Hebrai Cliriftiani'Sc Papifci Judasi Alexandria! Lath
nis iitteris illuftrare aggreffus eft anmantt Dtiope &
fervata verborum proprietate, ut praeclariffimam viólo-
riam» quam veritas ex Papifci corde reportaveiat, ad
cognitionem graece nefcientium transferred Nuncu-
pat interpretationein fuam Vigilio epifcopo, tum ut
fäcerdos utriufque lingua? peritus 8c fanéti Spiritus ve-
neratione verecundus, auéloritate Spiritus fanéli opus
comprobaret & emendaret; tum ut hac prima dile-
aionis petitione in difcipulorum numerum ab eo ad-
fcifccretur. Ex quibus perfpicitur Celfum in earn ur-
tem« cui praserat Vigilius non multo ante veniflè,
quam ei hoe munus ofFerret. Ilium in hanc urbem,
ex altera parte provinciae traxerat fama Vigilii; nee
feneaus, nee itineris Ionginquitas, nee tribulatio in-
opia? atque penuria? deterruerant. Hunc Vigilium Pa-
melius Tridentinum epifcopum fuifle conjicit; fed
quod Celfus Vigilio fuo de futuro martyrio gratula-
tur,eumque ait Dei judicio martyremdeftinatum fuifle,
cum mirabili modo epifcopus conftitutus eft; id Vigilio
Tridentino aptari non poteft, quern faeculo quarto
exeunte in fumrna Ecciefia? pace viventem nemo
jpe 8c exfpeélatione martyrem dicere potuil.
Sequitur alius traèlatus adverfus Juda?os, Cypriano
prorfiis abjudicandus. Mullo abfurdius fecere
qui librum de Revelatione capitis beati Joannis Ba-
ptiftce inter opera Cypriani ediderunt. Reperitur fa-
bulofum opus in antiquiflima Vindelici Spirenfis
editione. Erafmi nomini non leve dedecus inuflè-
runt H. Gravius & Pamelius, qui librum de dupli-
ci Martyrio elucubratum ab eo 8c afli<5tum Cy-
priano judicarunt. De hoe libello diximus in pra?-
fatione. De duodecim Abufionibus fieculi varia? funt
conjeèturae, aliis laico cuidam Erardo nomine, aliis
S. Patritio Hibernorum apoftolo adjudicantibus.
Opus Auguftino tribuitur in multis codicibus anti-
quis, ac cum illius operibus editus eft, Teftatur Feilus
olim in linguam Anglorum tranflatum fuifle, 8c in
volumine manu fcripto homiliarum Saxonicarum re-
periri fub hoe titulo: De duodecim abufivis fecundum
difputationem S. Cypriani epifcopi & martyris. At nullum
prorfus monumentum a pietate Cypriani longius
diftat quam Ccena Cypriani. Nihil enim aliud habet
praeter ineptiflimos jocos non ex rebus profänis, fed
quod Turca dignius quam Chriftiano exiftimat Til—
lemontius, ex Scripturis facris per fas & nefas dedu-
élos. Teftatur Salmafius in notis ad Flavium Vopifi
cum p. 3 9 6. fe beneficio do<fliflimi jurifconfulti Ju-
reli habuiflè hunc libeilum manu fcriptum ab Azelino
monacho Rhemenfi verfibus redditum cum hoe titulo
: Ccena Ayelini Rhemenfis monachi, quam condidit ad
Henricum imperatorcm imitatus Cyprianum Carthagynen-
fem Vide de eodem libro Cafimirum Oudin.
Nonnulla alia nomen Cypriani prae fè ferunt, velut
Tyronis & Seneca Nota, quas Cyprianum auxiflè vo-
cabuiis Chriftianorum ufui aptis exiftimat poft Tri-
themium Gruterus, a quo hae notae in lucem editae
funt. Editum eft ab Anglis fub nomine, Cypriani
computum Pafchale, quod a Paulo diacono defignari
exiftimant, cum ait Cyprianum chronicam valde uti-
lem compofuifll*. Scriptoris aetatem indicat computum,
quod ad quintum Gordiani annum, 8c confules Arianum
& Papum perducitur. Non omnino répugnât
ut jam tum converfus fuifle Cyprianus exiftimetur;
quamvis id Pontius diaconus fuadeat ferius contigifte.
Sed non quadrat hujus feriptoris Dili barbaries cum
elegant ia fermonis, quam Cypriano in primordiis con-
verfionis ftudio fuifle perfpicitur ex epiftoia ad Do-
natum. Reperit editor Oxonienfis duos libellos fub
nomine Cypriani» alterum latine, alterum græce
fcriptum. Primi titulus, fecreta Cypriani : alterius tiuaj
YL.v'GfioLm- Utrumque, utpote foediflimæ fuperftitio-
nis plenum luce prorfus indignum judicavit. Hæc
autem fuppohta videntur fuifte Cypriano Antioche-
no, de quo jam nobis agendum.
X X X V I I. D e S . Cypriani Anttocheni poenitentia,
& aliis duobus libellis a d eum pertinentibus.
Supra conati fumus probare Cyprianum Antio-
chenum non eflè hominem fabulofuqi »utexiftimavit
Oxonienfis editor. Nunc confideranda nobis illius
Poenitentia five Confeflio; quod opus latine editum
ab Anglis, græce 8c latine vulgandum duximus.
Agemus etiam de duobus aliis libellis , nempe Con-
verfione Juftinæ 8c Cypriani, Sc utriufque Paflione,
quos conjuntfte cum Confeftione ex vetufto codice
SanSli Audoëni Rhotomagenfis erutos, non ita pri-
dem duo eruditi virï, D. EdmunJus Martene 8c D.
Urfmus Durand latine ediderunt tom. 3.Thefauri
Anecdotorum.
Exiftimavit S. Gregorius Nazianzenus Conreftio-
nem ab ipfo martyre fcjiptam fuifle. Ait enim in
Orat. i 8. p. 278. ilium vita faa turpitudinem longa
oratione profcindijfe, ut ip jam quoque fcelerum confeßio-
nem Deo muneris loco offètret, ac multis eorum, qui ab
improba é f flagitiofa vivendi ratione animum revocant, ad
melius fperandum via exißeret. Idem etiam exiftimant
Tillemontius, 8c qui triplex illud monumentum vul-
garunt. Sed quominus his aftentiar, detinent me non
folum magîcæ artis quidam effeSlus fabulam redolen-
tes, fed ipfa etiam magicarum operationum ionga de-
feriptio, Sc exquifitæ de fingulis vitiorum formis ambages,
qua? prorfus frigidæ videntur, 8c curiofa ma-
gis confideratione, quam pungente intimos fenfus do-
lore contineri. Deinde vero is qui Cyprianum in
hoc libro loquentem inducit, non obfeure indicat fè
in ejus fceleribus enarrandis non certa femper 8c ex-
ploratafequi, fed ex iis qua? a magis fieri folent, quid
Cyprianus egiflèt conjicere. Ait enim Eufebius Cypriano
: Probo confeffionem tuam , qua mihi impietates a
te admiffas & non admiffas enarrafii. Numquam hæc
fcripfîflèt ipfe Cyprianus; fed alius his verbis admo-
netfe idcirco tot fcelera Cypriano attribuiffe, non
quod omnia ab eo commiflà certo feiret; fed quod
pleraque, utpote a magis perpetrari folita, celeberri-
mus magus evitafte non videretur. In quo quidera
finceri feriptoris officio funeftus eft, qui fucum lectori
bus facere no!uerit,fi quam in feribendo licentiam
fibi fumeret. Quamvis ergo hop opus non fcriptum
fit ab ipfo Cypriano, non tarnen illius converfio fa-
bulis adferibenda; nee ft quis hunc eventum elegit,
in quo ornando 8c amplificando elaboraret, idcirco
hiftoriæ fumma in fufpicionem vocanda; cum præfêr*
tim feriptor iile uti potueritantiquioribus monumen-
tis quae
tis quæ Cypriani & Juftinæ martyrii afla, ut iegi-
mus fub ftnem iibelli de utriufque paflione, ah initio
vfque in ßnem feripta continebant.
Quod fpeftat ad tempus, quo hæc fenpta Contel-
fio; etfi huic operi nulla prorfus apud editorem Oxo-
nienfem fides, illud tarnen exiftimat Conftantini impe-
rio antiquius. Sed quod in Converftone, quæ ejufdem
feriptoris foetus videtur eftè ac Confeflio, Chriftiani
vocantur Gaiilæi, id magnam habet neceflitudinem
cum ætate Juliani imperatoris, quem nemo nefeit hoc
I nomine Chriftianos folitum compellare. Satis appo-
fita videntur ad hoc tempus quæ in utroque libello de
inanibus magicæ artis in Chriftianos conatibus le-
1 Non pugnat cum fæculi tertii inftitutis commifla
Juftinæ monafterii virginum adminiftratio, ut iegi-
mus fub finem Converfionis; liquidem jam tum ex-
ftitiftè ejufmodi virginum coenobia perfpicitur ex vita
S. Anton», qui fororem fuam, tefte Athanafto n. 3.
in parthenonem educandam deduxit circa annum
27,i. led fæculo quarto magis quam tertio congruit,
quod eadem Juftina capillos Deo totondifle dicitur
fub finem Confeflionis. Teftatur Hieronymus in epi-
; ftola ad Sabinianum, morem eftè in Ægypti 8c Syriæ
i monafteriis, ut tarn virgo quam vidua, quæ le Deo
; voverint, crinem monafteriorum matribus offerant
j defecandum : quod quidem addit munditiei caufa fieri,
quia ejufmodi feminæ nec lavacro, nec oleo ute-
! bantur. Hie autem obfervabo ejufmodi virgines longe
I ab illis diferepare, quas fynodus Gangrenfis anathe-
[ mate.damnavit; de quibus etiam Theodofius fanxit an.
f 3 o. ut femina qua crinem fuum contra divinas huma-- '
I ttafque leges inßin fiu perfuafa profefflonis abfeiderint, ab
meccleßa forïbus arceantur..... Adeo quidem utepißopus,
I tonfo capite feminam f i introire permijerit, ipfe etiam çum
I hujufmodi contuberniis arceatur, 8cc. cod. Theod. tom.
I 6. p. 6 1. Exiftimat Gothofredus omnem prorfus ra-
I dendi capitis morem a fynodo Gangrenft 8c a Theo-
I dofto in feminis -fuifte damnatum. Unde vir dodlifft-
[ mus in morem a Syriæ 8c Ægypti monafteriis, ac
I poftea ab aliis afeitum, veiut in magnum nefas inve-
[ hitur, ac non fine ingenti queritur dolore, q\iod tan-
I dem mores in poteßatem fuam leges humanas & divinas
Yperduxerint. At luce clarius eft nec fynodum Gangren-
Ifern, nec Theodofium ad eas virginesrefpexifle,quas
K teftatur Hieronymus, etfi crines tonderent, velato ta-
I men ac ligato eftè capite; led ad alias longe diflimiles,
I quæ, ut ait fynodus Gangrenfis,praceptum fubjedionis
I diflolvebant, «\JctAvouera, to sGrÇj'ça.yju.cL driç r\jzw-
■ 'Ta.yüçy quia fcilicet inteélo capite incedebant. Unde
I Theodofius, cum ejufmodi feminæ ab omnibus vi-
! deri poflent, epifeopos deponi jubet, ft introitum il-
I lis in eccleftam conceflerint.
i _ Cum ergo triplex illud monumentum pluribusfæ-
I culi quarti notis ftgnatum fit, ficque aliquo intervallo
K diftet a Cypriano Antiocheno; fieri potuit ut ad hifto-
I riæ fiimmam nonnulla ornandi aut amplificandi caufa
I adderentur.Difplicetenim mihi Juftinafuperfeneftram,
B fèdens, dum diaconum Prælium de Evangelio diftèrentern
audit, ac per feneftram quotidie ab eodem diacono
folita edoceri. Idem de Thecla Paulum audiente di--
dlum in hujus virginis vita. Prætereaquæ latine tantum
exilant, non tanti eftè momenti debent, quantieflèt
græcus ipfè contextus. Nam cum latinam Confeflionis
interpretationem cum græco contextu confèrens,
multa interpretem detraxifle, multa addidifle, 8c in
plurimis a vero fènfii aberrafledeprehenderim; vereor
ne idem in duas alias partes evenerit. Hinc nihil repe-
rias in Converftone de præclara ilia prece, qua Juftina
Deiparam, tefte Gregorio Nazianzeno, in ipfo tenta-
tionis diferimine orabat, ut virgini virgo fuccurreret;
nihil de combuftis a Cypriano magicis libris ante ba-
ptifmum, nihil de oftiarii munere, quod ei poft ba-
ptifmum commiflüm eft. Eadem forte de caufa in Paf-
ftone Cypriani 8c Juftinæ judex, qui eos damnavit,’
cornes Orientis dicitur, 8c Diocietiano fie feribit :
Claudio (Diocietiano cod. Colbert.) Cafari magno
tetra & maris Domino falutem. Sic etiam Cyprianus
8c Juftina Damafcum accerfuntur, quamvis apud Pho-
tium Juftina jam anteain hanc urbem mjgraflè,tunc
autem folus Cyprianus eo perdu<5his fuifle dicatur.
Cyprianum cum Juftina paflùm eflè Nicomediæ
fub Diocietiano 8c Maximiano,tum cum Diocletia-
nus Nicomediæ verfâretur, ex Eudociæ apud Pho-
tium teftimonio perfpicitur, 8c ex ipfa Paflione.
Quod fi pafli funt die 26 . Septembris, quo die eo-
rum natalia Latini celebrant, vei ut apud Græcos, die
2 . Oélobris; neceflè eft, ut obfèrvat Tillemontius, id
anno 304. contigiflè. Neque enim anno 303. con-,
tingere potuit ; quia Diocletianus hoc anno circa men-
fèm Novembrem Romas verfàbatur, nec perfêquutio
ante annum 3 04. adverfûs laieds exarftt. Neque etiam
ahno 305. quia hoc anno Diocletianus jam menfè
Maio imperium abdicaverat.
Videtur ætate provenus fuiflè Cyprianus, cum vi-
tam pro Chrifto profudit. Annos triginta natus ex
Ægypto in Chaldæamprofèélus eft, ibique commo-
ratus rediit in patriam, ubi multis facinoribus famam
8c nomen adeptus eft, ac tandem aliquando, cum ne-,
fariæ artis irritos in Juftinam conatus fenftflèt, nomen
dédit Chriftianæ religioni. Poft, annum prefbyter fà-
8lus eft, 8c fexdecim annis in hoc gradu exaeftis An-
thimo epifcopo fucceflit. Neceflè eft eum in epifeo-
patu plures annos traduxiflè, ftquidem multorum corda
illuminabat per verbuni Dei & convertebat ab omni ha-.
refi & augebat gregem Chrifli. Anthimus autem Cypriani
deceflor Optato fucceflêrat, a quo Ædeftus 8c
Cledpnia cum filia Juftina baptizati funt; Ædeftus.
etiam prefbyter creatus, quo minifterio per annum
8c menfès lèx perfunèlus eft.
E R R A T A .
Pag. ij. lin. 29. poft hæc verba ad Pompeium, ad-*.
de librum tertium Teftimoniorum. Pag. xx. 1. 2 1 .
defèrte lege difèrte. Pag. xxij. I. 1 6. defèrte lege difèr-
te. Pag. xxviij. 1. 49. per fofum lege per totum. Pag.
cij. fub finem kge quo menfè Rogatianus.