementium Carthaginem
mifèrunt, alteram ad Cyprianum de morte Fabiani*
quæ quidem ad nos non pervenit, alteram ad ipfius cle-
ru m; quamquam ait Cyprianus, nec quis fcripferit,necad
quos feriptum fitftgnificanter expreftum fuiflè. In hac epiftola,
quæ tertio loco apud Pamelium volvitur, etfi nihil
nominatim de Cypriano nifi honorifice dicitur; fie
tamen de illius fèceflu ioquuntur, ut ilium minime
probent; fie de bonorum paftorum notis diflèrunt,
quafi.eas defiderent in Cypriano; fie denique gregis
euftodiam clero-Carthaginenfi commendant, quafi vidua
eflèt epifèopo ecclefia. Iilud etiam Cypriano mo-
leftum eflè poterat quod clerum Carthaginenfem Romani
rogarent, ut harum litterarum exemplum ad
quofeumque poflèt, tranfinitteret per idoneas occalio-
nes, vel fuas faceret.
Has cleri Romani litteras circa menlèmMaium col-
iocat Tillemontius; fèd verifimile non fit Romanos
de morte Fabii, qui die yigefima Januarii martyr
obiit, tara fèro Cyprianum feciflè certiorem. Etiamfi
perfèquutio facultatem hujus rei præclufiflèt, ut conji-
cit Tillemontius, nimium tamen intercedebat com-
mercii Romani inter & Carthaginem, quam ut de tam
infigni eventu per quatuor menfes rumor incertus eßet
dr opinio dubia niitaret, ut ait Cyprianus ep. 1 v. Deinde
vero ex epiftola Celerini ad Luçjanum inter Cypriani-
cas 2 1 . dilèimus fexaginta quinque confeflores Ro-
mani Carthagine veniflè paulo poft Pafèha aut forte
etiam ante Pafèha quod hoc anno incidit in diem 7.
April, ex cyclo Vidorii, aut 3 1. Mart, ex cyclo Hyp-
polyti. Indicat tamen clerus Romanus in litteris, de
quibus nunc agimus, neminem Carthagine veniflè,
ex quo de feceflu Cypriani certior fieri poflèt, præter
Clementium fubdiacOnum. Multo ergoprobabilius eft
hanc epiftolam menfe Martio allatam fuiflè.
Sed objicitTilIeniontiusCyprianum in epiftola xv.
quam æftate fèriptam fuiflè confiât, fie de his cleri
Romani litteris loqui, ut eas nuper miflàs eflè dicat.
Quærit deinde cur cum Cyprianus his litteris ftatim
refponderit, Romani tam fero refcripfèrint. Nondum
enim id fecerant, cum epiftolam xv. fèriberet Cyprianus.
Nihil probat iilud nuper, quod pro varia rei con-
fiderandæratione variam habet fèntentiam. Cyprianus
in ep. Lxv. quoddam anteceflorum fuorum clecretum
jampridem ac nuper faétum eflè dicit. Potuit ergo
dicere nuper fè aceepiflè epiftolam ante quatuor men-
fès acceptam, cum præfèrtim nulla alia per totum iilud
tempus epiftola veniflèt. Facilis 8c expedita ratio eft,
cur Romani nondum Cypriano refpondiflènt menfè
Julio. Nondum enim fufpicionesdepofuerant; adhuc
patebant eorum aures iniquis fèrmonibus, ut videre
eft initio epiftolæ xv. Quamobrem non refpondere
ftatuerant; hinc litteras menfè Julio non ipfi Cypriano
, fèd ejus clero infcripfèrunt ; quamvis minime du-
biumfit quin primam Cypriani epiftolam accepiflènt,
etiamfi ante nienfèm Maium feripta non fuiflèt.
IX. Deprima Cypriani Romanorum litteris rcfpon-
ßone. D e tredecim litteris ante fecundam refpon-
. ßonem fcnptis & ßmul atm ilia Romainperlat is,
ex quibus multas deßderari oßenditur.
Primis litteris cleri Romani ftatim refpondit Cyprianus
, 8cde gloriofo Fabiani exitu gratulatus eft, de
quo antea rumor incertus erat. Quod autem fpeclat ad
altéras ad clerum Carthaginenfèm fèriptas, rem pru-
denter traèlandam eflè judicavit. Cum animadvertiflèt
in his litteris, nec quis feripferit, nec ad quos feriptum fit,
ftgnrficanter expreffum eflè; cumque eum in iifdem litteris
& feriptura & fenfus & charta ipfa quoque moverent, ne
quid ex vero velfubtraâum eflèt, vel immutatum ; eamdem
ad illos epiftolam authenticam remifit, ut recognofcerent an
kpfa eßet quam Clementio hypodiacono perferendam dede-
iant, ep. iv. At ubi veram epiftolam eflè comperit,
non exfpeéîato Romanorum refponfb, iterum fcripfit
purgandi fui caufa, 8c aélionum fuarum rationem fè-
dato corde expofuit, miïîis etiam ad eos tredecim lit-
teiis, quæ ab ipfo variis de rebus, ex quo fècêflèrat,
Ici iptæ, nullam prorfus negligentiæ fufpicionem relin-
qiiebant. Sic autem has litteras recenfèt Cyprianus :
Et quidegerim, inquit in ep. xv. Ioquuntur vobis epiftola
pro temporibus emißa numero tredecim quas ad vos tranfmifi,
in quibus nec clero confilium, nec confejforibus exhor-
tatio, nec extorribus, quando oportuit, objurgatio, nec uni-
ver fa fraternitati ad deprecandam Dei mifericordiam allo-
quutio & perfuafto noftra defuit, quantum fecundum legem
fidei dr timorcm Dei Domino fuggerente noftra mediocri-
tas potuit eniti. Pofteaquam vero drtormenta venerunt, five
jam torris fratribus noftris, five adhuc ut torquerentur in-
clufts, ad corroborandos dr confortandos eos nofter fermo
penetravit. Item. . . . litteras feci quibus martyres & con-
feft ores confilio meo quantum poftem ad dominica pracepta
revocarem. Item prefbyteris & diaconis non defuit facer-
dotii vigor. . . . Plebi quoque ipfi, quantum potuimus ,ani-
mum compofuimus...,. de hoc etiam bis ad clerum litteras
feci, 8cc. Permagni eft momenti tredecim illas litteras
fècernere inter Cyprianicas, ac utrum omnes exftent,
an nonnullæ perierint inveftigare. Nullam prorfus de-
fiderari patitur Pearfonius; fèd præter epiftolam quintain
ad clerum, nonam ad confeflores, 8c quinque alias
de Lapfis, nempe x. xi. xn. xm. xiv. quæ verbis
Cypriani modo citatis accurate refpondent, epiftolas
lxxxi. xxxvii. xxxvi. vin. vu. vi. inter tredecim
illas numerat, quæ Romain miflie fuerunt. Contra
Tillemontius quatuor epiftolas, exillis tredecim quæ
Romam miflæ funt, periifle contendit; ac epiftolas
vin. vu. vi. xxxvi. fèrius fèriptas eflè putat, nempe
hoc anno 250. exeunte. Quamvis molefta fit homi-
nibus eruditis epiftolarum Cypriani jaèïura, cogar tarnen
eorum defiderium aiigère. Aflèntior enim Tille-
montio de epiftolis vm. vii. vi. xxxvi. at de obloge-
fima prima 8c trigefima fèptima nec ipfi nec Pear-
fbnio aflèntiri pofluin, eas hoc tempore fèriptas 8c
Romam miflàs fuiflè. Itaque ex epiftolis tredecim Romam
miffis, fèptem tantum mihi videntur fûpereflè.
Iilud i°. notatum velini in teftimonio Cypriani ,’
quod modo retulimus, undecim tantum epiftolas deft-
gnari, quamvis tredecim miflæ dicantur. Nam cum
unam ad martyres poft tormenta, 8c quinque alias de
lapfis fèriptas nominatim commemoret; neceflè eft
ut fèptem aliæ his verbis comprehendantur : Nec clepp
confilium, necconfefforibus exhortatio, nec extorribus quando
oportuit objurgatio, nec univerfa fraternitati ad deprecandam
Dei mifericordiam alloquutio dr perfuafto noftra
defuit. 20. Ex his patet conjetfturarum operam 8c
oleum eos perdere, qui tredecim illas litteras fibi videntur
inter Cyprianicasdeprehendiflè. Ubinam enim
lèptem epiftolas reperient, quæ his Cypriani verbis
refpondeant? Ubi illas litteræ, quas fè ad prefbyteros
8c dizconosfrequenter fèripfiflè teftatur in ep. x xxvii.
ut martyruin 8c confeflorum curam illis commendaret!
Una tantum exftat ante trigefimam fèptimam, nempe
quinta. Nullam prorfus habemus extorribus feriptam
objurgandi caufa, nullam univerfa fraternitati ad deprecandam
Dei mifericordiam. Sed hæc expreffiora 8c pla-
niora fient ex his quæ de epiftolis vm. vu. vi. xxxvi,
dicenda funt ; nam de trigefima fèptima in capite fè-
quenti agemus, de oélogefima prima cum ad perfèquu-
tioneïn Galli 8c Volufiani venerimus.
Dubium effe non poteft quin hæ quatuor epiftolæ
feriptæ fuerint, ut obfèrvat Tillemontius, cum fpes
appropinquantis pacis Cyprianum recreaflèt. In Optima
hortatur confeflores, ut magis ac magis pron-
ciant in Domino; ut cum pro fua mifericordia p'àcem fti
m ty