p. 63 5. Libellaticos did eos qui numerata judid pecunia
libellum lècuritatis accipiebant, ficque à lè 8c
impoli tam facrificandi legem, & intentatas reludan-
tibus poenas redimebant.Sed hæc lèntentia licllialponte
omnibus argumentis nuda & incomitata eft, fic ab
eruditis viris fraèta 8c explola, ut novam refeilendi
operam non defideret. Quis enim fibi perluadeat grande
peccatum elîè 8c poenitentia expiandum, quod Scri-
pturæ exemplis, 8c Petri Alexandrini canone 12.
comprobatum eft, nee umquam inconceflùm fuit nifi
apud Montaniftas, qui perlèquutionem fugere inllar
fceleris damnabant ? Muitæ aliae de LibeJIaticis exfti-
terunt conjeduræ, de quibùs non ita facile fit diju-
dicare. Exiftimat auélor Annalium Cyprianicorum
p. 17. Libellaticosadispublice habitis coram magiftra-
tibus Chriftum negafie. S. Auguftinus Libellaticos inter-
pretatur eos qui tempore perfequutionis per libellos fe tu-
rificaturos profefii erant, lib. 4. de Bapt. n. 6. Negat
Baronius ad an, 25 3. Libellaticos inde didos quod
libellos dediflènt, led quod accepilïènt; at Chriltum
ab illis negatum fuiflè contendit. Dubitat Tillemon-
tius torn. 3. not. 3.. in perlequutionem Decii, utrum libellos
dederint, an acceperint : dediliè 8c accepillè
lulpicatur, idemque lènfifle probat eruditum audorem
libri de Frequenti Communione. Multi alii Libellaticos
ex datis libellis didos exiftimant, velut Bolque-
tus lib. 3. Ecclef Gallic, p. 132. nonnulli etiam in
adis publicis fiiblcripfiflè volunt. Cum hæc lènten-
tiarum varietas conjiciendi & inveftigandi libertatem
relinquat; quid mihi videatur exponere non verebor.
Exiftimo itaque Libellaticos nee yoce neclcripto impie
quidquam aut faduros promififlè, aut à lè fadum
declaraflè; lèd idcirco vitupérât os 8c juftæ pceniten-
tiæ addidos fuiflè, quod lècuritatis libellos à magi-
llratibus impetraflènt ealege 8c conditione, ut in adis
publicis lèriberetur eos facrificaflè 8c Chriftum ne-
gaflè, quamvis neutrum commififlènt.
Jn hoe pofiturn eflè Libellaticorum crimen inde
perlpicitur, quod eorum fraus cum ea comparetur,
quam Eleazaro miniftri Regis propolùerant. Ac ne
quis vel libelli, inquit Cyprianus in iibro de Exhort,
mart. p. 2 7 1 . vel alicujus rei oblata jibi occaftone qua
fallat, ampledatur decipientium malum mùnus; nee Elea-
1<irus tacendus eft, 8cc. lllud ergo admilèrunt Libellatici,
quod Eleazarus adniittere noluit; conlènlèrunt ut fa-
crificafle dicerentur, egregio lèni longe diflimiles. At
fi vocepronuntiaflènt, vel Icripto declaraflent lè lacri-
ficaflè, 8c Chriftum negaflè; ab ejulmodi fado de-
hortatus eflèt Cyprianus, ut ab aperta impietate, non
ut a caliida fimulatione.
Idem perlpicitur turn ex iis locis, in quibus Libellaticorum
culpa lenitur 8c quodammodo exculatur,
turn etiam ex illis in quibus feverius caftigatur. Cum
Libellaticis concefla pax in lynodo Carthaginenfl car-
peretur à Novatiani fedatoribus, fic fadum lynodi
défendit Cyprianus ep. LH. ad Antonianum : Cum ergo
inter ipfos quifacrificaverunt, inquit p. 70. multa fit
diverfitas, qua inclementia eft & quam acerba duritia Li-
lellaticos cum iis qui facrificaverunt jüngere, quando is cui
libellus acceptus ejl, dicat : Ego prius legeram & epifcopo
tradante cognoveram non facrficandum idolis, nee fimu-
lacra fervum Dei adorare debere ; & idcirco ne hoc facerem
quod non licebat, cum occafio libelli fuifiet oblata,
quem nec ipfum acciperem nifi often fafuifiet occafio, ad magi-
ftratum vel veni, vel alio eunte mandavi, Chrifiianum me
efie, facrificare mihi non licere, ad aras diaboli me venire
non pofie, dare me ob hoc pramium ne quod non licet fa-
àam. Nunc tarnen etiam ifie qui lïbello maculatus efi, pofiea
quam nobis admonentibus dididt nec hoc fefacere debuifie,
etfi manus pura fit & os ejusferalis cibi contagia nu II a
polluerint, confcientiam tarnen ejus eße pollut am,f i et auditis
■ nobis fr lamentatur, & quod deliquerit nunc admonetur,
& non tarn crimine, quam errore deceptus, quod jam
de catero inftrudus & paratus fit conteflatur. Ex his
verbis perlpicitur 1 ,° Libellaticos non ex datis ,
lèd ex acceptis libellis nomen traxiflè. 2.0 Secreto
confeflbs eflè magiftratui Chriftianos lèeflè, ac totam
rem ita attemperate tradatam, ut nec Chriftianus
impie quidquam dicere aut facere fibi videretur,
nec judex in periculum veniret. 3.° Non manum Libellaticorum
, non os fuiflè pollulum, led lolam con-
Icientiam, quia videlicet illis conlciis fidum Icelus in
ada publica relatum fuerat. At ft voce vel Icripto te-
ftati eflènt lè làcrificaflè 8c Chriftum negaflè, an eorum
linguas 8c manus a ledere immunes 8c puras exi-
ftimaflèt Cyprian us ? 4.0 Denique qui ex hac epiftola
concluduntduo fuiflè Libellaticorum genera, quorum
alii aliis multo gravius peccaflènt, ex eo refelluntur,
quod fibi maxime favere exiftimant. Tum cum enim
oblèrvat Cyprianus inter ipfos qui facrificaverunt mul-
tam eflè diverfitatem, non aliud inter Libellaticos difi
crimen ponit, nifi quod alii ad magiftratum veniflènt,
alii mandaflènt alio eunte. Utrolque æque peccaflè
non dubitat. Hinc utrilque eodem tempore conceflà
pax in concilio Carthaginenfl, quod anno 2 5 1 . poll
Paiera habitum eft. Quo quidem in concilio cum
epilcopi rationes omnes accuratiflime fubduxerint,
ut in hac epiftola l i i . teftatur Cyprianus, non eodem
modo cum omnibus Libellaticis -egiflènt, fi in-
fjgnis inter eos varietas fuiflèt. Quid autem utrique
Libellatici peccaverint, 8c qui per lè 8c qui per alios
cum magiftratuegerant, nonexprimit Cyprianus; no-
tiflima enim res erat Antoniano : lèd illud làltem- ex
ejus verbis conftattale peccatum fuiflè, ut ne peccaflè
quidem fibi viderentur. At incredibile prorlùs eft
Chriftianos optimis morum præceptis imbutos adeo
cæcutiiflè, ut lè fine lèelere pronuntiare, aut lcribere
poflè crederent, Ego diis làcrificavi, Ego Chriftum
negavi; nec nifi admoniti a Cypriano dilcerent hoc
fe facere non debuiflè. Tam aperta eft ejulmodi faci-
noris impietas, ut neminem prorfus latere potuerit,
nifi qui omnem reiigionis lènfum exuiflèt.
Clerus Romanus epift. inter Cyprianicas x xx i.
Libellaticorum culpam non molli brachio calligat,
nec tarnen aliud quidquam indicat, quam quod modo
oblèrvavimus : Hoc nosnonfalfo dicere, inquit, fu-
periores noflra littera probaverunt, in quibus vobis fenten-
tiam nofiram diludda expofitione protulimus, & adverfus
eos qui feipfos infidèles illidta nefariorum libellorum pro-
feßione prodiderant, quafi evafuri irretientes illos diaboli
laqueos viderentur, quo non minus quam f i ad nef arias
aras accejfifient, hocipfo quod ipfum contefîati fuerant,
tenerentur ; fed etiam adverfus illos qui aéla feciß 'ent, licet
pmfentes cum fièrent non adfuifient, cum pmfentiam
IIii . I I fuarn utique ut fic feriberentur mandando fecifient. Non
enim imiiumis a fcelere qui ut fient imperavit, iiec eft aliénas
a crimine, cujus confenfiu licet non afe admifium crimen,
tauten publice legitur. E t cum totum fidei facramentum
in cohfefione Chrifti nominis intelligatur efie dige-
ftum; fin )allaces in excufatione pmftigias quant, ne-
•ravit, & qui vult videri propofitis adverfus Evangelium
velediâis vel legibus fatisfedfie, hoc ipfo jahi paruit quod
videri paruifie fe voluit. Gemellus lane hie locus eft al-
teri ex epiftola ad Antonianum depromto, quamvis
aiter in fummam lenitatem, alter in fummam lèveri-
taterii inciinet. Teftatur clerus Romanus Libellaticos
fic animo affe&os fuiflè, ut diaboli laqueos evaluri fibi
viderentur; quod profedlo Chriftianis in mentem
non veniflèt, fi impie quidquam aut voce proloquuti
fuiflènt, âüt feripto teftati. Clerus Romanus duo di-
ftinguit Libellaticorum genera, ut in epiftola ad Antonianum,
eorum qui in leribenda adfuerant, 8c eo-
rum qui ne adeflè quidem aufi fuerant aut potuerant.
Utrique pariter culpantur, quia poftremi licetprafen-
tes,cum adafierent, non adfuifient, pmfentiam fiuam utique
ut fic fenberentur mandando fedfient. Porro de iis
qui in feribendo non aderant nemo dixerit eos libel-
lum dediflè, aut verbo impie quidquam declaraflè.
In hoc tantum vituperantur quod imperaflènt ut a£la
fierent, quod eorum confenfu licet non a fe admifium
crimen tamen publice legeretur; quod fallaces in excufatione
proeftigias quæfliflènt; quod voluiflènt videri propofitis
adverfus Evangelium vel edidis vel legibus fatisfedfie.
Ergo qui adfuerant, cum in eadem prorlùs caulâ lint,
nihil aliud commilère, nifi ut fidlum Icelus in a<5ta
publica ipfis videntibus referretur. Quamobrem cum
ait clerus Romanus eos non minus quam fit ad nefarias
aras accefiificnt, hocipfo quod ipfum conteftati fuerant te-
neri; id non ita accipiendum quafi voce pronuntiaf-
lènt lè ad aras accefliflè, lèd quod conlènfiflènt ut Ice-
leris non commifli publicum tamen teftimonium ex-
ftaret. Simili fenfu idem clerus eos adla feciflè dicit,'
qui pmfentes, cum adafierent, non adfuerant. Eodem
modo accipiendum quod de -Martiali dicitur in epift.
LXviii. pag. 11 9. turn etiam illud ex libro de Lapfis
pag. 100. Nec fibi quominus agant poenitentiam blan-
diantur, qui etfi nefandis fiacrificiis manus non contamina-
verunt, libellis tamen confcientiam pollueront. E t ilia pro-
fefito denegantis conteftatio eft Chriftiani quod fuerat ab-
[ negantis. Fecifie fe dixit quidquid alius faciendo commifit.
Nondilcrepathic locus lèntentiæ cleri Romani ddver-
: fiis eos, qui feipfos infidèles illidta nefariorum libellorum
[profefioneprodiderant. Dixit Libellaticus feciflè lè quid-
^ quid alius faciendo commifit, non quod vocepronun-
I tiaret lè negaflè 8c facrificaflè, ( nam dicebat judici
IChriftianum lè eflè 8c facrificare, ad aras diaboli ve-
I nire non poflè, ut legimus in epift. l ii. ) lèd quia il-
I la libelli profelfio hominis eft quodammodo negantis.
I Sic enim antiquis editionibus 8c o<51o codicibus mlfi
| inlpedis hune locum legendum deprehendi : Et ilia
\profefio eft denegantis, conteftatio eft Chnftiani quodfue-
1 rat abnegantis; eodem videlicet lènfu . quo clerus Ro-
I manus ait eum negaflè, qui fallaces in exculâtione
I præftigias quærit ; 8c qui vult videri edi dis fitisfecif-
[fe, hoc ipfo jam paruifle.
Quod autem Ipedat ad libellos a judicibus datos,
idem in illis feriptum fuiflè non videtur ac in aélis publicis.
Gravius enim fuiflèt Libellaticorum peccatum
fi præter teftimonium adis publicis confignatum.,
ejufmodi libellos lèrvaflènt 8c oblata occafione often-
diflènt; quod quidem illis nec a Cypriano nec a
clero Romano objedum fuit. Rationum momentis
hadenus adhibitis unum adjiciam ; morem non fuiflè,
ut qui fidem negabant, id lcripto confignarent ;
lèd tantum in ada referebatur. Aliter fentiunt Baronius
ad an. 304. 8c Tiiiemontius torn. 5. pag.
45 1. ac locum proferunt ex Adis fandarum marty-
rum Agapes, Chioniæ 8c Irenes, quæju fiaChriftine-
gationem feriptam profited dicuntur. Sed lcripta ilia ne-
gatio, græce eyf£$t<poç, ( fic enim græcum contcxtum
habuifle exiftimo) nihil aliud eft quam negatio adis
confignata. Sic apud Eulèb. lib. p. Hift. cap. 5. mu-
lieres quædam coadæ fuerunt a duce Àeylv iyfefityûjç
didis ad ada teftimoniis fated lè Chriftianas fuiflè, 8c
flagitiorum quæ a Chriftianis gererentur conlcias eflc.
Meflaliani apud Photium cod. 5 2. dicuntur convidi
fuiflè eyfeficpaç, id eft, didis ad ada teftimoniis, quod
ad errores fuos rediiflènt. Hinc Bafiiius lib. 1. de Ba-
ptilmo cap. 3. vocat promilfiones, quibus in bapti-
fino obftringimur, cicanp gj-y^Cpov o/xoteyiàp veluti
quamdam ad ada profefiionem. Unde etiam Optatus
lib. 2. n. 34. Fidcs credentium & profefiio quæ apud
ada corficitUr angelorum.
Libellorum crimen, etfi famam ac nomen in Africa
potilfimum habuit, non tamen aliis provinciis ig-
notum fuit. Nam Romæ S. Cornelius a nefariis fehi-
finaticisin hoc crimen vocatus; ejufdem in Hilpania
convidi Bafilides 8c Martialis epilcopi. Quinetiam
in Ægypto lùb Petro Alexandrino occurrit Libella-
ticorum genus quoddam, lèd haud Icio an Africanis
diverfum. Petrus Alexandrinus can. 5. pcenitentiæ
lèx menfium addicit eos qui fimularunt, ficut 8c David,
^7oi SizA(jôvrrîç (Ztv/uotç, vTti ox; %\ç$y
r om ; , Htu âç A/jd’3 ècuntfv /2ct/\9rrtç iSvixotç : vel ut
altaria pertranfeuntes, vel ut chirograplium dantes, vel ut
ethnicos pro fe immittentes. Fatetur Petrus ejulmodi homines
non aperte impietatem præ lè tuliflè : xfi put
yujuuiciïç m&7nfçy.-\cLgi#ioi<; to asrçjç cipnenv, ubi legendum'videtur
’Qnfeqt^cLjUevoit. Zonaras fic inter«
pretatur illud chirographum, ozu>î%m 'fijenq, padi
finit fe immolaturos. Sed hæc promiflio an apertæ im-
pietatis Ipecie caruiflèt?.Credere malim ejulmodi homines,
itidem ut Libellaticos in Africa, aliquam a judicibus
accepilfe conditionem, quæ 8c tuta judici, 8c
Chriftiano non aperte impia videretur. Nihil dicam
de alio Libellaticorum genere, quod Baronius ad an.
2.5 3. perlpicere fibi vifus eft in epiftola Plinii ad
Trajanum, ex qua profert hæc verba : Propofitus eft
libellus fine audore multorum nomina continent, quinega-
rent fe efie Chriftianos aut fuifie 8cc. Sed non animad-
vertit Baronius hune libellum non a Chriftianis obia-
tum fuiflè, lèd ab aliquo nomen Ilium celante, 8c
multos nominatim ut Chriftianos defignante, qui tamen
negaverunt lè eflè aut fuiflè Chriftianos. Hinc
Trajanus Plinio relpondens ait : Sine audore vero pro-
pofiti libelli nullo crimine locum habere debent, nam &
pefimi exempli, nec noftri fceculi eft.