oratione 6c fàcriftcio expianda, fècl quædam rctineri, id eft, pcenitentiæ ftibjici debcre: ac eos refel-
lit qui fè idololatrias çondonare, adultcria & fornicationes pofte dimittere gloriabantur ; quafi per ipfb-
rum preccm pro iis qui hæcperpetrarunt, peccatum ad mortem dimittatur.
IX . Utrum in A frica ante S . Cyptiamim grnvijjïm is criminibus negatci ftierit communio
v o fl poenitentiam /
Sed ut facilius de Cypriani ejufque collegarum decretis judicetur^ paiilo àltius repetenda eccle-
fiæ Africanæ difeiplina, ac breviter examinandum, utrum ante ætatem Cypriani graviftimis criminibus,
ut idololatriæ & homicidio, conceffa neene pax poft pcenitentiani fuerit.
Qui pcenitentiani, quam Xàni contemfèraiit, in extreino periculo petebant, ii faltem in Africa
primis fæculis rejiciebantur, ut patet ex epift. LU. Cypriani. p. 73 . E t idcirco> inquit, fm ter carijji-
me, poenitentiam non agentes, nec dolorem delidorum fuorum to to corde 6? manifefia lamentation!s fiioe
profejjione tejlantes, prohïbendos omnino cenfuimus à f ie communicationis & pacts, f i in infirmitate atque
in periculo coeperint deprecari, quia rogare illos non deliâi poenitentia, fe d mortis urgentis admoni-
tio compellit ; nec dignus efi in morte capere folatium qui fe non cogitavit efie moriturum. Quod autem
fpeeftat ad eos qui mature pcenitentiani petebant, nemini dubium eft quin pacem adulteris in Africa
nonnulli ante Cyprianum epifeopi negandam decreverint. Id delèrte teftatur ipfè Cyprianus in
ep. LU. p. 72. E t quidern apud antecefiores nofiros, inquit, quidam de epifeopis ifiîc in provincia nofira
dandam pacem moechis non putaverunt, & in totum poenitentice locum contra adülteria clauferunr. Fa-
dlum videtur hoc decretum intra illud fpatium, quod a Tertulliano ad Cyprianum efHuxit. Nam
Tertullianus in libro de Pudicitia pacis adulteris poft pcenitentiani dandæ confiietudineni, ut com-
munem Ecclefiæ catholicæ morem exagitat, feque olim fatetur ita fènfiffe dum in Ecclefia verfâ-
rctur. E rit igitur & hic adverfus Pjÿchicos titulus, inquit cap. 2. adverfus ?nece quoque fententicè
retro penes illos fiocietatem, quo rnagis hocmiln in notant levitatis objcfient. Quod autem opinati fiint
eruditi viri fèvero iilo decreto, quod commémorât Cyprianus, idololatras 6c homicidas, quorum
feelus adulterio gravius eft, comprehenlos fuiflè; non valde probabilis videtur hæc conjedlura. Fieri
enim potuit ut nimiam adulterii licentiam nonnullis in locis epifeopi graviôribus poenis rcfrænan-
dam judicarent, nec tamen de idololatria & homicidio idem ftatuerent; cum præfèrtim cavendum
effet, ne Montaniftarum inftituta in Ecclefiam induci viderentur. Quo autem odio flagrabat apud
omnes hujus hærefis feveritas, conjici poflètepifèopos hoc fàltem fblatii adulteris poenitentibus reli-
quiflè, ut pacem in articulo mortis acciperent. Sed hæc Cypriani verba, & in totum poenitentice locum
contra adülteria clauferunt, ut poenitentiam, ita etiam fpem pacis omnino præclulam fuiflè indicant.
Cur enim poenitentia iis impofita non fuiflèt, quibus poft annum aut forte etiam citius dan-
da pax erat, ft in mortis periculum incidiffent; quique, fi e morbo evafiffent, pacem fèmel acce-
ptarn retenturi erant, 6c eodem jure futuri, ac alii fidelesî Nam qui h is temporibus pacem urgente
periculo acceperant, hoc beneficium reftitutain integrum valetudine fervabant, nec poenitentiæ curium
explere cogebantur, ut patet ex Cypriani epift. LU.
Sed de adulteriis aliifque graviftimis peccatis ante hærçfim Montaniftarum, ac de idololatria ôc
homicidio poft ipfos Montaniftas multæ magnæque occurrunt difficultates, quæ variis fèntentiis locum
dederunt. Exiftimavit Petavius in not. ad Epiphan. p. 231. primis fæculis graviffimorum cri-
minum reos communione prohibitos fuiffe, nec umquam five incolumes, five moribundos Eccle-
iîæ reftitutos; atque banc fèveriffimam difeiplinam fub Apoftolorum tempora 6c ad Tertulliani fere
iæculum obtinuiflè, fèd a Zephirino pontifice, quod ad moechiam fpeeftat, paululum relaxatam,
•Cypriani temporibus majores ad lenitatem progreffus habuiffe. Morinus lib. 9. de Poenit. cap. 20.
6c Natalis Alexander differt.^“ in Hift. m.Sæc. in aliam prorfùs fententiam ivere, 6c primis illis iæculis
pacem lapfis peraefta poenitentia conceffam fuiffe contcndunt, nec morientibus in decurfù poenitentiæ
negatam. Quod rnagis mirere in hac fententiarum varietate, infignem Tertulliani locum, qui to-
tius controverfiæ cardo eft, utrique in eamdem fententiam accipiunt. Inter utrofque convenitTer-
tullianum, cum ait lib. de Pudicitia cap. y Idololatram quidetn 6? homicidam fem el damnas, mcè-
chum vero de tnedio excip isl 6c cap. 12. H i ne efi quod ne que idololatria,, neque fianguini pax ab ec-
clefiis redditur; diferte docere pacem idololatriæ 6c homicidio apud Catholicos negari. Sed Tertul-
lianum Petavius inre omnium oculis expofita mentiri non fufjpicatur ; nefariæ ilium calumniæ &
ptitidi mendacii Morinus 6c Alexander accufàre non dubitant. Neutris omnino affentiri poffum,
nec Petavio nimiam feveritatem primis fæculis affingenti; nec Morino 6c Alexandro mendacii 110-
tam Tertulliano inurentibus. Quamobrem demonftrare aggrediar tria ilia graviffima peeçata idolo-
latriam, homicidium 6c adulterium a poenitentia 6c pace exclufâ in antiqua Ecclefia non fuiffe, nec
Tertullianum aliam Catholicis docflrinam adfcribere.
Prinium rationis momentum, illudquè non levé fuppeditat ipfe Tertullianus, cujus hæc verba in
libro de Poenitentia leguntur cap. 4.. Otfnûbus ergo deli fits, inquit, feu came, feu fp iritu, feu fa fio ,
feu voluntate cûmmijjis, qui poenafit pèr judicium dejlinavit-, idem & veniatn per poenitentiam fpopondit.
Nominatim idololatras hoc benefteio non Cxcludi déclarât cap.7. ltaque (hoftis) obfervat, inquit,
oppugndt, obfidet, f i quà pojfit aut oculos concupifeentia carnali ferire, aut animum illecebris ficecularibus
inetire, aut fidem ierrerfee porèfiatisformt aine ever ter e-, aut a via cerna péfyerfis tradittonibus de tor quere:
non ficandalis,non tentaiionibus deficit. Hæc igitur veneha ejus providens H eus, claufa licet ignojccntiôe
janua & mtinfiïonis fera obfirufia, aliquid adhuc permißt pat ere. Collocavit in vefiibulo poenitentiam fie-
cundam, qua pulfantibûs pdtefaciat. Ita Tertullianus dum adhuc inter Catholicos verfàretur. Montani-
fta fabius aliuddocùit, fèd repugnantibus Catholicis, quos fie loquentes inducit lib. de Pudic, cap. 2.
Coeterutn Deus, inquiunt, bonus & optimus, & mifericors & miferator & mifiericordice plurimus, quam
omni facrificio anteponit, non tànti ducens pèccatoris ïnortem, quant poenitentiam, falvificator omnium é f
maxime fid e hum. ltaque iffilio 's D ei mi fiericordes èfie oportebit, douantes invicein ficut êr Chrifius dondvit
nobis, non judicàntes ne judtcemur. Idem Tertullianus pcccata dividit in duos exitus, ac alia rcmifiibi-
lia, alia irremifiibtlia éffeftatuit; fèd fatetur Catholicos fibi hac in re adverfàri, eofque nullum prorfus
peccatum irremifîibile agnofeere ; fe d prius décidant, inquit cap; 3. intèreedentem ex adverfo refpon.-
fionem ad eanï poenitentice fpeciem quant cum maxime definimiis veniacarcre. S i enim, inquiunt, àliqua
poenitentia caret venia, jam nec in totum agenda tibi efi ; nihil enim agendum efi frufira : porro fruflra
agetïir poenitentia f i caret venia. Omnis autan poenitentia agenda efi : ergo vmnïs venidm confequarur, né
frufira agatur, quia non erit agenda f i frufira agatur. Porro früfira agetur, f i venia caYebit. Hæc autem
Tertulliani teftimonia non de fola Africa accipi debent, fèd de omnibus ecclefiis, quas Montaniftarum
defenfôr oppugnat. Ubique enim vigebat hæc difeiplina, ac duobus primis fæculisviguerat, ut
perfpici poteft exHermæ libro fecundo, Mandat. 4. in primis ex his quæ Clemens apüd Eufeb. lib.
3. cap. 23. de fanblo Joanne Evangelifta narrat. Nec omittenda Dionyfii Corinthiorum epifeopi ad
Amaftrianorum 6c alias Ponti ecclefias epiftola, in qua præcipiçbat, ut à quovis lapfu five delibfcoj
live etiam hæretica pravitate redeuntes benigne fiifciperentur, telle Eufèbio lib. 4. c. 23.
2.0 Improbabile prorfùs eft quod ait Petavius Zephirinum, quod fpeblat ad moechiam, de àntiquæ
difeiplinæ fèveriüate aliquid rémififtè, ac poftea temporibus Cypriani majores ad lenitatem fablos eflè
progreffus. Non quadrat hæc temporum diftributio; iiam moechra, ut modo vidimus, quæ Tertulliani
temporibus, omnium CatholicOrum conceffu, pacem iinpetrabat, hoc beneGcio apud nonnul-
Jas ecclefias fub Cypriani antecefïoribus éxclujfa fuit. Quomodo ergo difeiplina tune dimitigata di-
çitur fuiflè, cum novas acceffiones habuit feveritatisî 3.° Si ex Tertulliani verbis Concludere liceret,
quod Petavius conclufit, fequeretur non homicidis folum ôc idololatria, fèd iis etiam qui poft ftdern ad
hærefim defecerant, aut inter cruciatus vibli cefferant, pacem immifèricorditer negatam fuiflè in Eç-j
clefia catholica : fie enim loquitur de hæreticisTertullianus c. 13. Hymencei autem, inquit Alesçandri
crimen, f i & in ifio & in futuro cevo irremijjibile efi, blafphèmia (ciïicet; utïque Apofiolus non advèr-
fu s terminum Domini fub fp e Venice dedifiet Jarance, jam à fid e in blafplmniam merfios, ünde & naufragos
eos ju x tafidem promin tiavit, non h ab eut es folatium navis Ecclefice. Illis enim Venia negatur qui dè fide
in blafphemiani negaverunt. Et cap^ ult. de iis qui tornlentis fùperantur : Qucecümque auâoriias, inquit,
qiicecumque ratio moecho & fornicatori pacem ecclèfiafiicam reddit, eadem debebit & homicidce & idolo-,
p latris poenitentibus fiubvenirô, certe negatori, & utïque Uli quem in preelio confejfionis tormèntïs colhtftatum
feevitia dcjecit. Cceternm indignum Deo & illius mifericordia, qui poenitentiam pèccatoris mortipreevertit,
ut facilius in Ecclefiam redeant qui fubandô, quam qui dinùcando cecideruht. Urget nos dicere 'mdigjiitas :
contaminata potius corpora révocabis quam cruenrata! Quccpoenitentia miferabiliter tinllatam profiernens
carnem an vero laniatàm! His in locis Tertullianus prima fpecie fie videtur argumenta ri, quafi ipfi cum
Catholicis conveniat, nec eis qui à fide in hærefim defecerünt, nec iis qui cum tormentis collublatj
ceflèrunt, poenitentiam concedi oportere; fèd hæc feveritas fie abhorret ab antiquæ Ecclëfïæ mori-
bus, ut ei à nemine affingi poffit. Fatetur Cyprianus in epiftola ad Quintum redeuntibus hæreticis^
qui in Ecclefia baptizati fuerant, manüm in poenitentiam imponi debere, atque hujus confiietudi-
nis originem ab ipfis Ecclëfïæ incunabulis repetere non dubitat: iis autem quorum non ariimiis, fed
corpus in dolore defecerat, quique veniam non iacrymis, fed cruore ôc vulneribuspetebant, quanta
humanitas exhiberi foleret in Ecclefia, turn ex libro Cypriani de Lapfis p. i8 y. tum exejiifdem epi-
■ ftola lui. perfpici poteft.
Quid igitur ftatuemus de Tertulliano! Is fane tôtus errat iii Montani ëaftris acfècurh pügnat, fed
tarnen numquarh fine aliqua ingenii luce délirai; nec eum adeo crediderim deflpuiffe, ut omnilnis
hominibus ridendum fe in aperto mendacio propinaret-. Quamobrem illud effatum, neque idolola-r