
r ,n S t e p h a n i B a l u z i i 550
legerem inquam in hoc Cypriani loco fponfam Chrifti adulterari non pofle, ipfofque
ctiam Romanos pontifices, Bonifacium iftius nominis primum , Leonem quoque iftius
nominis primum in epiftola ad An a tolium , Leonem IX . in epiftola ad Robeitum ab.-'-' *
batem Ca fæ-Dei in Aryernis, Alexandrum III. in epiftola ad Bononienfèé', æimiîuih
ejus Oelavianum in epiftola encyclica de eledtione fu a , Innocentium III. in plurimis
epiftolis ftiis, Honorium III. in epiftola ad regem Portugalenfem, Clementem V . in
concilio Viennenfi, Cardinales ad Imperatorem Fridericum feribentes apud Baronium
an 1 159. §. 6 3. 6c alios vöcare eccleiiam unius viri Chrifti fponfam, Chriftum verum
& unicum fan&æ ecclefiæ fponfum, putabam hinc colligi non immerito poflè ecclefiam
efte univiram, uti didtum a me eft olim in notis ad Agobardum. Videbam præterca
cam, quam Tcrtulhanus in ipfo initio libri ad martyras vocat dominant matiem eccle-
fiam, vocatant fuiflè matrem 6c dominant Romani pontificis a Pafchaii II. in concilio
Lateranenfi 6c a Clemente V . in concilio Vicnnenli. Unde r e d e , ut mihi videbatur,
colligebam illam non pofle efte fponfam ejus cujus mater eflet 6c domina. E t tarnen in-
venti funt poftea, qui dicerent Papam quoque efte fponfum ecclefiæ, non folunt Roma-
næ, quod eft extra controverfiam, fed etiam totius feu univerfalis ecclefiæ. Q u o d fen-
.«fiffe Gregorium Papam X . liquet ex decretis ejus editis in concilio Lugdunenfi. Poftea
Joannes Monachi Cardinalis in cap. Felicis de peenis in Sexto, cum dixiflet unam efte
ecclefiam, extra quam nullus falvatur, ftatim addit : Et ißius eß fponfus Papa. Deinde
Joannes Anclreæ in cap. Pia confideratione de exceftibus in Sexto ait Papam elle generalem
fponftim ecclefiæ. Eugenius Papa IV . feribens ad Karolum V I I . iegem Francorum
apud Ocloricum Raynaldum an. 1 4 3 7 . §. 24. ait fe efte verum vicarium Jcfü Chrifti at-
que unicum ecclefiæ fùæ fponftim. Ægidius Cardinalis Viterbienfis in oratione.ad Ju-
lium Papam II. habita in concilio Lateranenfi anno 15 1 1 . V . Non. Maii : Appello
.ergo te, Juli, pontifex maxime. Summits ille te appellat Deus, qui fiiam te gerere in terris
vicem voluit, qui à tan to jampridem finatu te imiim delegit qui nonum afque in annum ec-'
clefict fua te fponfitm défendit. Sic Odoricus Raynaldus in epiftolq, dedicatoria tonti x iii.
annalium ecclefiafticorum ad Innocentium X . ait ecclefiam toto orbe diffufam efte illius
fponfam Vidit Alexander à Turre magnam efte in ea re difficultatem, magnum p e r i-
culum, fi diceretur ecclefiam noq efte univiram, item ft negaretur Papam efte fponftim
ecclefiæ univerfalis. Itaque ciim in libro quarto cap. 14. de fulgenti radio ecclefiafticæ
hiérarchisé dixiflèt Chriftum efte unicum ac fingularem ecclefiæ fponfum, quod effe vi-
detur veriftimum, vellet tarnen Papam quoque, quem vocat oecumenicum ecclefiæ epi-
feopum, efte etiam fponfum ecclefiæ univerfalis, confugitad fophiftarum argutias 6cfub-
tilitates, 6c ex fenfu illorum dixit duos efte fponfos ecclefiæ, unum invifibiiem, ici eft
Chriftum, 6c alium vifibilem, id eft Papam. Q u o nihil fingi poteft ineptius. Q u id enim
fingi poteft ineptius quam dicere mulierem duobus viris efte matrimonio» jundlam, uni
vero, alteri imaginario. E t tarnen Bellarminus lib. 2. cap. 3 1 . de Romano pontifice au-
fus eft ita exiftimare, inquiens ilium ita dici fponfum ecclefiæ loco Chrifti ut Chrifti vicarium
6c miniftrum. N o n bene profedto merentur de Romano pontifice qui vanas
illas 6c futiles opiniones comminifcuntur. Contentus eft ille ftia fuprema dignitate, qua
nulla cxcelfior, excellentior, eminentior, atque fublimior eft in orbe terrarum, cui nulla
poteftas æquari poteft , ut ait Pius Papa II. ad Karolum V I I . regem Francorum feribens
apud Bzovium an. 1461. §. 9. Chriftus eft fponfus, ecclefia fponfa, pontifex Romanus
amicus fponfi. Earn Chriftus afccnflirus in cælum, ut ait fan eft us Auguftinus, comnten-
davit difeipulis fuis, non ut amet aliqucm ipforum, fed ipfum tanquam fponfum, illos
tanquam fponfi amicos. Præclare ergo fhndlus Bernardus in epiftola 191. in editione
Mabillonii feribens nbmine epifeoporum ad Innocentium Papam ait : Tibi commißa cfl
fponfa Chrfii, amice fponß. Tuum eß eandern uni vivo virginem caßam ex hi be re Chrfio,
Idem Eugenium Papam III. monuit non debere ilium, fi amicus fponfi eflè t, vocare
ecclefiam principem fuam, fed principem, ficut Hieronymus Euftochium, quæ v.irgini-
tatem fuam Chrifto clicaverat, ideo ait fe vocare dominam, quippe fponlajn domini fiii.
Virgines enim quæ fc Chrifto confecramnt ecclefia vocare folet fponfas Ch rifti, ut etiam
olim feribebat fanCfcus Fulgentius epifeopus Rufjpenfisad Probam de.virginitate: Unusomnium
facrarum virgrnum fponfus. Redtiffime Innocentitts Papa III. in fermpne tertio dc
confccrarione pontificis, cum difleruiffet de unione facramentali Chrifti 6c ecclefiæ,
Chriftum
N o t æ a d C y p r i à K u M.
Chriftum autém vocaffet fp on fum , fe verb dixiflet ami cum -iponn , fubjunxit fe effb
fponfum Romanæ ecclefiæ. A d d o etiam A lyp ium 6c Auguftinum feribentes ad Julia-
nam difertè vocare Chriftum univerfa ecclefnz unicum fponfum .
S i p o t u i t e v a d e r e ] H oc lo co ufus eft Alexander I I I . adversùs Imperatorem
Fridericüm, ut patet ex ejus atftis apud Baronium an. 1164. § . 4 1 .
E t hi t r è s u num s u n t ] V id e Erafmum in caput quintum epiftolæ primæ
Joann is ^ notas A n g lo rum ad hune locum , 6c Richardum Simonem in hiftoria critica
novi teftamenti to. 1. cap. 18. pag. 212. V id e etiam itinerarium R. P. Edmundi Mar-
tene parte 2. pag. 7 9 .
Q u r s C h r i s t u m ] S c io Manutium 6c alios poft e um , uno M orellio excepto ,
pofuifle ipfam pro Chrißum, uti etiam ego vidi feriptum in uno veteri libro , 6c earn in
aliis duobus veteribus. A t e g o , qui video libros noftros veteres x x v . 6c quatuor A n g lican
os itemque omnes veteres editiones habere Chrßum, arbitratus fum earn lebîion em,
quæ b onum fenfum conftituere p o teft, efle retinendam,ut fènfus fit voluifle C yp rianum
dicere fortitos fuifle milites quis Chriftum indueret , id eft veftem qua Chriftus fuerat
indutus, improprio fané u fu , fed tarnen vero. Eoclem ferè modo Paulus apoftolus eos
qui in Ch r ifto baptizati funt Chriftum feribit induifle , id eft habuifle indumentum
Chri f t i , ut interpretatur Hieronymus. Q u o etiam loquendi modo utitur Cyp rianu s in
libro de lapfis pag. 192. H ic error apud Cyprianum haud dubiè ortus eft ex eo quod in
antiquo quodam exemplari, cui ego vidi fim ile , feriptum erat X P M , 6c is qm ex illo
cod ice deferipfit opera fànéli martyris , cùm legere nefeiret has n o ta s, imperite pofuit
ipfam, refpiciens ad tunicam. A lii deinde pofuerunt earn, putantes haud dubie hanc v o -
cem melius huic lo c o congruere quàm ipfam. Nam certum eft veteres iibrarios qui fàndti
martyris opera deferipferunt per licentiam foepe fuam mutaffe verba Cyp riani 6c alia fi-
milia fuppofiiifle, quemadmodum pluribus exemplis oftendimus in his notis. H in c orta
to t fy n o n ym a quæ apud Cyprianum occurrunt in veteribus libris.
I n d i v i s a ] Ita undecim libri noftri 6c fèptem An g lican i , melius profedlo quam
al i i , in quibus feriptum eft individua. Individuum eft quod non poteft d iv id i, indivifum
quod n on eft divifiim. C e rtum eft autem veftem Chrifti potuifîe dividi 6c n on fuiflè db
vifàm. Tarnen poftea Cyprianus eandem tunicam appellat individuam, rationenimirum
argumenti quod tradlabat , ut oftenderet concordiam populi chriftiani individuam 6c
perpétuant efle debere. Rufinus in pfal. 2 1 . Quod verb inconfutilem & meliorem non di-
yiferunt, eccleßce concordiam figuraverunt. Tertullianus in extremo libro d e patientia .Cum
çygo fpiritus Deldefeendit, individua patientia comitatur eum. D u b ita re autem licet an
vera fit narratio R u p e r t i, fànéli A n to n in i, 6c aliorum quoründam fçiibentium tunicam
inconfutilem faeftam fuifle à beata virgine Maria.
E t e r i t u n u s ] Omnes ferè libri veteres habeiit & erunt.
S c h i s m a t a ] T rè s libri veteres, diffenßones. S ic etiam in veteri libro legiflè fè
' monet Morellius. .,. //•
T o t am d omum p a t r i s ] C o d e x Be ccenfis, totam familiam tuam colliges.
S a n c t u m D o m i n i ] id eft euchariftia, ut an tea diximus pag. 541.
S im p l e x a n i m a l ] Tertullianiis in libro de anima : Spiritus figura columba de-
lap fus in hominem , ut natura fpiritus fandi declararetur per animal fimplicitatis & innocentiez
fqubd etiam corporàliter ipfo feile careat columba. Rufinus in pfal. 6 7 . fanda ecclefia.
merito dicitur columba, quia fe l amaritudinjs non habet, & quidtyrWfe.fmphcitqMS poliet.
N e c o l u m b a s ne o v e s ] Supràepift. 57. pag- 95. dixit de diabolo : Unum pag.jpy.
primé aggrejfiis , ut lupus ovem fecernere à grége, ùt accipiter columbçm ah agmine volan-
tium feparare tentaverat. Cru deliter inimiçus fuiflè videtur epifcopisTui temporis. J oan-
nes Rusbrochius in cap. 135. commentarii fui intabernaculum foe d en s , comparanseos
a c c ip itr i, aiens illos populum D om in i non utpaftores fed fæcularium more regere ac
moderari. E t'a d d it : Et ut accipiter pullos fitos, dum valent, ad eäptatißam pjradam vo t.
lare compellit, & eß férus ac crude lis, ita perverfi pralati pullos fuoß , ideßeosiqifi lpp-
rum funguntur munere, preedas ubicunque poffnt agere çdmpelluîit. Semper enttn u i pei um
lémporalium lucra fperant, verfuti, rigidi ,.ac crude lesfunt', ciim tarnen T eus opinipotens
vrcelatis ecclefia haudficus omni interdixèrit in dementia accrudelitatequfimJudaïs qmm acct-
pitrum genere. V id e etiam N ico laum de C u fa lib. 3. de concordantia, catholiça cap. 2 9 ,
€ - ° H b h h h ij