ce rit, quant fe faÜnrum repromittit, novi & pene mu-
tati ail Ecclefiam revcrtantur. In oétava audiviflè fè
narrat in vifione divinitus oblata : Die illi, fecurus fit,
quia pax ventura efl; fed quod interim monda efl,fuper-
funt adhuc ali qui qui probentur. In fèxta autem Sc tri-
gefima fèxta hac una re reditum fuum interpellari teftatur,
quod metuat ne auélor fit rumpendæ pacis.
Sed Pearfonius, ut fè hac difficultate exfolvat, com-
minifeitur Proconfulem circa hoç tempus martyrum fian-
guine fatiatum Carthaginem reliquijfe, & ab hoc i/lius
difcejju perfequutionem multo mitius in dies per magijlra-
tus Carthagine excrcitam fuijfe ; nam pojl hac tempora
ut de Proconfule, ita de tormentis aut vexatione in carcere
. nullam mmthnem fieri. Sed notandum i°. in epiftolis
quas Romam inifTas fuifîè confiât, quafque Pearfo-
nius poft illas quatuor collocat, nullum omnino pacis
appropinquantis exftare veftigium. A des adhuc ge-
ritur, inquit Cyprianus in epift. xiv. Sc agon quotidie
celebratur. In epift. xxv. ad Moyfèn & alios confef-
fores Romanos, quam Pearfonius menfè Augufto in-
cunte feriptam putat, fie legitur in editione Oxonien-
fi : Contingit hic per torn enta martyria célébra ri. In epiftola
Luciani ad Celerinum, quæ feripta eft poft men-
fèm Maium, ac æftate jam incoepta, perlpici poteft
quid martyres ante paucos diespalft fuiflènt, cum fa me
è t fiti,fed & ignis vapore cruciarentur. Ac gene-
ratim in omnibus illis epiftolis, quæ de lapfis loquun-
tur, nulla pacis mentio non modo jam concefîæ, ut
videtur Pearfonio, fed ne appropinquantis quidem.
Lapforum caufàm in reditum fuum integram fèrvari
jubet Cyprianus, ac neceffe eflè ftatuit, ut Ecclefia
pacem accipiat a Domino, antequam lapfis pacem
Concédât. At nufquam indicat fè de perfèquutionis fine
divinitus cognoviffe, quam vis ea res maxime ap-
pofita fuiffet ad placandos lapforum animos, qui fè
in longum tempus diffèrri molefte ferebant. 2 °. Ex
epiftola viii. perfpicitur perfèquutionem diu fæviiffe.
Quod fi duo unanimes tantum pojfunt, inquit, quid fi
unanimitas apud omnes effet ! Qoud f i fecundum pacem,
quam nobis Dominus dédit, univerfis fratribus conveniret;
jampridem de divina mifericordia impetraffemus quod
petimus, nec tamdiu in hoc falutis & fidei noflra periculo
fluéhiaremus. Non potuitergo hæc epiftola feribi menfè
Aprili anni 250. In eadem epiftola hæcleguntur :
Denique ad minimum famulum fuum & iti deliótis licet
plurimis confhtutum, & dignatione ejus indignum, tarnen
illepro fua circa nos bonitate mandare dignatus ejl: Die
illi, inquit, fecurus fit, quia pax ventura ejl : fed quod
interim morula ejl, fuperfunt adhuc aliqui qui probentur.
Si hæc feripfit Cyprianus menfe Aprili anni 250. cur
adhuc annum in fèceflu iatuit ob perfequutionem; cur
in epiftola x xxiu. quam anno 250. exeunte feriptam
eflè confiât, Aurelium ait aufpicatum eflèpacem
dum dedicat leótionem ! 3 °. Epiftola v 1 1 J. inferipta
eft prefbyteris Sc diaconibus, eamque S. Auguftinus
lib. 4 .de Bapt. c. 2. ad clerumferiptam fuiflè teftatur.
Earn tarnen Pearfonius refpondere putat his Cypria-
ni verbis, Necuniverfa fraternitati addeprecandamDei
mifericordiamalloquutio & perfuafio noflra defuit. Deinde
veto epiftola univerfa fraternitati feripta fuit ante tor-
menta, ut patet ex epift. xv. at jam tormenta infli<fla
confefloribus fuiflè teftatur Cyprianus in eadem epift.
Vin. Idem dicendum de epiftola VII. in qua Cyprianus
confeffores pluribus hortatur ut confeffioriis glo-
riam iaudabili vita tueantur, eorumque vitia non path
ca reprehendit, in his quod nonnulli extorres iir pa-
triam injuflî rediiflènt. Inde anfàm arripit Pearfonius
ut probet Cyprianum de hac epiftola v ii. loqui, cum
objurgationem extorribus non defuiffe dicit. At ft
hanc epiftolam commemoraflèt Cyprianus in litteris
ad clerum Romanum, non illam ex uno aut altero
verbo, quod veluti tranftens dixit, fèd ex totius epi-r
ftolæ confilio Sc propofito defignaflèt. Ex hac autem
Pearfonii opinione fumma ordinis perturbatio indudla
eft in epiftolas Cypriani. In epiftola v i i . editionis
Oxonienfis, quæ eft x x x vi. apud Pamelium, metuit
Cyprianus ne ftredeat, audorft rumpendapacts; in epiftola
autem xi. edit. Oxon. quæ eft vm. Pam. tormenta
confefloribus recens inflièla memorari exifti-
mat Pearfonius. In epiftolis xm. & xiv. Oxon. quæ
funt v ii. Sc vi. Pam. martyres jam e carcere folutos
eflè perfpicitur. At in epift. XV. Oxon. xi. Pam. adhuc
incluft carcere tenentur.
X . Ordo epiftolarum Cypriani ante dectmam quintain
ad Romanos feriptam ; ac primo de quinta.
& noua. Referenda ad aliud tempus trigefima
feptima. .
Eliminatis illis epiftolis ex loco non fuo jam folu-
tior erit Sc explicatior cæterarum ordo, turn illarum
quæ Romam miflæ fuerunt, turn quas poftea Cyprianus
ingravefeente lapforum tumultu, turn quas fpe
pacis divino monitu oftenfà feripfit hoc anno 250.
exeunte. Prima omnium in fèceflu feriptarum exifti-
matur ea quæ apud Pamelium Sc in editione Oxo-
nienft quintum locum fortitur. Refpondet enim his
verbis epiftolæ xv. Nec clero confilium defuit. Paupe-
ruin curam clero commendat, ac petit nihil illis d eft,
cum fumma omnis qua redafla efi, illic f t apud clericos
difributa propter ejuf modi cafus, ut haberent plures unde
ad necejftates & preffuras fngulorum operari pojfnt.
Hortatur etiam Sc invidiæ declinandæ caufà non glo-
meratim nec per multitudinem fmul junftam confejfores
vifantur ; ac prefbyteri quoque qui illic apud confeffores
offerunt, fnguli cum fngulis diaconis per vices alternent.
Equidem facile dederim ex epiftolis, quas Romam
Cyprianus mifitpurgandi fui caufà, nullam hodie exftare
quæ huic quintæ præponenda fit. Sed quod Pearfonius
Sc Fellus pertendunt primam omnium ac fta-
tim atquefècefftt Cyprianus,fèriptam fuiflè,id mihi
perfuadere non poflum. Nam cum Cyprianus, ut
jam obfèrvavi, ftgillatim non defignet tredecim illas
omnes litteras; cumque populi Carthaginenfis cafus,
qui ad prima verba minantis inimici fidem ejuraverat,
maximum dolorem Cypriano attuliflèt ; vix dubium
eft, quin clerum fuum in tanta rerum difficultate con-
filiis fuis firmaverit, eique aliquas litteras ante hanc
quintam fcripfèrit; aut faltem litteris, quas hujus mo-
leftiæaccepto nuntio primum feripfit, aliqua pn.fi do-
loris fignincatio ineflè debuit. Qiiare non crediderim
hanc epiftolam omnium primam fuiflè feriptam ; fed
non dubium quin feripta fit cum circa cleri incolumi-
tatem omnia integra, eflènt; cum aliqua adhuc huma-
nitasconfeflbribusexhiberetur; ac proinde antequam
pars
pars elèri Ecclefiam occultis inolitionibus perturba-
rét aut ediiftis Decii pareret, imo ante tormenta confefloribus
menfe Aprili inflièla, antehorridioriscar-
k ceris tenebras, quæ in epiftola Luciani ad Celerinum
memorantur. Scriptæ etiam funt ante eumdem men-
fem tres aliæ litteræ, in quibus nec confejforibus exhorta-
tio nec extorribus quatido oportuit objurgatio, nec. univerfa
\ fraternitati ad deprecandam Dei mifericordïam alloquutio
& perfuafio defuit. Indicat Cyprianus feriptas fuiflè
ante tormenta, fed cas ad nos non perveniflè often-
diinus.
Tormenta confefloribus inflièla eflè menfè Aprili
obfervant eruditi viri. Mappaiicus in quæftione martyr
occubuit die Aprilis 17. ut martyrologia teftan-
tur, cum pridie acerriinos cruciatus pertuliflèt, inter
quos dicebat Proconfuli : Videbis cras agonem. Scri-
pfit itaque Cyprianus hoc menfè, ut verifimile eft,
exeunte epiftolam ix. ad martyres Sc.confefîbres, in
qua eorum laudes, plena manu extollit, eofque hortatur,
ut i f um beatiffimum martyrem & alios participes ejuf-
dem congrejfionis, & comités in fd e flabiles, in dolore patientes,
in quaflione viâores fètftentur. Non dubium quin
hæc ipfà lit epiftola, quam feripliflè fe ait Cyprianus
in epift. xv. poflquam tormenta venerunt.
Non multo poft, id eft, menfè Maio Pearfonius
Sc Tillemontius poft Baronium Sc Lombertum fèriptam
exiftimant epiftolam xxxvii. in qua Cyprianus
prefbyteris & diaconis pauperum curam commendat,
& etiam atque'etiam hortalur, ut corporibus etiam omnium,
qui etfi torti non funt in carcere, tarnen gloriofoexitu
mortis excedunt, impertiatur & vigilantia & cura propen-
fo r , & dies eorum quibus excedunt an notentur, ut com-
memorationes eorum inter memorias martyrum celebrare
poflèt. Diligenter obfèrvanda finit quæ fèquuritur.
Quamquam Tertullus, iruyût, fidehffimus & devotiffmus
frater no fe r pro cotera follicitudine & cura fua, quam
fratribus in omni obfequio operationis impertit, (qui nec illic
circa corporum curam deefl) fcripfèrit & feribat ac fgnificet
mihi dies quibus in carcere beatifratres no fr i ad immor-
talitatem gloriofe mortis exitu tranfeunt, & celebrantur
hîc à nobis oblationes & facr 'fcia ob commémorations eorum
, qua cito vobifeum Domino protegente celebrabimus.
Equidem etfi tot hominum eruditorum auéloritate
plurimum moveor, non tarnen video cur menfè Maio,
id eft, in maximo perfèquutionis incendio hæc Cyprianum
fcripfiflè velint, cum ipfè cito commemo-
rationes martyrum cum elero fuo celebraturum fè nun-
tiet. Jamergo refrigefcensperlèquutio fpem illi maturi
, rèditus affèrebat; Sc quæ caufæ Tillemontium move-?
; runt, ut epiftolas vi. vu. vin. xxxvi. rejiceret in fi-
nemanni2 5 o. eædemmoveredebuerunt,utdelrigefi-
[ mafeptimaidem judiciumferret. Præterea menfe Maio
I martyres horrendis cruciatibustorquebantur; fèd cum
I epiftola xxxvii. feriberetur, non jam per vulnera
I martyrii coronam acquirebant; fèd fi qui in coelum
[1 evolarent, id moriendo in carcere fine tormentis afi-
I fèquebantur. At menfè Maio non morientium in car-
I cere fine tormentis, fèd vitam inter cruciatus profun-
I dentium annotandi dies fuiflènt Sc Cypriano nuntian-
I di. Multo ergo veriftmilius eft elucubratam fuiflè hanc
I epiftolam xxxvii. cum perfèquutio in dies demitiga-
retur, needum tarnen confeflbres è carcere fbluti effent.
XI. Quinque S . Cypriani litt era dp lapfis. Faci-.
nus prefbyterorum qui commimionem lapfis de dorant,
non difimulavït. Non fufpenfionem fe d ex-
comvnmicationem illis, minatur.
Plurimum folatii percipiebat Cyprianus ex martyrum
triumphis; fèd hanc lætitiam contaminaverunt
nefariæ nonnullorum prefbyterorum molitiones ,qui
cum ei ab initio epifeopatus fèmper obftitiffent, ab-
fènti graviffimas moleftias exhibüerunt. ASlæ ab illis
tragoediæ materiam dédit antiqua Sc laudabilis confue-
tudo, quam ad perniciem multorum convertere co-
nati funt. Mos erat in Ecclefia, ut lapfis, qui libellos
a martyribus impelraflènt,aliquid de poenis canonicrs
epifèoporum judicio remitteretur. Exagitat hoc infti-
tutum Tertullianus fub finem libri de Pudicitia, quod
olim Catholicusin libro ad Martyres laudaverat. Ejuf
modi autem libellos non quilibet confeflbres dabant,
fèd ii qui capile damnati erant, aut fâltem aliquos cru-
ciatus perpeffi fuerant. Hinc Celerinusin ep. ad Lu-
cianum rogat, ut quicumqueprior ex confefloribus coro-
natus fuerit, Numeria & Candida pcçcatum rcmittant.
Quamobrem cum Decii perfèquutionis initia crucia-
tibus carçrent, nulli dabantur libelli, nemo ex lapfis
fubterfugiendæ poenitentiæ anfàm habebat, frigebant
cupidi riovarum reruin prefbyteri. At.poftquam tormenta
menfe Aprili infli<5la finite, Sc nonnulli ex confefloribus
martyriô coronati; tumlibélli prodiere, fèd
tarnen debito honore Sc epifcopi dignitati Sc legibus
ecclefiafticis fèrvato. Nam martyres ad Cyprianum
litteras direxerunt, Sc petierunt tüncdefderia fua examinai,
& pacem dari, quando ipfà ante mater Ecclefia
pacem de mifericordia Domini prior fumferit, & Cyprianum
divinaproteüio reducem ad Ecclefiam fuam fecerit,
epift. x. Præterea paucis dabantur libelli ut perfpicitur
ex ep. xxi 11. Mappaiicus martyr matri tantum, quæ la-
pfa fuerat, domeftica pietate commotus dederat ; nulli
prorfùsSaturninus poft tormenta adhuc in carcere con-
ftitutus ; fèd paulo poft fèrvari modus ac deleètus de-
fiit. Nam Lucianus & ipfe unus de confejforibus fide quidem
calidus & virtute robuflus, ut ait ibidem Cyprianus,
fed minus dominica Ieflione fundatus quadam conatus efl,
imperiti jampridem fe vulgi auélorem confiituens, ut manu
ejus feripti libelli gregatim multis nomine Pauli darentur.
Atque hæc faciebat non tantum Paulo adhuc in carcere
pofito, fed fr pofl ejus excejfum,dicens hoc fibi ab illo man-
datum. Aurelii quoque adolefcentis tormenta perpejfi no-
mine libelli multi dati funt ejuf dem Luciani manu feripti,
quod litteras ille non tiojfet. Videtur idem Lucianus au-
èlor fuiflè libellorum, quos in hanc fèntentiam feriptos
fuiflè audierat Cyprianus, ep. xi. Communicet ille cum
fuis. Nonnullos alios notât Cyprianus quiperfonasaeâ-
pientes in beneficiis martyrum aut gratificabantur, aut il-
licita negotiationis nundinas aucupabantur.
Non ignorabat Cyprianus quinqué prefbyterosjô-
menta quibufdam confejforibus & hortamenta tribuere, ne
concordaient cum epifeopo, ne ecclefiafticam dficiplinam cum
fide & quiete juxtapmeepta dominica continerent, ep. XL,
Sed tarnen cum tota res ad ipfius reditum integra fèr-
varetur, neque in hac libellorum licentia, lapfis quid-
quam ante Ecclefiæ pacem Sc epifèopi judicium pro-
mitteretur ; diflimulabat Sc patientiam tenebat, quafi