
addidum, monens interim fe legiffe in veteri manufcripto à debito. C onjedlura Forne-
rii hinc b on a effe cenferi poteft q u öd b on a débitons addidla finit creditor! , adeoque
etiam ipfe debitor.
S e r v a b . c . c o r p o r i b u s ] V id e notas noftras ad iibrum tertium Salviani de
gubernatione D e i.
P o e n i t . h a b e n t e s]- Jta repofiiimus pro eo quod in vulgatis editionibus habetur
agentes, quia ita invenimus fcriptum in quindecim libris noftris & in quatuor Angli-
canis. V id e epiftolam ad Fortunatum de exhortatione martyrii cap. 1.2.
S u b i t a t i o n e ] Sic etiam in eodem capite epiftolæad Fortunatum. Pontius dia-
conus in vita fandli Cypriani : Proconfulis jufju ad hofiles ejus aim militibus fuis princeps
repente Jubitavit. A . Gellius lib. 9. cap. 1 5. dixit fubitariam didlionem. Q u o verbo ufiis
efi etiam T . Livius. Boëtius lib. 2. de confolatione philofbphiæ : Vertun omnis fubita mio-
tatio rerum non fine quodam fiuäu contigu animonm. V id e notas ad epiftolam y j.
pag. 4 6 6 .
D e p r o f u n d o ] Co adlus fum itafcribe re propter audoritatem veterum editio-
num. Pamelius pofuit de profunda & tenebrofa node fuperfiitionis, quia videbat Morel-
lium monuiffe vetuftum Iibrum ita habere. A t Morellius non pofiiit hanc led io n em in
editione fu a , fed earn quam e g o revocavi. L e d io n em Pamelii n on reperi nifi in tribus
libris.
O d i i s v e s t r i s ] Profper in ca lce libri contra collatorem : Nobis Deo adjuvante
fit fiudiiim quiet a modefiaque patientia odiis diledionem reddere.
S a l . i t i n e r a m o n s t r . ] Hieronymus in epiftola ad PammacWum adversiis
Joannem Hierofolymitanum : Blafjjhemantibus Deum dementem porrigimW manum.
PoENi TENT i A n u l l a s e r a ] Hieronymus in epiftola ad Lætam de inftitu-
tione filiæ : Nunquam efi fera converfio. Joannes Saresberienfis lib. 7 . policratici cap. 2 1 .
Pcenitentia quoque ? tun quam fera efi, f i tarnen vera. Seneca A g am em n on e : Sera nunquam
eft ad bonos mores via. Q . Curtins lib. 9. crudelitatem fera pcenitentia fecuta efi.
Symmachus lib. 10. epift. 54- Sera & contumeliofa eft emendatio fenedutts. San d u s Am*
brofius in refponfione ad relationem Symmachi : Verum certe efi quia nulla cetas ad per-
difcendinn fera efi. Erubefiit fenedus, qua emendare fe non poteft. C ic e r o lib. 2. epiftola-
rum ad familiäres epift. 7 . ait feram gratulationem reprehendi non lolere.
F a c t u s e s t ] Ita omnes libri veteres præter unum. Ed itioqua e dicitur Gravii
habet ,fadus efi de immortalitate fecurus. H o c fecutus eft Pamelius, & deinde Rigaltius.
D E I D O L O R U M V A N I T A T E.
DI F F I C I L E eft certö ftatuere quid in titulo iftius libri pofuerit C yp r ian u s , fi
quid tarnen p o fiiit , praefertim fi vera fit opinio Erafini exiftimantis effe tan turn frag-
mentum majoris o p e r is , quia incipit ex abrupto. Plures fimè libri v e te re s , 6c ii quiderri
optimi, initium operis conftitu untin his verbis ; Deos non effe quos colit vulgus. A p u d
A n g e lum Politianum cap. 34.. mifcellaneorum vocatur liber de origine 6c generibus ido-
lorum. Pofterorum diligentia titulum illi fecit d e . i d o l o r u m v a n i t a t e , atque
ita fe invenilfe in exemplaribus antiquis teftatur Rigaltius.. E g o , quamquam hunc titulum
nufpiam repererim in codicibus manufcriptis,retinui tarnen propter commoditatem1
ftudiorum. In edendo autem initio ipfius libri fecutus fum feripturam veterum librorum
& veterum editionum. Qu amquam funt aliqui libri veteres qui incipiunt Deos non effe j
priora non habent.
Pauca hujus libri mentio reperitur in feriptoribus antiquis, quippe quern nulpiam re-
perio citatum quàm apud Hieronymum 6c Auguftinum. E t Auguftinus quidem itaferir
bit in libro de u n ico baptifmo adversùs Petilianum cap. 4.. Hujus régula apofiolica fic-
tator epifiopus Cyprianus de uno vero Deo adversiis miiltorum deorum falfonunque allions
difputans mult a profert teftimonia de libris eorum quos praclaros audores habetit, hoc
eft ex ilia verdate quam in iniquitate detinent. Citâ t etiam lib. 6. de baptifmo adversùs
Donatiftas cap. 44.. Hieronymus autem in epiftola ad M a g n um , ponen s in principiQ
fermonis materiam iftius lib r i, tanquam fi titulus effe t, fie feribit : Cyprianus quodidola
dii non fint qua brevitate, qua hifioriarum omnium feientia, quorum verborutn & fenfuum
fplendoreperfirinxit. A d eundem Iibrum refpexiffe videtur quibufdam Pontius diaconus
in vita fimdi Cyp riani feribens per ilium g entiles, repercuffis in fe iis quae nobis inge*
runt, vidlos fuifïe. V e rùm cùm ifta Pontii verba con ven u e etiam poffint libro ad D e -
metrianum, in quo famfltis martyr adversùs gentiles ingerit querelas eorum de chriftia-
n is , n on audeo affirmare verba Pontii intelligenda tantum effe de libro de vanitate ido*
lorum. Potuit enim Pontius r< fpexifle ad utrumqiie opus. Porro adversùs cultum idolo-
rum nihil eftelegantius J o v e trageedo Lucianh
R e g e s o l i m f u e r u n t ] Ladlantius lib. 6. cap. 8. Quomodo ergo, inquiet aliqwt,
did crediti funt! Nimirum quia reges maximi aut potentiffimi fuerunt, ob mérita virtutwn
fuarum aut munerum aut artium report arum, cum cari fuijfent iis quibus imperitaverant, in
jnemoriam funt confecrati. Idem in libro de ira D e i Cap. 1 1 . Nimirum ii omnes qui colün-
lur ut dii homines fuerunt, & iidem primi & maximi reges, fed eos aut ob virtutem, quia
prafuerant hominum gèneri, divinis honoribus affedos effe pofi mortem, aut ob bénéficia &
inventa quibus humanam vit am excoluerant, immortalem memoriam confiait os quis ignorât !
Ita etiam in libro recognitionum D . Clementis. C ic e ro lib. 2. de natura deorum : Per-
feus Zenonis auditor eos dicit habit os deos à quibus magna militas ad vita cultum effet inventa,
ipfafque res utiles & falutares deorum effe vocabulis nuncupatas. E t infrà : Sufie-
pit autem vita hominum confietudoque communis ut beneficiis excellentes viros in calumfama
ac voluntate tollerent. Hinc Hercules, hinc Caftor & Pollux. Horatius lib. 2. epift. 1.
Romulus & Liber pater fr cum Cafiore Pollux
Pofi ingentia fada deorum in temp la recepti.
Q . Cu rtius lib. 9. feribit Perfàs non piè folùm fed etiam prudenter reges fuos inter deos
colere. majeftatem enim imperii falutis effe tutelam. Julius Firmicus in li1 r o d e errore
prophanarum religionum : Am at enim Gracorum levitas eos qui fibi aliquud contiilerunt,
vel qui confilio aut virtute fe juverunt, divtnis appellare nominibus. Et fie ab ip fis benefi-
cioritm gratia repenfatur ut deos dicant & deos effè credant qui fibi aliquando prafuerint.
C ic e ro in oratione pro M ilon e : Grad homines deorum honores tribuunt iis viris qui ty-
rannos necaverunt. Lucianus in T o x a r i feribit Scythas facrificaffe Orefti Sc P ylad i, non
tanquam diis, fed tanquam viris bonis. E t Julius Firmicus ait Æ.gyptios J o fe p h um ,q u i
confuluerat eorum egeftati per feptem an n o s , venerari & adorare ut deum. Epiphanius
in p ro lo go librorum adversùs hærefes cap. 7 . ait tyrannos&p ræftigiatores, qui inventio-
nibus fuis a c fallaciis totum orbem deceperant , divinis honoribus confecratos fuiffe.
Petrus à V a lle in hiftoria peregrinationum fiiarum teftatur etiam nunc Indos gentiles c o lere
u t deos reges fuos 6c viros illuftres qui præclaris adtionibus fuis meruerunt honores
divinos. . ,
D e f u n c t o r . v u l T u s ] H e ic tantùma n n o ta b om e h o c lo c o utiadred dendam
hanc vo cem C om m o d ian o , apud quern inftrudtione 2. legitur defundos deos oiabant,
pro quo Rigaltius pofuit morientes deos. Sic etiam infinidtione 20. Adoratis enim fluid
malo leto defundos. A ffe ro autem hæc lo ca C om m od ian i prout habentur in veteri co-
dice M S . fandti A lb in i Andegavenfis.
E t i m m o l a b a n t ] Veteres editiones & quidam libri veteres habent : Nam fir
imrnolabant. A lii fimpliciter & immolabant. quam ledtionem reperi in quindecim cod ic ibus
antiquis. Ubi duo libri veteres habent etiam pro et. N o n placuerunt Pamelio hæ
duæ ledtiones. Prætulit autem earn quam invenifte fe a it apud Gravium & Cofterium ,
& fcripfit quibus & immolabant. V erùm vo cem quibus'ego non vidi in editione quæ d icitur
Gra vii neque in codicibus manuferiptis.
H o n o r e ] Ita feriptum v idfin tredecim libris veteribus. Quidam alii habent honores
vel honorem. E g o retinui ledtionem quæ plurium veterum librorum audlor/tate niti-
tur , cùm præfertim h o c fegmentum invenerim ita diftindlum in cod ice Tornacen 1 1-
bliothecæ regiæ 6c in B e c c en fi, turn etiam in Metenfi fandli Arnulphi.
I n d e p o s t s a c r a ] Minucius Felix : Similiter ac vero erga deos quoque majores
tiofiri improvidi, creduli, rudi firnplicit ate crediderunt, dum reges fuos cohint religiose, dum
defundos eos defiderant in imaginibus videre, dum gefliunt eorjim memorias infiatuis deti-
J - M m m m m ij