cxv V i t a S a n c t
nus-tioniiulios à ft Æffentifè, fed falvö hter&lkgas
pacis ér concordiez vinculo. Contra in ep. ad Jubaianum
ait pag. 129. curpmvaricatomveritatis, cur proditores
imitates exißmämm!pag. 132. Jam turn ergo defidera-
bat in advejftffls fuis pacis & fconcordiæ ftudium ,
quöd feribdns ad Stephanum laudaverat. _
■ Mißt Jubaiano aliud nninus, libelluin de bono
Pâtienfiæ, de quo fic ioquitut pag. 137. Sermlur a
nabis patienter &■ lender caritas animi, B U I j g g H
Vinculum fid fi & cmcorJia faccrdotii. Propter hoc etwm
hbellum de itóno Patientiez, quantum, valuit tioflra medm-
tritas pemùttehte - Domino & infpirante coiifaipfmus ,
quern ad te pro mutua diküïom lranjm\[imus. Pireclaie
obfervarunt eruditi viri tam attemperate feriptum e®
hünc librum, ut controverfiam, qu<e tunc fervebat,
non magis attigerit Cyprianus, quam fi nuila prorfus
exflitiflét. Non mullo poft alium librum de Z,elo &
Tivore Itripfit eodem confilio. Uterque recenietur a
Pöiitio poft librum de Opere & Eleemofyna.
Cum iitteræ Stephani in Africain perlaue fuiftèiit,
PompeiusSabratenfis epifeopus, idem, ut verifimile
eft, qui ordinations S. CorneiUinterfuerat.fignifica-
vit Cypriano cupidum iê eile epiftolae Stephani vi-
dendæ. Morem ei gerit Cyprianus, atque hanc epi-
ftolam refellit paulo commotior, quod Stephanus fa -
cerdotes Dei veritatem Chrifi & Ecclefia mitatem tuen-
tes 'àbfinendos-paüxet, ep. l x x iv . Simul Pompeio
mifit éxempïa aliarum epiftolarum, in quibus de ba-
ptizandis haireticis différuerat.
Liber de Baptifmo hæreticorum, cujus audor epi-
Icopus erat, ut alias probabimus, tam indignis con-
viciis Cyprianum appétit, ut Icriptum e® non dubi-
tem poft iilud tempus, quo Cyprianus ad Stephanum
Icribens, iis a quibus diflentiebat, fervatæ cafitatis &
concordiæ têftimoniutn‘tribüebat.
X C y p r i A ni . CXVJ
läntlitatem derogabant, ut Romanam eedefiam non
oblcure defignet, in qua notum eft Clinicos a cleio
exclulos fuilfe.
X X X I . D e concilio tertio Carthaginenß. M ittit
Cyprianus Rogatianum dtaconwn ad Firmilia-
num. D e epißola Firmiliani ad Cyprianum.
Immoderata adverfariorum ftudia juftiftimam me-
tuendi caufam attulerant Cypriano, ne quid vulneris
unitati Ecclefias inureretur. Quare ut tanto malo oc-
currat, frequentius quam antea concilium cogit, 8c
cum epifcopis nonnullis exterarum gentium confilia
fovendas pads & unitatis conjungit.
Scripta etiam epiilola I.xxvi. ad Magnum, poft-
quam difputationis æftus nonnullos ex Cypriani ad-
ver&riis in convjcia & malediéla abripuerat. Quod
enim eos pertina'es & indoâles vocat; quod ahpreeva-
.rieatores fidei atque Ecclefiez proditores intra ipfafepta
Ecclefue contra Ecclefiam flare ; déclarât hase oratio il-
iius dolorem, quod animi moderationem, & unitatis
ftudium, cui maxime confultum volebat, in omnibus
adverfariis non reperiret. Hanc tarnen epiftolam Ba-
ronius & Pearfonius primam omnium de baptifmo
fcriptam volunt, quia in ea Cyprianus priores epifto-
las non commémorât. Sed ne hase quidem epiftola in
litteris ad Quintum & Jubaianum & alios memora-
tur. Præterea videtijr Magnus, ut obfervatTiilemon-
tius, priores epiftolas Cypriani notas & peripetias ha-
buiffe; alfentiebatur enim ei in omnibus, ac unus
tantum illius animo Icrupulus infidebat, an inter easterns
hæreticos ii, qui a Novatiano veniebant, bapti-
zàndi eflènt. ^ _ .
Quæfierat etiam Magnus quid Cypriano de îllis vi-
deretur, qui in irrfirmitate & languore gratiam Dei con-
fequuntur, an habend fint legitimi Chrifiiani, eo quod
aqua lâlutari non loti lint led perfufi. Relpondet Cyprianus
ejufmodi homines legitimos elfe Chriftianos,
ac parvi referre quod perfufi aut alperfi fuerint. Sic
autem eos carpit, qui baptifitta hæreticorum proba-
bant f & baptifmo ecclefiaftico majeftatem fuam &
Quo autem anno habita fit haec lynodus operae pie-
tium eftinquirere. Tota res pendetex morte Stephani
papae. Nam cum nemo dubitet quin die z a. Augulti
obierit; necelfe eft ut concilium Carthaginenfe ter-
tium, quod eo adhuc vi vente calendis Septembris ba-
bitum eft, uno ante illins mortem anno habitum di-
catur. Satis autem inter oinnes convenit Stephanum
ordinatum fuilfe anno 2 5 3. fed alii duos tantum an-
nos fedilfe, & anno 255. mortuum efle exillimant:
alii quatuor ei pontificatus annos tribuunt, ejufque
mortem referunt ad annum 2 57. Pofterior fententia,
quam Tillemontius & Pearfonius lequuti funt, folu-
tior & explicatior videtur. Nam fi mors Stephani re-
feratur ad an. 255. concilium tertium Carthaginenfe
referendum erit ad calendas Septembris anni 254.
fimulque concurrent Stephani cum Afris & cum
Orientalibus concertationes, quas temporibus divifas
elfe probavimus. Hue accedunt rationum momenta,
quibus Tillemontius & Pearfonius nituntur; illud imprimis
, quod Firmilianus in epiftola ad Cyprianuni
teftetur ante viginti & duos fere annos temporibus pofl
Alexandrum imperatorem multas accidiße calamitates per
Cappadodam & per Pontum, ut ex hoc perfequutio quo-
que gravis adverfum 110s Chrifliani nominis feiet. Quam-
obrem cum Alexander mörtuus fit anno 235. annus
ab ejus morte tugefimus fecundus idem prorfus ac
2 56. ac proinde ihöe maxime annO: fervebat diffi-
dium de bap|%ö, nondumque Stephanus*i«bierat.
2°. Si mortuus fuiffet Stephanus anno 25 5, quo-
modo Cyprianus, qui anno 2 5 B. idibus Siptembris
vitam pro Chriftoprofudit, tamdiu conticuiffet in re
tanti momenti! Nihil enim per totum iiiud tempus
affignari poffet, quod ab eo aut ad caufie fiue defen.
fionem, aut ad rerum pacifieationem fadum dicere-
tur. Sed fi controverfia de baptifmo ad annum 2 5 6.
referatur, non vaide mirüm videbitur, quod Cyprianus
poft tertium Carthaginenfe concilium, poft ferb
ptas. ad Firmilianum iitteras conticuerit; ,quia perfequutio,
qua: cum anno 2 5 7. incoepit, hisrebus agi-
tandis locum non reiinquebat. 3 Pluribus argumentis
probat Tillemontius S. Stephanum martyrem obiil-
le; & cum perfequutio non exarferit nifi anno 2 5 7*
irtde concludit fandi illius paps mortem ad menfern
Auguftum ejufdem anni referendam effe, ac proinde
concilium Carthaginenfe tertium, quod eo adhuc yi-
yente celebratum eft, & Iitteras Cypriani ad Firmilianum,
quas pariter fub hoc pontifiee feripts funt, ad
annum 2 56. pertinere, ■ '
PrtecipuE difficultates, quse hanc Tillemontii K
* ■ Pearfonii
I I cxvif V I T A J A f U . 1 Pearfonii fententiam obftruebant, folvi polle videntur
■ ex his quæ modo obfervavimus cle diflenfione fenusf
I in Africa quam in Oriente exorta. Hac enim notata
I diftinftiöne nihil jam officit auéloritas Eufebii, nec
I neGefle eft accurato feriptori nævum abfurdum afhn-
! gere< Fatetur Tillemontius non facile explicari polfe,
■ cur pionyfius Alexandrinus, li Xyftus ne toto qui-
8 dem anno præfuit, très tarnen ad eum Iitteras dederit,
■ jdque perfequutionis& exfilii moleftiisdetentus; cum
■ ad Stephanum illius decelTorem, fub quo amoves,
f l erant difeordiæ, femel tantum fcripfilfct. Hæc dimcul-
■ tas, quæ prima Ipecie de(Stephani annis aliquid de-
■ mendum & Xyfto addendum fuadet, nonleviter im-
■ I minuitur, fiDionyfius de rebus Orientalibus.ad Ste-; phanum, äespollea de Africains adXyftum fcnpfifte
■ I dicatur. Nam cum dilfidium Stephani cum Onentali- I bus non illud quidem compofitum fuiflet, fed tarnen
demiligatum, ac iftrs confuetudinem fuam pacificere-
tinentibus bellum, ut ita dicam, in Africain poftea
tranfiatum fuilfet; minime mirum fi Dionyfius non
[ aniplius ad Stephanum feripfit, nec ante ftudium fuum
ad res pacificandäs exlufeitavit, quam de rebus Afio-
I rum, qui illius opem fortalfe ferius implorarunt, certo
■ cognoviflet.
Exilant a<5la hujus tertii conciiii Carthaginenfis,
■ ciii adfuerunt ex provincia Africa, Numidia& Mau-
I ritania epifeopi lxxxv. vel etiam lxxxvii. fi numer.
B renlur duo abfentes, Pompeius. Sabratenfis &Dioga
B Leptimagnenfis, qui vices fuas Natali ab Oëaconnni-, B ferant. Cum ergo in unum convenilîênt calendis Se-
H ptembris cum prefbyteris & diaconis, præfente etiam
B plebis maxima parte, leftæ funt Iitteræ Jubaiani ad
B Cyprianum, item Cypriani ad Jubaianüm, & quas
K poftmodum Cypriano Jubaianus referipferat, Turn
B ' Cyprianus hortatus ell ut fententiam libéré ac paci-
m fice dicerent, neminem judicantes, aut a jure communïo-
aliquem, fi diverfum fenferit, amoventes. Neque enim
H quifquam 'noftrûm, aiebat, epïfcopum fe efle eplfcoporum
■ m confütuit, aut lyrannico terrore ad obfequendi neccflitatem
■ cnl/egas fiios adigit, quibus verbis Stephanum no- ij tari oblervat Baronius. Idem ômnés uno ore pronun-.
tiarunt, ac ultimus omnium Cyprianus fententiam
fuam in epillôla ad Jubaianum plenilfime exprelfam.
i fuilfe déclara vit.
Stabilitam hoc confilio inter Afros unitatem novis
præfidiis communire ftatuit Cyprianus. Rogatianum
diaconum mifitcum litteris ad Firmilianum, quibus
! eum de dilfenfione cum Stephano certiorem faciebat.
! Videtur etiam mififlëquæde baptifmo hæreticorum ad
|alios feripferat; nam Firmilianus laudat illius adverlus
■ Stephanum relponlà, ac nonnulla refert quæ in epi-
. ' llola ad Jubaianum leguntur. Pergrata acciderunt Fir-
niiliano feripta Cypriani, quæ quidem fe quafi fua
^■ propria fufcepiftë teftatur, nec in tranfeurfu legifie ,'
fed fæpe repetita memoriæ mandaflë. Sic autem re-
■ fpondet Cypriano, ut quæ ab iplô dicta fuerant, re-
■ texat ad confirmandam veritatem, & quædam addal ad.
^■ cumulandam probationem. Sed raptim feribenti multa
-a in Stephanum iracundius difta exciderunt,, quæ for-
^^BtaiTepro eximia animi moderatio'ne Firmilianus emen-
^Rdaflet, nifi Ipatium relegendæ, ut par erat, epiltolæ
^^RRogatianus moræ impatiens eripuilîèt. Hæc autem
1 C ypri ani . cxviij
Firmiliani epillôla, quæ Latine reddita exilât inter
Cyprianicas feptuagelima quinta, fie Cypriani ftilum
redolet, ut non alium interprètent habuiflè videatur.
Fidus interpres græcæ linguæingenium nonnullis in
locis retinuit. Paulo poll initium p. 143. Contrflan-
tur (angeli ) quando vident diverfas quorumdam mentes
fr fdflds voluntates, quafi non tantum unum & eumdent
Deum fiimul invocent, fed feparatis & divifis ab invicem
nec confabulatio jam poflit effe aut fermo communis, id
eft , quafi non tantum unum & eumdent Deurn
fintul noïi invocent ; quæ poftrema negatio non-
nuntquant omittitur apud Latinos fed læpius apud
Græcos. Pag. 145. Nififi his epifcopis quibus nitnç minor
fuit Paulus ; legendum putavit Pantelius de qui-
bus nunc, fed manifeftus eft Hellenifntus, tdutoiç ’Gkl-
ckottoic rTDii 1 his epifeopis nunc exfillentibus.
Facilius Hellenifntus deprehenditur in his verbis
pag. 147. Idem error efl, dcemonumfallada ipfia efl, id
eft eadem.
Narrat Firmilianus pag. 14 6. hiftoriam mulieris
adæmone aftlatæ, quæ etiam hoc frequenter aufa efl,
ut & invocatione non contemtibili fanâiflcare fe pattern,
ér Eucharifliam fiacere fimularet, & facrifidutn Domino
(non)finefacramentofolitæpmdicationis offerret, &c.
Legit Rigaltius, cujus nota in edit. Oxon. apponi-
tur, folitæ precationis. At nihil prorfus mutandunt ;
hæc enim accurate de Græcis exprelfa funt. Preces in
facrificio fieri folitæ vocantur apud Bafil. ep. ccxli.
oxx^.jiaicLçiy^ MipvjfAeLiit, pmdicatïones ecclefiaflicæ.
Cunt exiftimai;et Firmilianus adverlarios fuos in
baptifino foris ab adultis fiifeepto Chrilli gratiam ag-
nolcere, fie eos refellit pag. 147. Namfi non mentitur
Apoftolus dicens : Quotquot in Chrifto tin<5li eftis,
Chriftum .induiftis; utique qui illïc in Chriflo baptisms
efl, induit Chriflum : f i autem induit Chriflum , accipere
potuit & Spiritum fanâum, qui a Chriflo miffus efl, &
fruflra illivenienti ad acdpiendum Spiritum manus impo-
nitur : nifi f i a Chriflo Spiritum induit, utapud litereticos*
fit quidem Chriflus, non fit autem il/ic Spiritus fatiâus.
Illud nififi a Chriflo Spiritum induit, idem valet ac poll
Chriflum ; nec probabilis eft conjcélura Cauchii 8c
Pantelii qui legendum putant, Nifi f i a Chriflo Spiri-
tum non induit. ,
Alium locum longe difficiliorent emendare cona-
bor. De iis qui foris baptizati fine novo baptifino in
Ecclefia obierunt, fie ftatuit Firmilianus pag. 149 .'
Si de faciilo exceffenint, in eorum numéro qui apud nos
cateclniati quidem funt, fed. priufquant baptiiarentur
obierunt, habentur. Non modo dicunt ehiolumentum veritatis
& fidei, ad quam reMo errore pervenerant, etfi con*
fiummaiionem gratta confequuti non funt morte præventi.
Exiftimat Rigaltius verbum habent reponendum poll
habentur, & fie emendat : Habent, non modo difeunt
emolumentum veritatis é f fidei : fed multo aptius fegi
pofîèt, Habent non modicum emolumentum, pro non modo
dicunt-dut non modo difeunt.
X X X II. Nonnulla obfervationes addunturin hanc
de baptifmo controverfam.
Quid in hac caulà deinceps Stephanus ac Cyprianus
egerint,.nuIlo prorfus exilât monumento. Forte
perfequutio, quæ paucis poftea menfibus fupervenit.