ixvij V i ta S A| c t
priani accederet au&oritas. Laudat Cyprianus illius
prudentiam, ac refpondet ejufinodi homines cum ablue-
rint onme delidum, & maculam prißnam, ajfifiente fill
Domino, potiorc virtu te deleverint, jacere ultra fub diabolo
quafi profiratos non debere. Mittit Caldonio librum
cum epiflol'is iiumero quinque. Hunc librum Feilus in-
.terpretatur ipfum fafciculum quinque litterarum; Ri-
galtius 8c Baluzius intelligunt librum de Lapfis; led
is nondum erat compofitus. Epiftola Caldonii & re-
fponfio Cypriani decimum nonum & vigelimum locum
tenent in ordine Pamelii.
Sanare debuerant exulceratas mentes litteræ Cypriani
, in quibus juftam feveritatem lenitas tempera-
bat; fed Lucianus, incitantibus nefariis prefbyieris,
novum facinus edidit. Scriplit Cypriano omnium
confefîorum nomine univerfis eos pacem dedijfe, &
hatte formant per Cyprianum aliis epifeopis innotefeere
velle. Quod autem addebat, de quibus ratio confident,
quidpofi coinmijfum egerint, id ad invidiam Cypriano
conflandam ipe&abat, ut ipfê obfêrvat epift. x xm.
Videlur etiam liberior quædam admonitio contineri
his verbis : Optamus te cum fandis martyribus pacem habere.
Ex hac Luciani epiftola quæ eft xvii. apud Pa-
meliuin, ortae fêditiones, & in provincia Cypriani per
aliquot coûtâtes in prapofitos impetus per multitudinem fa-
dus, & pacem confefiim fibi reprafentari coëgerunt, ter-
ritis & fubadis prapofitis infirmioribus. In ipfa etiam
eccîefia Carthaginenfi quidam turbulenti per hanc epi-
flolam, veluti quibufdam facibus accenfi plus exarfêre,
ep. x xm . Scripfit eadere Cyprianus ad clerumfuum
epiftolam xvm. in qua docet ftandum efîê prioribus
litteris fuis; 8c quia dixerant confêfîbres, de quibus ratio
apud te confident quid pofi commijfum egerint, in de
çoncludit voluifîê confêfîbres ut lapforum caufæ exa-
minarentur; ac perinique facere qui tempus ad earn
rem exfpeclare nolebant. Révéra confêfîbres, etfi rem
ultra legem 8c modum perducebant; quia tarnen Cyprianus
excommunicationem minatusfuerat, fi quis
fê inconfulto lapfis communionem daret; non aufi
funt petere, ut ante Ecclefiæ pacem, ante Cypriani
judicium pax daretur. Hinc Lucianus in epiftola ad
Celerinum petit ut plures Romanæ ecclefiæ lapfi, qui
ip fi fuerant commendati, ita pacem habeant, cum Do-
mimts cceperit ipfi Eccîefia pacem dare, & expofitâ caufa
apud epifeopum. Mifit etiam Cyprianus ad clerurn
luum epiftolam Caldonii, 6c quam ipfê Caldonio re-
fcripfêrat.
In his rerum anguftiis peropportune fupervene-
runt litteræ clcri Romani, turn etiam cpnfefîbrum,
non illæ quidem ad Cyprianum,(nondum enim accurate
de illius rebus *cognoverant ) fed primæ ad
clerurn Carthaginenfèm, alteræ ad Carthaginenfes
confefîores. Scriptæ fuerunt antequam epiftola X v.
Cypriani Romain fuifîèt perlata. Neutra ad nos per-
venit, fed ex Cypriani epiftola x xm. difeimus in
illis Evatigclii plenum vigorem & difeiplinam robuflam
legis Dominica viguifîê, ac laboranti Cypriano & contra
invidiæ impetum totis fidei viribus refiflenti plu-
rimum præfidii attulifîè. EafHem litteras commémorât
clerus Romanus in ep. xxxi. dum ait fè in fîipe-
rioribus litteris fêntentiam fuam dilucida expofitione pro-
tulifîê adverfus Libellatiços, neenon etiam contra eos
i C yp ri ani . Ixviij
qui facrificaverant fidem fuam confênfumque inon-
ftrafîê. Si juri fuo & honori debito attentus fuiffet Cyprianus,
læfifîênt eum ejufmodi litteræ ad clerum &
çonfefîores' eo prætermiflb feriptæ. Sed quidquid Ecclefiæ
proderat, gratum ei non potuit non accidere;
ac ftatim, ut in maximo beneficio, gratins egit clero
Romano 8c confêfîojibus. Ac clerum quidem certio-
rçnifacit per ep. x xm. tum de priftinis Luciani faétis,
tum de noviffimis inotibus ab eo excitatis, Confcffo-
ribus autem per ep. xxv. gratulatür tum ob coiifefiio-
nis gloriam, tum etiam ob eximium difeiplinæ de-
fendendæ ftudium. Hæ litteræ x xn i. & xxv. per Sa-
turum 8c Optât uni perlatæ fuerunt, quorum primutn
Cyprianus le<5torem, alterum hypodiaconum fêcerat
ad hoc munus litterarum perferendarum. Cum enim,
oporteret ilium per clericos feribere, feiret autem plu-
rimos ex fuis abfêntes efîê, paucos vero qui erant Car-
thagine, vix ad minifterium quotidiani operis fuffice-
re; necefîê habuit novos aliquos conftituere qui rait-
terentur. Sex alias litteras per eofdem clericos .mifit
ad clerum Romanum, nempe epiftolas x vn. xyin.
xix. 8c x x . de quibus jam loquuti fumus, ac præter-
ea litteras Celerini ad Lucianum, & Luciani re-
fponfionem, apud Pamel. xxi. 8c x X11. de quibus
pauca dicemus.
XIII. D e Epiftola Celerini ad Lucianum &
rèjpoiijo Luciani.
Celerinus Carthaginenfis, cum Romæ verfaretur,
ibique in carcerem pro Chriflo conjeélus eximia con-
flantiæ exempla edidifîêt, plurimum doloris traxit ex
lapfu duarum mulierum, Numeriæ & Candidæ, quæ
facrificaverant. Harum una, nempe, ut verifjmile efî,
Numeria, ipfius foror erat, fêque ait pro illius faffis in
hac die latitia Pafeha, flentem die ac noble in cilicio
& cinere lacrymabundum dies exegifîê & exigere uf-
que in hodiernum. Aliam præterea mulierem commémorât,
Etecufàm nomine, quæ non fàcrificaverat,
fêd tamen afêenderat ufque ad Tria Fata, & inde
defeenderat; dona enim numeraverat ne fàcrificaret.
Harum jam caufa audita praceperunt eas prapofiti tan-
tifper fie ejfie douée epifeopus conftituatur. Rogat ergo
Lucianum Celerinus ut cæteris confefîoribus référât
8c ab eis petat, ut qui prior coronatus fuerit, ifiis forori-
bus taie peccatum rcmittant. Atque id petit non fùo
tantum nomine, fêd etiam fêxaginta quinque con-
fefîorum, ad quos Carthagine Romam venientes if-
tæ mulieres in portum defeenderunt & in urbem levavc-
runt, eifquc minifiraveriint & in omnibus foverunt. Spera-
bat Celerinus fecundiim earum pcenitentiam fr opéra
quæ penes confeffores fecerant, Chrifium eis, martyri-
bus petentibus, indulturum. Liquet hanc epiftolam die-
bus Pafchalibus fêriptam efîê, ex his verbis quæ Baluzius
ex antiquis codicibus eruit, In hac die latitia Pafeha.
Exiflimant eruditi viri Celerinum fcripfiffe aliis
etiam confefîoribus; fêd videtur probabilius voluifîc
eum, ut hanc epiftolam Lucianus aliis confefîbribus le-
geret, ac fibi communeni efîê cum illis exiflimaret.
Non enim aliud defîgnant hæc Celerini verba : Nam
hoc feire debes, me & dominis mets fratribus fuis ficri-
pfijfe litteras, quas peto pro illis fie legere digneris.
Necefîê non erat Lucianum prccibus fàtigare, qui
nullum
I Ixix V I T A S A N c 1
nullum in hoc genere modum tenebat. Itaque fie re-
I ïpondet Celerino, ut lapfis mulieribus nihil eximium
[ concedere videatur, fêd profufb in univerfos lapfbs be-
[ neficio eas comprehendere. Narrat enim univerfos
I confefîores ex compado univerfis pacem dimififîê; âc
I Paulum martyrem, dum adhuc in corpore efîêt, fibi
1 dixifîê: Luciane, coram Chriflo tibi dico, ut f i quis'pofi
I arcejfitionem meam abs te pacem petierit, da in nomine I meo. Hinc pacem non iis tantum mulieribus concedit,
I quas Celerinus commendaverat, fed & quas ficias, in-
I quit, ad animum noftrumpervenire; id efl, quarum cura
I aliqua tangimur. Simili utitur loquendi ratione Trajanus
in epift. x xvm . ad Plinium: Pertinet ad animum
I meunt, inquit, quali itinere in provinciam pervenias. Sæ-
I viebat autem tune, ut cum maxime, perfêquutio. Nar-
[ rat enim Lucianus fê cum aliis confefîbribus ab obto
f diebus iterato reclufum efîê, acfperare martyrum, qui
I jam coronati fuerant, focium brevi cum aliis futurum.
Hæc epiftola in Annalibus Cyprianicis feripta dicitur
I menfe Alaio jam affèdo, fêd prorfus mendofê. Nam in
ea Lucianus difêrte déclarât univerfos confêfîbres univerfis
lapfis pacem dedifîê, quod tamen facinus non
; lentarunt, nifi poft fêriptam Cypriani epift. xv. ad
Romanos, ut ipfê Cyprianus teftatur in epift. x xm .
In his Celerini & Luciani litteris commemoratur
I Saturninus confefîbr, quem nonnulli eumdem efîê
I yofunt Saturnino Carthaginenfi, quem Cyprianus te-
I ftatur epift. x x 111. poft tormenta adhuc in carcere
[ pofitum nullos libellos dedifîê, cuique una cum Aurelia
inferipta erat epiftola Romanorum confefîorum.
At profeblo duo diftinguendi funt Saturnini, Roma-
nus & Carthaginenfis. Nam Saturninus, cujus nomi-
l ne Lucianum Celerinus fàlutat, jam ibi in poena un-?
f. gularum fonder confejfüs fuerat ; id autem de Carthaginenfi
Saturnino intelligi non poteft. Nam cum hæc
[ feriberet Celerinus in die lætitiæ Pafchæ, nondum
[ Carthagine infîibla fuerant tormenta, vel fàltem non-
[ dum hujus rei fàma, nedum ipfê Saturninus poft tor-
I menta in carcerem redublus Romam pervenire po-
tuerat. Hinc Celerinus.ignorabat an Carthaginenfium
I confefîbriim aliqui jam pafîi aut coronati fuiffent.
[ Deinde vero inter moleftias Cypriano exhibitas a
Luciano, fùpervenerunt litteræ confefîorum Romanorum
Saturnino Aurelio inferiptæ : Lucianus eo-
I dem tempore, id eft,pauIo poft epiftolam decimam
f quintain .Cypriani, & concefîàm îicenter lapfis uni-
! verfis pac.em, refpondet Celerino 8c Saturninum fâ-
llutat. Necefîê eft ergo duos Saturninos diftinguere.
I Ac Carthaginenfem quidem jam coronatum fuifîê
Icrediderini, -cum litteræ confefîbrum Romanorum
lipfi & Aurelio infêriptæ venerunt. Quod enim ait
iCyprianus eum poft tormenta adhuc in carcere con-
Iftitutuni nullos libellos dedifîê, videtur indicare eum
inon aliter e carcere, quam marty.rio folutum fuifîê.
|Siniiiiter ait Paulo,, cujus excefîüm commémorât,
l adhuc in carcere pofito Lucianum nomine illius libellos
Imanu fiua ficnptos dedifîê. Certe nondum foluti erant
Iconfefîores e carcere, .cum feriberet Cyprianus hanc
lepiftolam x xm. Corruptum in epiftola Celerini infi-
Ignem locum conabor emendare. Sic. legitur in editis
KPeto tarnen , cariftune, a Domino, ut f i ante cruore illo
wfandoNaveiis, f i prïus pajfus fueris pro nomine Domini
' i C y p r i a n i . Ix x
nofiri Jefiu Chriß, quam littera mea te in hoc mundo
appréhendant, vel nunc fit apprehenderint, mihi ad hac re-
ficribas. Defiidarunt editores in his verbis, nec quid-
quam explicate potuerunt. At in codice mf olim Ba-
luzii, nunc bibliothecæ Regiæ fie legitur : Peto tamen,
cariftriie, a Domino, ut ante cruore illo fando lave-
ris pro nomine Domini nofiri Jefu Chrifli, quam te littera
mea in hoc niundo appréhendant ; vel nunc f i appréhende*-
rint, mihi ad hac reficribas. Præclara fine & digna martyre
fêntentia. Confirmât hanc leélionem codex Gra-
tianopolitanus, qui habet : Peto tamen, carijfime, a Domino,
ut a me cruore illo 8cc.
X IV . S crilit S . Cyprianus ad clerum de ordinatione
Saturi & Optati. Varia lapforum ad S .
Cyprianum littera. Clerus removet a communione
fu a Gaium Diddenfem. Quo tempore littera
XXIII. & XXIX. ferip ta ! D e cleri Romani &
confejfomm litteris.
Poftquam Saturum 8c Optatum clericos conftituit
Cyprianus, eofque Romam cum litteris mifit, feribit
ad clerum fuum epiftolam x xiv . in qua rationem
reddit, cur novos clericos inconfulto clero creafïêt ;
quamquam ne id quidem inconfulto clero fa<5lum efîê
demonftrat; liquidem illos jampridem, inquit, commu-
nï confit lio clero proximos feceramus, quando aut Saturn
die Pafeha femel atque iterum ledionem dedimus;
aut modo cum prejbyteris dodoribus ledores diligenterpro-
baremus, Optatum inter ledores dodorem audientium con-
fiituimus, examinantes an coiigruerent illis omnia, qua
ejfe debent in his qui ad clerum parabantur. Sequenti-
bus fæculis non clero fblum proximi, fêd etiam ad-
diêli erant 8c adfcripti qui fêmel 8c iterum legerant.
Hinc Auguftinus epift. lx iii. confcientiam Severi
implorât, iitrum homo, qui in eccîefia-mea, inquit, di-
fpenfationi crédita jam legere coeperat, & non femel, fed
iterum & tertio, non fuiffe ledorpo(fit aut debeat judica-
ri. Decretum in concilio Milevitano an, 402. ut qui-
cumque in eccîefia vel fêmel legerit, ab alia ecdefia
non teneatur.
Fatetur fê nefeire Tillemontius quas litteras defi-
gnet Cyprianus initio hujus epiftolæ xxiv. ubi fie loquitur
: Ne quid confcientiam vefiram lateret, fratres ca-
rijfimi, quid mihi feriptum fit quidque ego referipferim,
utriufque epifiola vobis exemplum mifi, & credo vobis id
quod refcripfi non difplicere. Sed cum Cyprianus in epiftola
x;xvu. quæ paulo poft hanc vigefïmam quar-
tam feripta eft, teftetur nuper fibi fcripfîfîê quofîlam
de lapfis humiles & mites, & t rementes & mettantes
Deum, & qui in Eccîefia femper gîoriofe & granditer
operati funt, fêque illis gratulatum efîê ac Dominum
dignatum efîê ofiendere quid ejufmodi & tales fem de
ejus benignitate mereantur ; iibenter crediderim hanc
îapforum epiftolam & Cypriani refponfionein fimul
ad clerum Carthaginem miflàs efîê cum epiftola x xiv.
Non eadem exftitit in omnibus lapfis animi modera-
tio. Quidam enim ad Cyprianum fcripfêrunt, pacem
non dandam fibi poflulantes, fed quafi jam datant fibi
vendicantes, epift. x xix. & quod Cypriani indigna-
tionem maxime commovit, fie feribebant ut Eccîefia1
nomine litteras facerent. Scripfit ad eos Cyprianus epi