ciij
feracientis impetu, quem Rogatianus excepiflè dici-
tur, epiftolam lxxxi. ad perlèquutionem Decii per-
tinere concludit, quia fiepe in hac perlèquutione po-
pularis tcmeritas in Cyprianum erupit. At in perlèquutione
Gaili eamdem popuii temeritatem expertus
eft Cyprianus, ut ipfe narrat in epiftola lv. Deinde
vero horrenda ilia peftis, quae cum Gaili perlèquu-
tione conjunèla fuit, multo aptior videtur fuiflè ad
cïendos populares motus, cum calamitatis caula in
Chriftianos rejiceretur. .
X X V II . Mira caritas S . Cypriani in pejlis cala-
initate. Religionem defendit adverfus Demetrianum.
Totius ecclefce Canhaginenjis prolixa in
redimendis captivis liberaïitas.
Ad perlèquutionem accedebat lues horrenda, quas
fubipfis Deciis, ut verifimile eft, incoepta majorem
in modum fub Gallo 8c Voluliano graflata eft. Hic
Cypriani caritas in iplis ethnicorum oculis enituit, 8c
ad fummam reipublicze utilitatem redundavit. Nam
cum ethnici omnes horrcrent & fugerent contagia ac
füosimpieexponerent, ac jacentibus tota civitateca-
daveribus, nemo aliud quidquam refpiceret, nifi lu-
cra crudelia; turn vero Chrifti & Dei pontifex ple-
bem uno in loco congregatam vivido hortatu addu-
xit, ut pietatis officia non lolum in domefficos fidei,
led in iplbs etiam ethnicos conferrent; ac caritate in-
fiammatus ea dixit, quze li gentiles audire potuiffent,
ait Pontius, forfitan flatim crederent. Diftributa funt
ergo continuo pro qualitate hominumatque ordinum
minifteria. Multi qui anguftia paupertatis beneficia
fumtus exercere non poterant, plus fumtibus exhi-
bebant; compenfantes proprio labore mercedem di-
vitiis omnibus cariorem. Fiebat itaque exuberantium
operum iargitate quod bonum eft ad omnes, non ad
Iblos domefficos fidei.
Inter has perlèquutionis & peftis calamitates, Icri-
pfit Cyprianus librum adverlus Demetrianum, quem
Pontius his verbis defignat: Per quem gentiles repercuf-
fis in fe Us qua nobis ingerunt, vincerentur! Ventitabat
ad Cyprianum Demetrianus , eumque Cyprianus
oblatrantem adverfus Deum & verbis impiis obflrepen-
tem mini me idoneum judicabat quocum congredere-
tur, cum nee docere indocilem poffe fb i videretur, necim-
pium religione coriiprimere, necfurentem lenitate cohibere.
Scd cum idem Demetrianus dièlitaret quodbella cre-
brius furgant, quod lues, quod fames faviant, quodque
imbres & pluvias ferena longa fufpendant, Chriftianis
imputari; tacere ultra noluit Cyprianus; ac ne filen-
tium diffidentias non verecundite tribueretur, huic ho-
mini relpondendum eflè duxit, pariter & cateris quos
iplè forfitan concitaverat , & adverfum Chriftianos
odia maledicis vocibus feminando comités fibi plures radi-
cis atque originis liiae pullulatione fecerat. Demonftrat
igitur calamitates non inde oriri quod Deum Chri-
ftiani colant, fed quod eum geiitiles non colant, ejuf-
que cultores omni cruciatus genere torqueant: quam-
vis autem hie calamitates iplbs etiam Chriftianos at-
tingant, eas tarnen lolisgentilibus nocere, non Chriftianis
quos ad asterna gaudia perducunt. Laétantius
1. 5. c. 4. minus commode faèturn a Cypriano exi-
ftimavit, utadfrangendum & convincendum Deme-
C1V
trianum Scripture potius qüam poè'tarum & philolo-
phorum teftimonia citaret. Sed preterquam quod ad-
hibendte erant Scripture, ut quid Chriffiani fenti-
rent, quid Iperarent, in promtu elïët; ineft profe-
élo lanéti Spiritus teftimoniis tanta vis ac tahta maje-
ftas, üt vel eos qui maxime obduruerunt, permovëre
poffint. Vid. not. Baluz.
Hunc librum in perlèquutione Gaili 8c Volufiani
fcriptum eflè patet ex teftimonio Pontii qui Cum re-
cenfet inter libros de Lapfis & de Unitate Ecclefias
poft Decii perlèquutionem Icriptos & librum de Pa-
tientia, qui perlèquutionem Valeriani anteceffit.
Idem etiam effici potefl: ex his verbis Cypriani p.
2 2 1 . Ut memorias taceamus antiquas, & ultiones pro
cultoribus Dei fape repetitas nullo vocis praconio revolva-
mus, documentum mentis rei fatis efl, quod f c celeriter
quodque in tanta cekritate ficgranditer nuper feqiiutade-
fenfto efl, minis rerum faduris opum, difpendio militum,
diminutione caftrorum. Legebatur in fuperioribus edi-
tionibus, minis regum, quibus verbis Decios defigna-
ri exiftimarunt eruditi. Sed quamvis Baluzius ex ve-
terum codicum auèloritate pofuerit minis rerum, non
minus manifefta delèriptio efl: eorum, quse Deciis ob
vexatos Chriftianos evenerunt, nee refèrri potefl: ad
Gordianos aut Philippos, qui Chriftianos non funt
perlèquuti.
Demetrianum quem Cyprianus refellit, alii pro-
confulem African, alii unum ex judicibus fuiflè opi-
nati funt. Crediderim potius unum aliquem ex fophi-
ftis fuilfe; idque latis perfuadent crebrae cum Cypriano
dilputationes, calumnias in Chriftianos & crimi-
nationes quas ei exprobrat Cyprianus, nequaquam
indicans poteftatem cum mala hac mente conjuntftam
fuiflè. Decepiflè eruditos homines videntur hasc verba
pag. 2 i p. Qui alios judicas, aliquando & tüejlo tui
judex. Sed hasc ad judicium forenlè non pertinent,
nee Demetrianum nominatim petit Cyprianus, lèd
generatim gentiles, quibus, ut ibidem ait, vacabat
inter ipfa adverfa malos effe, & in periculis tantis non de
Je magis fed de altero judicare. Neque etiam ad Demetrianum
proprieIpeèlant hasc verba pag. 220. /«-
noxios, ju flos, Deo cams domo privas, patrimoniafpo-
lias, catenis premis, carcere includis, gladio, bef iis, ig-
iiibus punis, 8c c. lèd generatim ad omnes ethnicos
quos, ut fieri folet in ejufmodi orationibüs, nunc
fingulari numero, nunc plurali alloquitur. Paulo ante
dicebat: Adhuc infuper Dei fervos & majefati ac no~
mini ejus dicatos injufis perfeqimtionibus fatigatis. Satis
non efl quod ipfe tu Deum non colts, adhuc infuper eos
qui colunt facrilega infeflatione perfequeris.
Cypriani hortatibus accenla plebs Carthaginenfis
libenter arripiebat, fi qua lè daret occafio caritatis
exercend<e. Quod turn maxime declaravit, cum oélo
Numidizeepilcopi graviffimo cafu perculfi, quod plures
Chriftianose Numidia, in his virgines Chrifto di-
catas, barbari abduxiflènt, opem Cypriani implora-
runt. Turn vero communis ecclelia; Carthaginenfi
in jeèius maror atque cruciatus de periculo virginum, pro
quibus non tantum libertatis fed & pudoris jaélura deflen-
da videbatur. Quapropter promte omnes & libenter ac
largiter fubfldia nummaria fratribus contulerunt, fempef
quidem fecundum fidei fuafimitatem ad opus Dei proni,
nunc tanten, ait Cyprianus, magis ad opera falutaria
contemplatione tanti doloris accenfi. Scripfit itaque C y prianus
epiftolam lx. adepilèopos Numidiæ, ac mi-
fit feflercia centum millia nummorum cleri & plebis colla-
tione colleéla. Rogat eos S. martyr ut ft quid tale dein-
ceps accident, id fine mora per litteras nuntient, pro
certo labentes ecclefiam Carthaginenlèm & fraternita-
tem univerfam ne hac ultra fiant precibus or are; f i fiaûa
fiuerint, libenter & largiter fubfldia praflare. Subdidit
etiam Cyprianus nomina fingulorum, qui ad hoc
opus tarn neceflarium promte ac libenter operati fue-
rant, ut eis epilcopi vicém boni operis in lacrificiis &
precibus reprælèntarent ; lèd & collegarum & conlà-
cerdotum, qui & ipfi, cum prælèntes elfent, & fuo
& plebis fuæ nomine quædam pro viribus contule-
rant, nomina addidit, eorumque fummulas fignifica-
vit & mifit. Hæc Pearfonius contigilîè putat initio
anni 253. cum Gaili negligentiâ barbaris nationibus
in Romanorum fines aditus pateret. IHud làltem vi-
detur ftatui poflë, hanc epiftolam poft perlèquutionem
Decii leriptam fuiflè. Si quis enim librum de Lapfis
cum hac epiftola conférât, facile intelliget Carthagi-
nenlès fie & perlèquutione expurgatqs, & curis ac la-
boribus Cypriani immutatos fuiflè, ut eolHem eflè
vix agnolèas. Nam cum antea plurimos in hac eccle-
fia diuturnitas pacis corrupiflèt, & patrimonii amor
làcrificare fimulacris adegiflèt; nunc omnes accepto
rei in Nùmidia geftæ nuntio captivitatem fratrum
fuam computant, omnes periculo virginum moerent
& excruciantur, omnes ad redimenda Dei templa cer-
tatim opes liias effundunt, omnes precantur nehæc
ultra fiant, lèd fi fàèla fuerint, libenter & largiter fub-
fidia promittunt.
XXV III. D e librïs & epijlolispojl perfeqmtionetn
feripns fub Valeriano atque in primordiis
Stephani papa, anno 2 y y .& 234.
Non multo poft Lucii martyrium, quod contigit
die quinto Martii hujus anni 2.53. eleèlus eft Stepha.-
nus, forte quia jam turn Chriftianos relpirare finebant
motus in imperio excitati. Nam menlè Maio, lit do-
ètiffimis criticis videtur, ultio lànguinis Chriftiano-
rum in Gallo enituit, quem lui milites cum: repel-
lendo Æmiliano, qui jam Italiam occupaverat, impa-
rem vidèrent, imperio & vita Ipoliarunt. Cum autem
Æmilianus ipfe circa Auguftum menlèm a militibus,
qui imperium detulerant, occilùs fuiflèt; imperio po-
titus eft nemine interpellante Valerianus, eu jus æqui-
tate & eximio favore fumma pax Ecclefiæ affulfit.
Sed lèdata perlèquutionis procelîa peftis ingravelcebat.
Quamobrem Cyprianus, cum animadverteretinplebè
quofdam vel imbecillitate animi, velfidei parvitate, vel dul-
cedine facularis vita, vel fexus mollitie, vel quod majus efl,
veritatis errore minus flare fortiter, necpeâoris fui divinum
atque inviâum roburexerere, non prætermifit occafionem
docendæ veritatis, ac præftantiffimum de Mortalitate
librum lèripfit, in quo demonftrat ejus elîè mortem ti-
mere, qui ad Chriftum ire nolitj eos autem qui vere
in Chriftum credunt, lætari debere Cum ad Chriftum
: vocantur. Narrat epilèopum quemdam, qui petebat ût
e morbo evaderet, incrépitum eflè in vifione. Nobis
quoque ipfis, inquit p. 13 4. minimis & extremis quoties
revelatum efl, quam frequenter & manifefle de Dei digna-
tione praceptum efl, ut conteflarer affidüe & publice pra-
dicarem fratres noflros non effe lugendos accerfitione domi-
nicade flaculo liberatos! Hunc librum fie defignat Pontius
poll opus adverlus gentiles & ante libros de Opéré
&; Eleemolyna ac de Patientia : A quo Chrifliani mol-
Jioris affeélus circa amiffionem fuomm , aut quod magis efl,
fidei parvioris confolarentur fpe futurorum ! Scriplus videtur
in pace lùb Valeriano. Nulla enim ineft figni-
ficatio perlèquutionis cum pelle conjunètæ; quinetiam
Cyprianus hac calamitate Chriftianos armari 8c prae-
parari declarat, ut fortiter lè gerant, cum perlèquutio
venerit. Excedunt ecce in pace, inquit, tuta cum gloria fuâ
virgines. . . . . accenduntur tepidi, conflringuntur remiffî,
exdtantur ignavi, defertores compelluntur ut redeant, gentiles
coguntur ut credant, vêtus fidelium populus ad quietem vo-
catur, ad aciem recens & copiofus exercitus.robore fiortiore
colligitür f pugnatums fine metu mortis cum pralium venerit,
qui ad mïlitiam tempore mortalitatis accedit. H inc etiam
nonnulli metum fuum hoc nomine prætexebant, quod
fibi peftis occafionem martyrii præriperet ; qua excu-
làtione uti non potuiflènt, fi qua tunc perlèquutio adi-
tum ad martyrium aperuiflet.
Hunc. tarnen librum fub Gallo lcriptum exiftimat
Pearlonius, anno 2 5 2. quia argumentum ab infante per-
fequutione & antichriflo veniente dudum late perfequitui‘
Cyprianus. Sed cum S. martyr jamdudùm crederet
mundi finem & antichrifti adventum inftare, hanc opi-
nionem in iplà etiam pace retinefe debuit; cum præ-
lèrtim lues, quæ turn graflàbatur, una eflè videretur
ex rebus mundi finem anteceflüris. Hinc eædem mum
di pereuntis & antichrifti appropinquantis fulpiciones
inlibris & epiftolis poft perlèquutionem lcriptis, ut in
libro de Unit. Ecclef. pag. 1 pp. 8c 200. & in epiftola
LXViii. de Bafilide & Martiale p. 120. Probabilius
ergo eft librum de Mortalitate fub Valeriano lcriptum
eflè anno 2 5 3. aut 2 5 4.
Liber de Opéré 8c Eleemofyna poft librum de
Mortalitate a Pontio proxime recenlètur, ac proinde
lub Valeriano feriptus eft. Pacis tempus defignat hæc
Jibrî conclufio : Si expeditos,fi celeresinquit Cyprianus,
ft in hoc operis agone currentes dies, nos vel redditio-
nis velperfequutionis invenerit, nufquam Dominus meritis
no fris adpramium deerit. In pace vincentibus coronam can-
didam pro operibus dabit, in perfequutione purpure am pro
paffiolie geminabit.
Ad initium anni 2 5 4 . refertur epiftola lxix. quam
ad Florentium Pupianum lcripfit Cyprianus, cum jam
lèx annis ecclefiam Carthaginenlèm gùbernaret. Pu-
pianus ille ante perfequutionem in Ecclefia fùerat &
commùnicaverat cum Cypriano; lèd poftea Ichifma-
ticis fe adjungens infanda, turpia, etiam gentilibus exfe-
cranda de Cypriano temere crediderat. Quihetiam litteras
ad eumfcribere aullis eft, in quibus judicem lè
epilcopi fui conftituens dicebat làcerdotes humiles eflè
debere; lcrupulum fibi eflè tollendum de animo in
quem incident; Ecclefiam propter Cyprianum por-
tionem fui in dilperlo habere, omnes qui cum eo com-
municabant, polluto illius oie pollutos eflè, 8c Ipenî
vitæ æternæ communicationis illius contagione perdi-
diflè. Cyprianus innôcentiam fuam ea quæ epifeopum
decebat gravitate 8c conftantia défendit , &: impudenti
f 'I f