ne judicaturum; tit proepoftti cum clero convenientes,pra-
ferite ftanûum plebe, quibus & ip fis pm fide dr tirno-
rc fuo honor habendus, difiponere omnia confilii communis
religions portent’ , epift. xiv. Non defuit promiffis;
fed videtur, antequam concilium haberetur, librum
de Lapfis fcriplilfe, ut lapforum animos adconcilii décréta,
ut par erat, fufcipienda præpararet. Hunc la-
men librum Pearfonius port; Decii mortem, au dor
oblèrvationum in bibliothecam Dupini poll concilium
Carthaginenlè compofitum exiftimant. Negat
utrumque Tiilemontius graviflïmis de caufis. Ac primo
quidem hoc argumento utitur adverlus Pearlo-
nium, quod cum Romani confedores eodem menlè,
quo cæfiis eft Decius, in Eccleliam rcdierint, liber ifte
de Lapfis, qui ad eos ante reditum in Ecclefiam hmul
cum libro de Unilate Ecclefîæmirtiis eft, port: mortem
Decii rejici non poflit. Répugnât enim ut in
unum 8c eumdem menlem tot infignes eventus con-
jiciantur, cædes Decii, nuntius hujus rei in omnes
provincias, pax Ecclefîæ, duo libri a Cypriano leri-
pti & Romam miffi, ac confeflbrum reditus in Ec-
clefiam his libris perledis. Pear Ionium moverunt quæ
initio libri legunlur : Ope atque ultione divina fecuritas
nofira reparata efi. Ex quibus concludit jam turn De-
cium vexatæ religionis Chriftianæ poenas dediflè. Ob-
lervat Tiilemontius Decium Lucii Prilci defedione
8c Gothorum progreflibus lie impeditum fuiflè, ut
jam turn Deus languinem Chriftianorum manifefte
ulcilceretur, & pacem in ecclefia laltem Africana con4
ftitueret. Verum indignum exiftimat Cypriano, ut qui
pro imperatore quotidie precabatur, in illius calami -
tate exlultaret. Quare hæc verba aut a Cypriano port:
Decii mortem addita, aut ad Proconfulis lupplicium,
aut alium quemvis eventum referenda fufpicatur. Sed
lion video cur Cypriani verba de iplo Decio non-
dum imperio 8c vita Ipoliato, led jam oppugnato in-
terpretari metuamus. Nihil vetabat quominus Cy-
prianus, etfi pro imperatore quotidie precabatur, il-
lius tamen calamitatem ex ultione divina repeteret ;
cum prælèrtim ipfum Decium non appellet, nec in
cum quidquam dicat afperius. Mortuo Decio longe
vehementior fuit, ut videre eft in epiftola ad Anto-
nianum, ubi tyrannum ilium vocat, ejufque crudeli-
tatem depingit; adeo ut quod una vocula in libro de
Lapfis contentus fuit, eaque tarn leni, id argumento
elle debeat Decium adhuc regnarte.
Non difficilius probatur librum de Lapfis ante concilium
Carthaginenlè leriptum fuiflè. Concilii décréta
nufquam in hoc libro memorantur. Libellaticis concerta
pax in concilio. At non folum Libeliaticos Cy-
prianus in hoclibro, fed eos etiam qui de hoc vel cogita-
verunt, hortatur ut non ceft'ent in agendapænitentia atque
in Domini mifericordia deprecanda, ne' quod minus
efie in qualitate deliâi videtur, in negleâa fatisfaélione
cumuletur. Scriptum elfe librum inter prima redditæ
pacis gaudia ex initio palet. Pax ecce, dileâiftimi fra-
très, Ecclefia reddtta eft, dr quod difficile nuper incrédules,
& peifidis impojfibile vide bat ur, ope atque ultione divina
fecuritas noftra reparata e ft..... exoptatns votis omnium
dies venit.... Confejforespraconio boni ffominisclaws
& virtutis àefidei laudibus gloriofos.latis confpeflibtis
iiitUemur, fandis ofculis adhérentes, defideratos din inexplebili
cipiditate compledimur. Adeftmilitum Chrifti co-
hors Candida, 8cc. Videtur ergo liber de Lapfis viani
ftraviflè concilio Carthaginenfi, quod paulo poft reditum
Cypriani habitum eft. Menie Maio hujus an-
ni- 2 5 i . coliocatur a Pearfonio, idque cum verbis
Cypriani quadrat. Secundum quod tamen ante fuerat
deftinatum, inquit epift. l ii. p. 6y. perfequutione fopita;
cunt data ejfet facultas in unum conveniendi, copiofius epi-
fcoporum numerus, qifos integros dr incolutnes fides fiua
& Domini tutela protexit, in unum convenimus. AdfuilTe
preflbyteros 8c diaconos patet ex epift. lv. Quod ait
Cyprianus in eadem epift. l ii. 8c in epift. lv. epi-
Icopos Icripfiflè ad Cornelium 8c de lapfis participato
invicem confilio ftatutum fuirte; id prima Ipecie videtur
concilium ferius habitum probare; nam Cornelius
menfe Junio eledus eft, nec ftaiim litterasaccepit ab
epilcopis Africanis, qui non ad eum aliquandiu, led
ad ipfius ecclefiam litteras fuas mittebant, donee le-
gati, quos Romam milerant, certum de diflènfione
ibi exorta nuntium rclerrent. Sed ut oblervat Tille-
montius, fieri potuit ut ex epilcopis qui concilio in-
terfuerant, multi adhuc Carthagine verlarentur, cum
de legitima Cornelii eledione conftitit; qui cum ad
Cornelium fuo 8c aliorum. nomine m ilerint, non
immerito vifi funt conjundis cum Cornelio confiiiis
ftatuiflè quidquid de lapfis ftatuerunt. Hiec autem
verba ex epiftola lv. concilio frequenter ado lie poll
Pearfonium interpretatur Tilletnontius, quart concilium
llepe repetitum fuerit, ila ut quibulclam epilcopis
Carthagine abeuntibus, quibufdam fuccedentibus
continuatum quodammodo videri pollet.
Przecipua concilii deliberatio in laplorum caufis di-
judicandis verlata eft; 8c cum lumma eflètcircumftan-
tiarum varietas, omnia fingulari prudentia, tamquam.
aurificis ftatera, examinatafunt. Alii enim nefando fa-
crificio, alii Iblis libellis contaminati, vel etiam crimen
fola cogitatione fulceperant. Non tequandi erant, ait
Cyprianus ep. li i . p. 7 o. ille qui ad facrificium nefandum
ftatim v.oluntate profilivit, & qui reludatus & congrejfus
diu ad hocf,une[him opus neceffitate pervenit: ilk qui & fe
& omnes fuos prodidit, & qui ipfe pro cundis ad difcrimen
accedens tixorem & liberos & domum totam periculi fiui
peifundione protexit ; ilk qui inquilinos vel amicos fuos ad
facinus compulit, & qui inquilinis dr colonis pepercit, fra-
tres etiam plurimos qui extorres & profit f i recedebant, in
fiua teda & hofpitia recepit, oftendens & ojferens Domino
multas animas viventes dr incolumes, quee pro una fau-
da deprecentur. Alii denique lerius lapfi fuerant, alii
citius; alii ad poenitentiam ftatim confugerant, alii
nimia libellorum a martyribus acceptorum fiducia
hoc remedium effugere conati fuerant. Itaqueexami-
natas funt in concilio Carthaginenfi caufce & volun-
tates & neceftltates fingulorum, & in libello fingulorum
pladta confcripta funt, ibid. Hunc libellum non abfi-
milem fuirtè canonibus poenitentialibus merito obfer-
vavit Baronius, ncculla prorfus ratione librum de Lapfis
intelligit editor Oxonienfis in notisad hunc locum.
Videri poftunt quiede concilii decretis in pra;-
fatione diximus.
Sulpicatur Tiilemontius decretum in eodem concilio
fuirte, ut fi qua inftaret perlcquutio, lapfis ante
prteferiptum tempus communio daretur. In hanc i f
I lum fuftaicionem induxerunt hæc Cypriani verba ex
I epift. Lii. pag. 7 i . Nec ad poenitentiam quis-a nobis
I compellipoteft, inquit , ƒ pænitentia frtidus fiubtrahatur.
IV5)- pralium prius venerit, corroborât us a nobis inveniettir
I armatus ad pralium. Si vero ante pralium infirmitas ur-
mfedt, cum folatio pads & communicationis abfeedit. Sed
I hujus loci ea videtur eflè iènlentia, Ipem pads port: I poenitentiam conlequendæ id habere commodi, ut
llaplbrum animos erigat, 8c ad acrius pugnandum, fi
I qua redierit occafio, corroboret; quia, ut paulo ante
I dixerat Cyprianus, adfidem & virtutem de pænitentia
Erabur armatur; quod armari non poterit fi quis defpera- I done deficiat, f i ab Ecclefia dure dr crude liter fegrega-
Wtus ad gentiles fe vias dr facidaria opera convertat, vel
ta d hareticos & fchifmaticos rejedus ab Ecclefia tranfeat.
I Præterea fi decretum in hoc concilio fuirtèt, ut lapfis
I urgente pcrlèquutione communio daretur; non id
I omififient Cyprianus 8c alii epilcopi in epift. liv.
I in qua quod decreverant de lapfis ob inftantem per-
I lequutionem in Ecclefiam colligendis, id Cornelio
| approbare non conantur ex concilii prioris audoritate;
[ led Spiritu fando fuggerente ita le ftatuirtè declarant.
Memorat Cyprianus in epiftola lv. aliud de epifeo-
I pis lapfis ejulclem concilii decretum; ejulmodi homi-
Ines ad poenitentiam quidem agendam pojje admitti, ab
1 ordinatione autem cleri, atque facerdotali honore prohi-
!■ fieri. Prodiit coram epilcopis in concilio congregatis
I Felicirtimus cum prefbyteris ipfi alfixis, ut perfpici-
I tur ex ep. xlii. led. eos auditos epilcopi condemna-
! runt 8c abftinuefunt. Sed dr Jovinus dr Maximus epi-
llcopi, ob nefanda facrificia dr crimina in fe probata,
I fcntentia novem epifeoporum condcmnati, iterato inconci-
I lio abftenti funt, ait Cyprianus in epift. lv. p. 84,.
Quemadinodum in hoc concilio non confenfione tan-
! turn epilepporum fed dr comminatione > ut ait Cypria-
|nus ep. lv. p. 8.5. decretum eft, utpoenitentiam non
tagentibus nemo temere pacem daret ; ita juftis martyrum
|petitionibus aliquid honoris caufa, ut ferebat Ecclefîæ
I conlîietudo, delatum fuiflè crediderim. Nam in libro
i de Lapfis, quern Cyprianus in ep. li. nuper legiflè le
[ Carthagine teftatur, unde etiam nonnulli in iplocon-
l.cilio ledum fuiflè colligunt; in hoc, inquam, libro ut
nimiam martyrum nOnnullorum in remittendis paffim
Vdonatidifquepeccatis licentiam refell it Cyprianus; ita eo-
Irum mandatis aliquid fatelur porté concedi ,fijufta, fi
, f i non contra ipfum Dominum à Dei facerdote fa -
tcienda, f i obtemperantis facilis dr pwna confenfio, fipeten-
j/ir fuerit religiofa moderatio, pag. 187. Fatetur etiam
Jp. 193. Deum in acceptum referre poflè quidquid
I pro veris poenitentibus drpetierint martyres drfecerint
Wacerdotes. Quare verifimiie eft Mappalico martyri,
Iqui matrem liiam atque, ut in nonnullis editionibus
Hegitur, lororem domeftica pietate commotus com-
Iwiendaverat , aliquid concefliun fuiflè, 8c aliis etiam qui
ILucianum imitati non fuerant, fed, ut præcipit Cy^
Ipiianus ep. xi. diligenter infpexerant dr adum & opera
W n‘erita fingulorum, ipforum quoque delidorum genera dr
ymtahtates;y, quos ipifj noverant, quorum pemitentiam
watisfattmmproximam conlpiciebant, eos nominatiin li“
Bseuo dciignavcrant.
X IX . Prudentia fandi Cypriani in comprimendó
fchifmate Novatiani, d f confirmattdo
epifeopatu S. Cornelii.
Defundo graviffimis moleftiis Cypriano, quas ei
nonnullorum martyrum intemperans induigentia 8c
impia fchifinaticorum temeritas exhibuerant, novæ
difficultates fupervenerunt, exorta Romæ diflènfione
ac Novatiani hæreft adituin in varias ecclefias tentante.
Poft Fabianum, qui die 2 o . Januarii anno 2 5 o.
martyr obiit, epilcopo caruerat ecclefia Romana, nec
partons eligendi locum reliquerat Decii crudelitas.
Sed tandem tyranno ablènte, imperio in urbe Julio
Valenti delate * cum tempus commodiflimum obla-
tum eflèt, eledus eft de clerkorumpene omnium teftimo-
nio, de pie bis qua tunc àdfuit fujfragio & de facerdotum antiquorum
dr bonorum virorum colkgio S.'Cornelius, vir
onnii laude cumulatus, dè quo quanta judicia fecerit
Cyprianus ex pluribus illius epiftoiis perlpicitur, præ-
lèrtim ex ep. l ii. Conftat hanc eledionem fadam
fuiflè poft Palcha hujus an ni 25 1. fi quidem Cyprianus,
qui Girthaginem elapfis diebus feftis rediit, con-r
cilium habebat cum collegis, cum hujus eledionis
nuntius allatus eft. Quinetiam ulque ad diem quartuin
Junii eledio differenda eft, fi Pearlonii conjeduras
lèquamur, quæprobabilesTillemontio vifié hint. Nam
cum ex duobus pontifical]'bus, alter a Bucherio. pro-
mulgatus Cornelium duos arinos, tres menles 8c decern
dies fediflè dicat, alter a Bollando editus unum
S. pontifici annum, duos men lès 8c ties dies attribuât ;
Pearlonius ex utroque excerpens quæ convenire vi^
funt, 8c quæ minus quadrabant emendans, Cornelium
lèdiflè annum unum, tres menlès 8c decern dies
exiftimat, ficque eiedionem refert ad diem quartum
Junii anni 2 5 1. ut earn cum ipfius morte conciliet,
quant idibus Sept, anno 252. contigilfe multis ma-
gnilque indiciis patet.
Novatus qui in Africaprimum difeordia drfchifmatis
incendium femiiiaverat, ut ait Cyprianus in epift. xlixv
Romam quoque ad evertendam Ecclefiam navigans fimilïà
illic & paria molitus eft. Dédit lè Novatiano, eique fuas
artes 8c fecundum ingenium dicavit. Novatianus hoc
adrriiniftro confilus quinque preflbyteros, nonnullos
confeflores ac partem plebis ad ufus fuos adjunxit, ac
Cornelii intercelfit eledioni, variis ilium criminibus
accuftns, in his quod libello lèlè contaminaflèt. Cum
utraque pars lcripfiflèt in Africam* Cyprianus 8c plu-
rimi alii epifeopi qui ad eum vénérant, rem tanti
momenii omni animi provifione tradandam intelle-
xerunt. Itaque Cyprianus præcepit ut clero 8c plebi
legerentur litteræ Cornelii qua religiofam fimplidtatem.
fonabant, illiulque epifeopatusordinationemfingulorum au-
ribus intimavit; quæ vero ex diverfo adverfus Cornelium
ejufque prefibyteros in librum Carthaginem tranf-
rniffim congefta fuerant acerbationibiis enniinofis, ea pe-
niius relpuit ep. x l 11. led tamen cum epilcopis com-
pluribus qui in unum con vénérant, ftatuit ut legatis
coepifcopisCaldonio dr Fortunato Romam mi fits, omnia interim
intégra fufpenderentur, donee iidem collega rebus illic
aut adpacem redaélis, aut pro veritate compertis redirent.
Non ignorabant epifeopi Africani làtis fuiflè ex veteri
more, ut lè Cornelius epifcopum fadiim per litteras
P *1