s T E P H A N I B a l u z i i
ribus. Alioqui enim facile mutaffem ut earn revoèarem quæ exflat in antiquis editionibus,
ubi legitur reim teneri, Nam earn quoque ledlionem reperi in quatuor exemplaribus antiquis.
L amentantium] Duo libri veteres habent mnentium tantum.
F requenter operare] id eft, ut ego quidem arbitror, frequenter opera pic-
tatis exerce in pauperes, da frequenter cleemolynam. Vide librum de opere & eleemo-
lynis. Commodianus inflruct. 55- Non operas facitis, id eft elcunolynas. Vide etiam
inflrudl. 69.
D ominum et] Hane leétionem inveni in quindecim exemplaribus antiquis & in
editionibus Manutii & Morellii. Pamelius pofiiit tjl pro.ijr. Hune imitatus eft Rigaltius.
Angli repofuerunt veterem leétionem, quæ profeéto melior eft. In libro Fuxenfi legitur,
dominium fr jus eß.
Interitus] Ego hanc leétionem, quam veteres editiones itemque Moreliiana &
tria vetera exemplaria habent, præfero, etiam ob earn caufam quod paulo poll Cyprianus
ait Dominum, cum ad ecclefiam fuam venerit, de illis utique judicaturum quos in ea intus
invenerit. Infra epift. 55.pag.88.plebis intuspofita. Sunt etiam multa fimilia apud Cy-
prianum. Optatus lib. 5. nos, qui intus habitamus, fr numquam de radice reeeßimus. Hære-
tici, qui flint foris, non habitant intus. V ide notas ad epiftolam 76.
N ec si o c c is i ] Ilia fep e repetit fandtus martyr,præcipue in libro de Unitate ec-
defiæ pag. 198. Hinc ortum vulgatum illud : Märtyrern nonfaàt poenà,fed caufa, quod
exilât apud Rufinumin pfal. 34.. &43.&fepecitaturafan(fto Augultino. Id vero lànélus
papa Gregorius lib. 2. indidl. 10. epift. 37. laudat èx Cypriano. Videtur atitém acceptum
ex libro de Duplici martyrio ad Fortunatum, in quo ita feriptum eft : Neque enim flatim
martyr eß qui occiditur. Occidimtur fr ßcarii fr pirata. Non fupplicium fa cit martyrem fe d
caufa. Sic Primafius in caput tertium epiftolæ Pauli ad Galatas ait: Reim non fa cit pana,
fe d caufa. Et lànélus Hieronymus in libro fecundo adverlus Rufinum loquens de ca-
ritate, quam ait elfe majorent fide & Ipe,& quam Paulus optât potius quam præfiimit,
addit ,fine. qua fr martyrio fanguis effufus corpufqite fldmmis traditum cotonam non habet
prmniorum. Idem in caput quintum epiftolæ ad Galatas : Vide quantumß t btmitm caritd-
tis. S i ira martyrium fecerimus ut noßrüs velimus ab heminibus re/iquias henorari,fi opinio-
nem vulgi feOantes intrepidi fdnguinemfuderimus, fr fubßantiam noßram ufque ad mendici-
tateni propriam dederimus, bitte operi non tarn pramitun quam poena debetur, fr perfidies, ma-,
ms tormenta funt quam Corona viCloria. Sandhis Auguftinus in libro de corredlione D o -
natiftarüm cap. 2. Non ergo quipröpter iniquitatem fr propter Chrißiand unitatis impiatn
divißohem,fed qui propter jußitiam perfequutionem patiuntur, hi martyres veri funt. Et paulo
poll: Poteß enim ejfe impiorutn ßintlis poma,fe d dißim iliseß martynmi caufa. Plangendi
igitur erant Donatiftæ qui gravilfima tormént-a toleraverant pro nomine Chrilli in
perfequutione Diocletiani. Vide eorum adla in libro fecundo mifcellaneorum noftro-
rum. Guibertus de Novigento lib. 1. cap. 3- de pignoribus fendlorum : Donatißa non importa
martyribus pafft fu n t, fr quiä extorres a cantate fiierunt, frußra fitenmt. Stephanus
Tornaceilfis in epiftola fiia fecunda, löquens de cæde Joannis decani Aurelianenfis :
Joannem noßrum martyrem^ßmul caufa fe c it fr pana. Cælàrius Heifterbachcenfis lib. 8.
cap. 64.. Caufa, non pana, facit martyres. Vide notas ad vitas Paparum Avenionenfiuni
pag. 1280.
E P I S T O L A L I I I .
S U P E R I U S ] Ita lcriptum fuilfe in vetuftilfimo codice Veronenfi mihi confiât, 8c
monet etiam Rigaltius. Sic etiam edidit Manutius. Teftatur autem Pamelius codicem
Anglicanum quo ille utebatur habere ficut Manutius habet. Et tarnen nupera editio Anglicans
nullum illius ledlionis vêtus exemplar allegat quam Veronenfe. Adjuvant nihilo^
minus illam codices Eligianus & Beccenfis, in quibus feriptum eft fupèrus, & decent
alii veteres, qui habent fuper. In exemplari editionis Bafileenfis anni 1540. quod fuit
Jacobi Cujacii, & nunc penes me eft, vir ille dodlilfimus Icripfit in margine ex quodam
veteri libro fuperus ut in codice làndli Eiigii & inBeccenfi. Veteres editiones, etiam M o-
relliana, & tria vetera exemplaria præferunt nuper. Alius Superius presbyter in libro fecundo
mifeellaneorum noftrorum pag. 101. & Superius ftationarius apud Optatum Mi-
levitanem in calee libri primi.
N 1 N u M ] In duobus antiquis codicibus feriptum eft Satuminum. Saturnini mentio
extat in variis epiftolis apud Cyprianum. Nini nulla alibi, quod feiam, mentio habetur.
Quod fortalfis approbare polfet leélionem horum duorum veterum librorum. Verùm
nulla ulpiam memoria de iapfii Saturnini. Itaque aut alius fuit Saturninus, fi vera eft lectio,
aut certè retinendum eft iftic nomen Nini. Epifcopum fuilfe hinc colligi polfet
quöd Cyprianus eum vocat fratrem , nifi conftaret presbyteros quoque ab eo vocatos
fuilfe fratres. Pcenituifle Ninum quod fidem fregilfet teftatur abundè Cyprianus; adeo-
que puto ilium poftea gloriam fîiam reparalfe. Nam in vetuftilfimo martyrologio ad X VI.
Kal. Decembris notatur : In Mauritania Nini. & x v i l l . Kal. Januarii : In Africa N ini.
Non dicitur fuilfe martyr. Itaque exiftimari polfet eum non elfe diverfum à Nino con-
feflore, cujus mentio habetur in narratione de quodam qui vidit filium Dei. Ea narra-
tio extat in codice Foflàtenfi. Sic autem incipit : Quidam presbyter fu it religiofus valde
Airgils nomine, frequenter Miffarum folemnia célébrons ad corpus fa n ili Nini epifeopi fr
confeßbris.
P r o c o n s u l e m ] Africæ nimirum. Magnæiliumdignationis& auéloritatisfuilfe
liquet ex teftimonio Salviani, qui lib. 7. cap. 16. ait ilium , quantum ad nomen quidem
proconfiilem, fed quantum ad potentiam confulem fuilfe. Proconfiilum Africæ multa
mentio eft apud veteres hiftoriarum feriptores. Multæ præterea extant in Codice Theodo-
fiano conftitutiones Imperatorum direélæ ad proconfiiles Africæ.
N ome n D o m i n i ] Addidi vocem Domini, quamvis feiam illam non elfe necef
feriam in hoc lo c o , quia ita reperi feriptum in omnibus ferè vetuftis exemplaribus quibus
ufiis fum & in antiquis editionibus. Pamelius expunxit.
N o v i s s i m o ] id eft poftea. Sic reftitui debere vifum eft pro eo quod Rigaltius &
Angli pofuerunt noviÿimè. Quippe omnes libri veteres & editiones ante Rigaltianam habent
eam leélionem quam ego revocavi. Quapropter miror Anglos, qui feiebant illam
extare in libris nollris veteribus, prætulilfe eam quæ nuijiiam habetur quàm in editione
Rigaltii. Quid fi mendum illius editionis imputemus typographo f
C l e m e n t i a m ] Codex F uxenfis, tnifericardiam.
P e r m i t t e r e n t u r ] Citât hune locum Hieronymus in vita Pauli monachi :
Vertun hoßis callidus tarda ad mortem fupplicia conquirent animas cupiebat jugulare, fr ut
ipfe qui ab eo paffits eß Cyprianus a it, valentibus mori non permittebatur ocçidi. Codex Fu-
xenfis iftic apud Cyprianum habet paterentur. Sed Hieronymus habebat in fuo exemplari
permitterentur. Lucanus lib. 6. A h m iß t, extremum cm mortis rnunus iniques eripi-
tur nonpoffe mori. Seneca Thebaide : Occidere e(l retare mpientem mori.
V e n i r e c 01: p e r i s t ] [line colligi polfe videtur eonfttevilfe eo tempore epifeo-
pos Afrieanos convenue Carthaginem apud epifeopum magnæ illius ecclefiæ, ficut epif
copi Italiæ & Siciliæ apud Romanum, fed tarnen necelfe fuilfe ut in præcipuis fellivita-
tibus elfent in fuis civitatibus. Editio Anglicans mate hunc locum interpretata eft de ly-
nodis habendis bis in anno. Ea régula nondum inventa erat.
E P I S T O L A L I V .
| | M N E S ferè libri veteres & omnes veteres editiones præferunt nomina omnium
W epifcoporum. Quare valde miror Pamelium ilia omifilTe in lira & Rigaitium ma-
luifle ea referre in liiis obfervationibus tanquam rem novam, profelfus fe ea addere ex
codice Corbeienfi. Melius Angli, qui ea pofuerunt in contextu. Porro inter fe in illis
feribendis variant vetera exemplaria & veteres editiones. Inutile effet referre varias iedlio-
nes. Itaque nos credidimus ea luffiçere quæ in codice Thuano , quo Rigaltius quoque
ulus eft, inveniuntur. Cæterùm illud quoque admonemus , in uno codice regio defi-
derari nomina epifeoporum & in titulo illius epiftolæ feriptum elfe fimpliciter : Cyprianus
F f f f ij