Lafßi&t Referendarium Papæ, quam is falso putavit fcriptam fuiflè ad Papam, notât ctiam
per cas tempcllatcs, ici ell, ævo Karoli VII. regis Francorum * epilcopis liberum liiilïè
Romanum pontifieem appcllarc fratrem, quia Gerardus in initio illius epillolæ ait, Ingrams
meritd vider er /rarer cariffime, 6c tamdiu id fore liberum quancliu Romanus pont ilex
alios epifeopos appellabit fiatres, fratrem cnim cfïè alicujus fratris fratrem. Viri oplimi
error ortus ell ex eo quod nomina eorum ad quos Gerardus feribit non finit polita in
titulo epillolarum, ut vulgo fieri fblct, led poll epillolam, quemadmodum Mabillonius
in fuo itincre ltalico, pag. 45. adnotat vilbs à fc elle plurimos epillolarum codices in
qiiibus inlcriptio non ponilur in fronte epillolarum, feel in calce. Itacpic quia poil epi-
flolam 1 io. Machcti, quæ feripta cil ad Papam, Launoius lcriptum videbat Sand/J/imo
Domino noflro Papcc, exiftimavit epillolam pollciuam fequebatur hæc inlcriptio, fcriptam
elle ad Papam, citm feripta lit, ut antca dixi, atuEgidium Laqueatorcm Referendarium
Papæ, ad quem ctiam referenda cil cpillola 11 2. in quaReferendarium Papæ cpilcopus
pro more illorum temporum vocat fratrem. Ilia ego, data occafione, putavi admoneri
debere. Codex aiitcm epillolarum Gerardi'quo Launoius utebatur, fi quis cum conlii-
lere velit, exilât nunc in bibliotheca Colbertina, in cam delatus beneficio Canonicorum
illuflrilfimæ ecclefiæ lancfli Martini Turoncnlis. De Ægidio interim illud quoque dicam
per tranfènnam, fuiffe ilium Narboncnlis eeclefiæ Canonicum 6c Conliliarium regis Fran-
ciæ in fua liiprcma parlamenti Tolofæ curia, uti lcriptum ell in nccrologio ccclcfiæ Nar-
bonenfis, ubi fèpultus ell anno 1484. menlè Martio.
Mi s s i a N o v a t i a n o J Hujus legationismentio habetur in cpillola y 5. pag. 83*
M ax i mu s p r e s b . 1 partis Novati, ut clocet cpiflola Papæ Cornelii ad Fabium .
Antiochenum apud Eufèbium. Pollea rediit ad eccleliam. Sic docent eadem cpillola
Cornelii 6c gella pontificalia ex faltis Culpiniani édita ab Ægidio Buchcrio 6c ex codicc
Nicolai Fabri Peirelcii laudato à Rigaltio in obfcrvationibus fiiis ad epillolam 67. fhnbli .
Cypriani. Ita enim illic lcriptum ell in Cornelio : Sub epifeopatu ejus Novatus extra cede
(wn ordinavit Novatianum in urbe Koma & Nicojlratuin in Africa. Hoc fado, confejjo-
res qui fe feparaverant à Cornelio, cum Maximo prcfiytero, qui cum Moyfe fu it, ad cede-
Jîamfunt reverfi. Sic etiam in geltis pontificalibus quæ tribuuntur Anaftafio bibliothc-
cario. Ad eos videntur datæ epillolæ duæ Dionyfii epilcopi Alexandrini feriptæ ad quof-
dam confclfoi'es partis Novatiani qui ad ecclefiam redierant apud Eufèbium lib. 6. cap.
46. Sed quæ in geltis pontificalibus dicnntur de ordinatione Novatiani 6c Nicollrati ha-
bent aliquam difficultatem. Quomodo enim Novatus , qui non erat epifeopus, potuit ordinäre
Novatianum 6c Nicoltratumî Ordinavit eosnimirumeo modo quo Feliciffimunt
fabium fuiflè ab eo diaconum feribit Cyprianus in epillola 49. pag. 63. id ell fablione
fua eum conllituit diaconum. Vide annales Cyprianicos ad annum 250. §. 21.
M a c h æ u s ] Multùm variant vetera exemplaria in nomine illius hominis. Et quam-
quam non fit magnum operæ pretium, admonebo ilium alicubi nominari Matthæum,
alibi Macaheum, Macheiun, 6c Machæum. Retinui autem leblionem quæ nititur majori
numéro veterum exemplarium.
C a l d o n i i et F o r t . ] epifeoporum eeclefiæ Africanæ, qui Romam milïi fue-
rant ut inquirerent quid ablum fuifïet in ecclefia Romana poll mortem Fabiani, ut patet
ctiam ex duabus epiltolis lèquentibus.
L u c i d a ] Hanc leblionem inveni in undecim libris antiquis. Alii feptem antiqui
præfcrimt élucida.- Ego priorem leblionem puto elfe meliorem, turn quia earn exhibent
plerique libri veteres optimi, turn quia vox élucida non elt admodum Latina. Earn tarnen
habent editiones Spirenfis, Vcneta vêtus, 6c Morelliana. Cæteræ ufque ad Rigaltia-
nam habent elucidata. Rigaltius 6c Angli poll eum feripferunt élucida. Reinhartus ma-
luit elucidata.
P omp ei u s e t s t . ] Vide cpilt. 4 5 .6c 74.
F r a n g e r e t u r ] Codex Gratianopolitanus, retunderetur.
I s T I N C ] Ita reftituimus ex fide fex veterum exemplarium. Nam alii aut nihil habent,
aut habent ifiie. Melior autem videtur elfe leblio quam nos inducimus, ut fenfus lit Pom-
peium 6c Stephanum illinc, id ell ex urbe Romana, manifella tcllimonia retulifïe de légitima
eleblione Cornelii 6c fallà ordinatione Novatiani. Quamquam vox ißic habet in eo
loco parem fignificationcm, ut infrà epift. 49.
I n s t a t io n e ]
I n s t a t i o n e ] Plerique libri veteres 6c veteres editiones non agnofeunt præpofi-
tionem. Primus earn adjecit Manutius. Hunc locum Lombertus vertit en pleine aJJemblée•
Alii vidcrint an reblè. In codice Remenfi fanbli Dionyfii legitur infcjlatione, errore, ut
arbitror, librarii. Vide quæ notantur ad epillolam 46.
F a m a m ] Hæc ell leblio veterum editionum 6c x i n . veterum exemplarium. Manutius
edidit honorent maledica cemulantium voce. A t non ita Morellius, qui revocavit ve-
terem leblionem. Rigaltius 6c Angli maluerunt editionem Manutii. Reinhartus lmitatys
ell editionem Morellii. Manutianæ editioni confentit codex fanbli Arnulphi Metenfis.
P r 1 M 1 t 1 v o ] presbytero Romano, ut opinor. Ex epillola quippe 4 f pag. 5 9 . ap-
paret ilium milTum fuillc in Africain a Cornelio. In abtis palfionis lanbli Stcphani I apæ
Primitivus nominatur inter duodecim clericos eeclefiæ Romanæ detentos juffu Valeiiani
Imperatoris. Alterius Primitivi mentio ell in martyrologio Adonis V . Kal. Julii. Fuit is
filius fanblæ Symphorolæ. Extat apud Gruterum vêtus inferiptio Wormatienfis mina à
Pithoeo, in qua nominatur Vibtorina Primitiva. In collebtione inferiptionum eeclefiæ
fanbli Pauli de Urbe pag. 174. mentio cfl Primitivi praefebti fabrorum, 6c alius ejufdem
nominis pag. 12. 6c Primitivæ pag. 43. 5 5 *
E P I S T O L A X L 1 1 .
M I R U M ell quantum diferepantia fint vetera exemplaria 6c veteres editiones hujus Pag.
epiltolaE- Supervacaneum porro 6c inutile elfet omnes differentias annotare. Affe-
ram eas tantum quae polfunt elle alicujusmomenti. Itaque fi quid mutatumfuerit ablque
admonitione, feire volo lebtores nihil mutatum fuilfe abfque aubloritate, nihil datum elTe
conjebturis. v c .
Hanc epiflolam aublor gellorum pontificalium ait leriptam a Cypriano ruille in car-
cere , ut mox dicam, 6c mifiam per Celerinum leblorem. A t Pearlbnius in annahbus
Cyprianicis putat haec verba gellorum pontificalium intelligi de epiflola 57. Falso, ut
opinor. Nam in epillolamilfa per Celerinum agebatur de ordinatione Cornelii, de qua
non agitur in epillola 57. . . . .
Rebte obfervat idem vir clarilfimus errorem elle in gellis pontincahbus eo loci ubi legitur
epillolam illam conlcriptam efle in carcere a fiinblo Cypriano. Verum non ideo
exillimandum ell Falla prorliis efie 6c commentitia quse illic tradit aublor horum gello-
rum. Error ell, non falfitas. Emendatio faciliseft. Qu^dicuntur de carcere referenda
flint ad Celerinum, quem conllat in carcere tentum fuilfe cum Moyle, Maximo , 6c
Nicollrato, Urbano, 6c Sidonio. Is ergo litteras Cypriani accepit in carcere , 6c hinc
mifit ad Cornelium. Sic videtur reflituendus lermo qui turbatus efl in gellis. Sed quod
addit idem vir clarilfimus ex Adone , quod numerat inter frivola 6c inania fequentium
temporum commenta, nimirum in epillola ilia Cyprianum feripfifle ad Cornelium quanta
pro fide 6c confelfione Chrifli fullinuerit Celerinus, id verb magnam habet difhcultatem.
Ado enim non feribit hujus Celerini laudes fuilfe in epillola qua probabat elebtionem
Cornelii. U x funt verba Adonis ad diem x v i i i . Kal. Obtobris : Quo tempore beams Cyprianus
feribit ei de Celerino ledore, quanta pro fid e & confeffione Chrifii fuflmuent. Ilia
ergo extabant in alia quapiam epillola Cypriani qua caremus.
M 1 s e R a M u s n u P e R ] D e hac Cypriani legatione ad Cornelium agens Marca
lib. 5. de concordia cap. 2. ait Calclonium 6c Fortunatum legatos Cypriani 6c concilit
Carthaginenfis milTos efTe ut quantum fieri polfet eniterentur ad componendam conliliis
fuis ecclefige unitatem, qu x fablione Novatiani feiffa erat, 6c ut de Cornelii ordinatione
quae fibi elfent comperta referrent ad Africanos.
O b s t i n a t a p e r t i n a c i a ] Honorii Aug. conflitutio adversus Pelagium 6c
Caelellium : S ed quia obflinatorum nirnis pertinax malum ut conflitutio geminaretur exegit,
Pertinacia fumitur utplurimum in malam partem, ut monuimus in notis ad Capitularia
pag. 1 1 1 o.
R a d i c i s ] In uno libro vetere feriptum ell nutrias.
E p i s c o p u m s i b i ] Novatianum. Illud evenilfe anno 2^4. fcriplit Baromus,
Pearfonius anno 251. .
' A a a a i]