
chratium de hiftrione quodam, qui etfi a theatrocef-
faverat, adhuc tamen artem fuam docebat; fexagefi-
mam lecundam ad Pomponium de virgiriibus, quæ
cum maicuiis, ex quibus unus erat diaconus, depre-
henfæ in eodem le<5to fuerant; fexagefimam quintani
ad Rogatianum de quodam diacono, qui ei contu-
melias & injurias fecerat, nec dignitatis nec lèneélutis
habita ratione. Si lèriptæ funt hæ iitteræ initio epifco-
patus, neceflè eft, ut jam turn fumma fuerit Cypriani
làpientiæ exiftimatio, cum iilius relponla epifcopi un-
dique peterent. Sed fatendum nullam ineflè his epi-
ftolis notam, cur ad hoc tempus referantur. Credide-
rim potius epiftolam ad Rogatianum fcriptam eflè poft
motus a Novato ejufque gregalibus excitatos; ad hos
enim videtur relpicere Cyprianus cum ait : Hac funt
enim initia hoereticorum & ortiis atque conatus fchifinati-
corum male cogitantium, utfibiplaceant, ut proepofitum fu-
perbo tuniore contemnant. Sic de Ecclefia receditur, fic al-
tare profanum foris collocatur, fic contra pacemChrifli&
ordinationem atque unitatem Dei rebellatur.
Cypriani fapientia elucet in his iitteris. In fexa-
gefima prima deciarat nec majeftatidivinæ, necevan-
geiicæ difciplinæ congruere, ut hiftrio communicet.
Quod ft eum penuria hanc artem exercere cogat,ee-
clefiæ fumtibus fuftentari debere, modo tamen contents
ftt frugalioribus cibis ; aut ft iliic ecclefia hos
lumtus facere non poflit, in fuam eum invitât. In fe-
xageftma fecunda laudat Pomponium quod abftinuif-
fet diaconum, qui cum virgine ftepe manferat, fed 8c
cæteros qui cum virginibus dormire confueverant.
Auélor eft ut.infpiciantur virgines diligenter ab ob-
ftetricibus, 8c ft virgines inventæ fuerint, accepta com-
municatione in Eccleftam admittantur, ft tamen ha-
<5tenus poenitentiam hujus illiciti concubitus egerint,
& a fe invicem recefferint. Minatur graviorem cenfu-
ram, ft ad eofdem mafculos reverfæ fuerint, aut ft cum
eifdem in una domo, 8c fub eodem teélo ftmul habi-
taverint. Corruptis imponit poenitentiam plenam, ac
.eas, ft obftinateperfeverent, numquam in Eccleftam.)
admitti poffe deciarat. In fexagefima quinta laudat hu-
militatem Rogatiani, quod cum pro epilcopatus vi-
.gore, 8c cathedræ audloritate pcenas de diacono fu-
merepoffet, querelas ad fe detuierit. Statuit oportere
diaconum agere audacioe fiuoe poenitentiam, & honorent
facerdotis agnofcere, 8c epifcopo præpofito fuo plena
humilitate làtisfacere. Hic facile perfpicitur ainfloritas
Cypriani, non tam conftlium dantis,. quant præci-
pientis 8c jubentis, turn ob fedis dignitatem, turn quia
inito cum epifcopis 8c prelbyteris conftlio reiponfa
dabat. Nam epiftolæ ad Pomponium 8c ad Rogatianum
fcriptæ tuerunt non foîum Cypriani nomine,
led etiam epifcoporum quibulèum de propofttis rebus
deliberaverat. Nec minim fane eft, ft degravio-
ribus rebus cum epifcopis conftliabatur, qui ftatuerat
ab initio epifcopatus fui nihil fine conftlio cieri 8c
confenfu plebis privata fententia gerere. Ex his quæ
.deinceps dicemus facile quifque perfpiciet quanta fue-
rit Cypriani in hoc generediligentia 8c fedulitas, five
clerici ordinandi elfent, feu quid aliud majoris rei in-
cipiendum. Laudat Pontius in illius epifcopatu pieta-
tem 8c vigorem, mifericordiam 8c cenfuram, gravent
yultum 8c lætuni, nec feyeritatem triftem, nec comitatem
nimiam, averfum a fuperbia fæculari ani-
mum, lèd tamen fine affeélatis penuriæ fordibus, fum-
mam denique in pauperes caritatem quos catechume-
nus dilexerat.
V . D e perfequutione Decït ejufque initiis, ac de
magno l'apfomm & confejfonnn numéro.
Eleèlus in pace Cyprianus, ut ipfe teftatur epift.
lv. annum unum cui forte accedunt aliquot rnenfès,,
in hoc rerum ftatu traduxit. Circa initium hujus an-
ni 2 5 o.Novatusprefbyter obuxorisuterum calceper-
cuftiim 8c partum abortione expreflûm, 8c alia fcelera
in judiciumapud Cyprianum vocatuseft,jamqueaderat
cognitionis dies, led perfequutio fu per venit,ep. xlix.
Jadlitat le Pearfonius hoc prefbyteri conjugati exern-
plo. Sed tamen uxorem non duxit Novatus,tum cum
eflètprelbyter; nec ft prelbyter retinuit, idcirco Ec-
cleftæ vetitum ex continentium numéro prefbyteros
eligere.
Cypriani virtutibus Iatilftmum campum aperuit
perfequutio Decii, de qua nobis pauca dicenda funt,
antequam res a Cypriano his moleftiffimis tempo-
ribus geftas perfequamur. Decius occifts crudeliter
Philippis 8c imperio occupato nihil prius ftbi aut potius
faciendum eflè duxit, quam ut in Chriftianam re-
ligionem, quæ fub Philippis ac fuperioribus impera-'
toribus mirum in moduin creverat, omnes imperii
fui conatus converteret. Coepit itaquc 8c fuo in Ph'i-
Jipposodio, 8c Romanarum fuperftitionum, quarum
minis hanc religionem ftiperftrui videbat, deftderio
in Chriftianorum fanguine parentari.
Perlèquutionem ftmul cum imperio Decii coe-
ptam fuilfe dilcimus exlocuplete telle Dionyfio Ale-
xandrino, qui defendendæ 8c tuendæ in hac perfèquu-
tione Ecclefiæ plurimas partes lîiftinuit. Sed continué,
inquit apud Eufeb. Hift. lib. 6. cap. 4 1 . imperii Hlius
erga nos benignijfimi mutatio nobis nuntiata efl, & gra-
vijfimus nobis minarun\ terror intentabatur. Jamque aderat
edidum imperatoris, 8cc. Idem teftantur Laélantius in
libro de Morte perlèq. c. 4. 8c Orofius lib. 7. c. 2 1.
Quare cu.m nullum exftet veftigium perlèquutionis
ante menlèm Januarium anni 250. eu jus men fis die
vigeftmo Fabianum papam Romæ paflum eftê con-
ftat; non aflentiiur Tillemontius erudito Annalium
Cyprianicorum audlori, qui Philippum menlè Au-
gufto anni 249. occifum elfe, acDecium menlè Julio
exeunte purpuram fumfiflè exiftimat. Non immè-
rito quidem ftatuitur Philippum utrumque periifle
ante finem anni 249. nec feptemannos imperafle,
ut vifum eft Eulebio ; quippe cum in codice Juftinia-
ni 1.4 . tit. 1 6. exftet relcriptum fub Decii nomine
datum xiv. Kai. Nov. Æmiliano 8c Aquilino Coft. Vi-
dentur ergo jam turn Philippi periilîè; fed id menlè Au-
gufto contigiflè non probatur. Quinetiam citât Tille-
montius ex cod. Juftiniani lib. 6. tit. 36. legem a
Phiiippo datam idib. 0 <5lobr. eodem Æmiliano confide,
cui non fine errore collega alftgnatur Peregrinus.
Sed quæcumque Decio tribuantur imper.ii initia,
negari non poteft perfequutionein initio anni 250.
læviiflè. Caruerunt primordia crudelitate tormento-
rum, non id quidem omnibus in locis, lèd laltem
Carthagine, ubi primo confelforibus non aliæ inflidlæ
fiint poenæ, quam career 8c exftlium; lèd paucis
nienftbus elapfis nullum abfuit cruciatus genus. Sic
Aurelius, ut ait Cyprianus ep. x x xm . fub ocu/is ante
paucorum,quando extorrisfebat, congreflus eft; at poft-
ea meruit & in foro congredi clariore virtute, utpoflma-
gijlratus etiam procotifulem vinceret & pofl exfdium tor-
menta fuperaret. Exiftimat Tillemontius perlèquutionem
citius Romæ quam in Africa læviilTe, ac Moylèn
8c Maximum prelbyteros Romanos jam in carcerem
conjeèlos fiiiflè, cum perfequutio in Africa incoepit,
quamvis poft Fabiani Papæ martyrium conjedli fue-
rint, ut habetur in Bucherii Pontificali. Non fane répugnât,
ut perlèquutio citips Romæ quam in provin-
ciis eruperit; fed- tamen Cypriani verba, quibus vir
doèlilftmus nitilur, non id omnino demonftrant, quod
ipfi videtur, confeflores Romanos ante in carcerem
conjeélos fuilfe, quam Carthaginenfes; lèd tantum cruciatus
8c tormenta prius Romæ incoepiftè quam Carthagine.
Sic enim loquitur Cyprianus in epiftola xxv.
ad Moyfen 8c Maximum 8c alios confeflores : Vos
enim primores & duces ad noflri temporis pmhum fadi
coekjîis militia fgna moviflis : vos fpiritale cértamen, quod
nunc geri Deus voluit, veflris virtutibus imbuifhs : vos fur-
gentis belli impetus primos immobtli robore atque inconcujfa
flabilitate fregijlis : inde initia felicia pugnandi orta funt :
inde vincendi aufpicia coeperunt. Contigit hie per tormenta
confummari martyria ; fed qui in congrejfione pmcedens
exemplum virtutis fratribus fadus efl, cum martyribus in
honore communis efl. Coronas veflras manu fertas inde hue
tradidiflis, & de poculo falutari fratribus tradidiflis. Ne-
gat Tillemontius ex his* verbis lèqui Moylèn 8c Maximum
Romæ omnium primos confeflbs eflè, quip-
pe cum Fabianus ante martyr obierit, quam ifti in
carcerem conjicerentur ; lèd tantum hanc eos laudem
ante Carthaginenfes retuliflè. Sed tamen neminem
excipit Cyprianus, ac confeflores, ad quos feribebat,
primores & duces ad noflri temporis pralium figna mo-
viflè deciarat. Multo ergo fatius eft hæc de martyrum
conftantia in cruciatibus perferendis, ut tota verborum
complexio poftulat, accipere.
Caulam perlèquutionis repetit Cyprianus in libro
de Lapfis ex .Chriftianorum peccatis, quorum anti-
quam pietatem longa pax adeo corruperat, ut in ple-
rilque pecuniæ fames, deliciarum amor, fraudes 8c
rapinæ, matrimonia cum infidelibus, perjuria, inimi-
citiæ 8c malediéla merito culparentur. Plurimos etiam
epilcopos infecerat corruptela, in quibus Cyprianus,
non modo læcularium rerum procurationes, 8c per
aliénas provincias negotiationis quæftuolæ nundinas,
lèd etiam fraudes 8c rapinas 8c ufuras caftigat. Ufus eft
Deus ad tot maiorum cmendationem Decii perfequu-
tione, quæ 8c bonorum pietatem 8c conftantiam mi-
lifice exercuit, 8c eorum qui nomine magis quam
-vita Chriftiani erant, ignaviam 8c interiores animi la-
-bes nudavit. Hoc enim habuit fingulare hæc perlèquutio
ut omnes omnino Chriftianos comprehenderet,
laltem Carthagine, nec quilquamex ea iiifi aut Chrifti
.confeflor egregius, aut ftmulacrorum perfidus cultor
vel Libellaticus dilcederet. Nam fingulis explorandæ fi-
dei præfiniebantur dies, ut ait Cyprianus in libro de
•Lapfis; p. 182. fteque non lolum qui lèlè audaèler lîfte-
bat, lèd etiam qu iprofejfus intra diem non efl, & patrimonio
derelido fecejfit, Chriflianum fe effe confeffus 'efb. ïtaque
nihil erat medium ; vel vita pro Chrifto pröfundenda
erat, aut laltem patrimonium projiciendum, vel utrumque
cum Icelere retinendum. Idem evenifle Alexan-
driæ perfpicitur ex Dionyfio Alexandrino apud Eufèb.
Hift. iib. 6. cap. 4 1. Déplorant Romani confeflores
multorum per totum pene orbem ruinas, & grande delidum
per totum pene orbem incredibili vaflatione grajfatum, ep.
xxvi. Afpice totum orbem pene vaflatum, inquit clerus
Romanus ep. x x x l.tV ubique jacere dejedorum reliquias
& ruinas. Deflet etiam Cyprianus ep. VI. infeflam tem-
^y?tfA?/rt,quæipfiuspIebemwtfxiwtf<?x/wr/<?pi'(>ftraverat,
ac etiam cieri portionem perftrinxerat; quainvis lèrius
clerici ceciderint. Non finegraviflnnodolore meminit
in libro de Lapfis p. 1 8 3 .^ prima flatim verba minan-
tis inimici maximum fratrum numerumfldem fuam prodi-
dijfe, neeproflratum ejfeperfequutionis impetu,fed vohmtario
lapfufeipfumproflravijfe. Non exfpedaverunt, inquh,faltem
ut interrogati negarent, ut afeenderent apprehenfl. Ante
aciem multi vidi, fine congrefflotieproflrati, nec hocflbireli-
querunt, ut facrificare idolis viderenlurinviti; ultro ad forum
currere, ad mortem fponteproper are ~. . . . . Quid illi qui a
magiflratibus vefpera urgente dilati funt, quod ne eórurn
dijferretur interims etiam rogaverunt! . . . Ac multis pro-
prius intérims fatis non fu it : hortamentis mutuis in exitium
fuum populus impulfus efl: mors invicem lethali poculo pro-
pinata efl. Non omnium tamen lapfbrum vita ante perlèquutionem
illaudata fuit. Teftatur enim Cyprianus
ep. x x v ii. nonnullos exftitiflè de lapfis humiles & mites
& trementes & metuentes Deum, & qui In Ecclefia
femper gloriofe & gran dîter operati funt, & opus fuum
Domino imputaverunt. Magnum lane dedecus in unit
nomini Chriftiano tot hominum à Chrifti lâcris ad
dæmonumaras currentium ignavia; fed alia'ex parte
plurimum fplendoris acceflit non eorum foium forti-
tudine 8c conftantia, qui horrendos cruciatus 8c inau-
ditafupplicia pro Chrifto fuperarunt; lèd aliorum etiam
innumerabiiium prudenti fuga, qui cum opes fuas
projicere maluerint, quam impiis juflis parère, inter
confeflores Cypriano judice numerantur. Quarè'ft
numquam alias tanta laplorum vila eft multitudo,
numquam etiam tantus confeflorum exftitit numerus :
deinde vero etfi perlèquutio ubique graflàta eft, non
tamen ubique dæmoni fuæ artes lucceflèrunt. Scribit
enim clerus Romanus ep. 111. ad clerum Carthagi-
nenfèm, Romanam eccleftam ftare fortem in fide, 8c
quoldam tantum terrorecompulfos ruiffe. Illud etiam
ad religionis laudem oblèrvandum eft pauciffunos ce-
cidiflç epifèopos, ac innumerabiles alios Ecclefiæ na-
vem inter horribiles procellas conftanter gubernaflè,
8c pace reddita fie laplbrum vulnera curaflè, ut qui
perfèquutioni Decii lùccubuerant, redintegrato cer-
tamine fub Gallo 8c Volufiano vincerent, ut teftatur
auèlor libri ad Novatianum hæreticum.
V I .I n quo pofitum eorum delidum qui Libellatici
appellati fu n t/
Sæviente Decii perlèquutione vifum eft in Africa
novum quoddam laplbrum genus qui Libellatici ap-
' pellati funt,8cmateriam eruditorum hominumconje-
<5luris dederunt. Opinati Hint Rigaltius in notis ad
ep. xiv. 8c xxxi. Cyp. 8c Natalis Alexander tom. z%