k x v V i t a S A n c t
XVI. Vicarios pro fe mittit Cyprianus. Mince
FeliciJJimi.
Dum Cyprianus in fecefl'u moratur, ne auètor effet
rumpenclæ pacis, qui confulere omnibus debebat; interim
fcribit ad prefbyteros 6c diaconos fuos epiftolam
XXXVI. in qua ait le ad eos venturum, quando lcri-9
pferint rebus compofilis ipfiim venire liebere, aut f i ante
dignatusfuerit Dominus oflendere.T)ei nde hortatur ut vi-
duarum fr infirmorum fr omnium pauperum curam dili-
genter habeant,yW & peregrinis, fil qui indigentes fuerint,
fumtus fuggerant de quantitate mea propria, inquit,
quam apud Rogatianum comprejbyterum nofirum dimifi,
qua quantitas ne forte jam univerfa erogata fit, mfii eidem
per Naricitm acolythum aliamportionem utlargius frprompt
ins circa Jaborantes fiat operatio. Oblèrvat Tillemon-
tius videri ex his verbis Cyprianum, cum Carthagi-
ne dilcederet, pecuniæ lummam apud Rogatianum
reliquiflè. In quo quidem plurimis lè difficultatibus
implicari fatetur. Nam primo Rogatianus ante lecef-
fum Cypriani confeflus eft; fic enim exiftimat vir
eruditus. Deinde vero etiamfi prius dilcelfiflet Cyprianus;
cum Rogatianus tamdiu in carcere jacuerii, non
videtur pecuniæ fumma in tuto apud eum fuilfe. De-
nique cum hæc epiftola x xx vi. anno 2 5 o. exeunte
aut 2 5 1 . ineunte fcripta fit, cur dubitat Cyprianus,
an pecunia, quam tanto ante dederat, univerfa erogata
fuerit! His incommodis permotus Tiilemontius
pro his verbis, apud Rogatianum dimifi, legendum con-
jicit, ad Rogatianum miß; lèd neceflè non videtur im-
mutare contextum. Neque enim hæc verba neceflàrio
demonftrant Cyprianum Carthagine dilcedentem Ro-
gatiano pecuniam commififlè ; lèd fignificare polfunt
S. Märtyrern, cum ad eum in fecelfu latentem propria
iplius quantitas mitti foleret, noluilîè ut hæc pecuniæ
fumma de more ad lè perferretur, eamque apud
Rogatianum reliquilîè. Porro cum parum temporis
effluxilfet ex quo Rogatianus ac cæteri confeflbres e
carcere exierant, non iinmerito dubitabat Cyprianus
an univerlà hæc pecunia eilet erogata.
Præter Rogatianum duos epilcopos Caldonium 6c
Hercuianum ac prelbyterum Numidicum pro lè vicarios
milerat Cyprianus, ut expungerent neceßitates
fratrum fiumtibus, f i qui etiam vellent fuas artes exercere,
additamento quantum fatis effet, defideria eorum juvarent;
fimul etiam fr atates eorum fr conditions fr mérita discernèrent,
ut omnes optime nolîèt Cyprianus, fr digitos
quofque fr humiles fr mites ad ecclefiaflica admini-
flrationis ojfida promoveret. Sed cum epilcopi iili 6c
prelbyteri mandata Cypriani facelferent, fupervenit
Felicilfimus, virprojeèlatemeritate & fumma audacia,
ac interceffit ne quispojfet expungi, neve ea qua defide-
raverat Cyprianus ,poßent diligenti examination djfcerni;
comminatùs etiam fratribus, qui primi expungi accélérant,
potentat il improbo fr terrore violento, quod fiecum in morte
non communicarent... Poftea proripuit lè cum pluiimis du-
cem fefaéîionis fr,fiedïtionis prinàpem temerariofurore con-
tefiaus. Certior faèlus his de rebus Cyprianus a Caldo-
nio 6c Herculano epilcopis 6c Rogatiano ac Numidi-
co prelbyteris, lèripfit ad eos epiftolam xxx vm . in
qua Feliciftimum excommunicat, tum ob nefarium
fchifma, tum quod ad fraudes ejus fr rapinas, quas,
1 C y p r i a n i . I x x y j
inquit, dilucida veritate cognovimus, adulterii etiam crimen
accedit, quod fratres nojlri graves viri deprehetidijfe
fe nuntiaverunt, frprobaturos fefe affeverarunt. Augendo
autem qui lè Feliciflîmo lociaverat, idem minatur Cyprianus
fi ultra cum eo per lèvera verit. Non facile explicatif
quid libi vellet Felicilfimus cumpotentatu improbo
& terrore violento minaretur fecum in morte non
communicaturos, qui Cypriano obtemperallènt. Pro
eo quod JBaiuzius pofuit in morte, veterum codicum
auéloritate nixus, Iiabent aliæ editiones in monte, lèd
five legatur in monte, five in morte; an intentata ab ejufi
modi homine excommunicatio violentum terrorem
incutere potuit! Nonne tune potius terruifièt, fi mi-
natus eftèt felè catholicos coaèlurum, ut lècum communicarent!
An hominibus epilèopoTuo affixis 6c Fe-
licilfimum deteftantibus grave incommodum videri
potuit, communionehominis nequilfimi carere! Equi-
dem quantum in re peroblcura conjicere poflum ,fu-
fpicor Felicilfimum non excominunicationem folum,
lèd etiam mortem iplàm minatum eftè, ita ut lècum
in morte, quam intentabat, non communicaturos di-
ceret,qui Cypriano obtemperallènt. Cum Cornelius
territus fuiflè videretur minis parricidalibus Felicilfimi,
déclarât Cyprianus in ep. lv. fua nihil interelfe, aut
a quo aut quando peri matur, mortisfrfanguinispramium
de Domino recepturus. Quod fi in Cornelium 6c Cy-
prianum parricidales minæ Felicilfimi proruperunt;
quis miretur plebeculam ejufmodi minis ab eo exter-
ritam fuiflè!
Cypriano diligenter paruerunt epifeopi 6c prefby-
teri, quorum vicaria opera ablèns utebatur, 6c Felicilfimum
ejufque præcipuos fèèlatores excommunica-
runt, ut patet ex epiftola inter Cyprianicas xxxix.
quæ tamen non tam videtur eflè epiftola, quam li-
bellus excommunicationis publice propofitus.
X V I I - Schijîna Feliciffimi anno 2 j i . ineunte«
Nova tus unus ex quinque fçhifmaticts
prejbyteris. D e ep. XL. Cyprïhni.
Non eft operæ pretium refellere quæ de Felicilfi-
mi làcerdotio minus belle opinatus eft Baronius. Hune
énim laicum fuiflè, cum Ichifma conflavit, teftis eft
locuples Cyprianus, quiNovatum iili diaconatum iif
dem machinationibus, quibus 6c Novatiano epilèopa-
tum, conciliaflè déclarât : Ip fe e f l, inquit ep. xlix. q u i
F elicifiim um fa te llitem fiuum d iacon um , née p erm itten te me,
nec fic ien te, fu a fa â io n e & am bitione co n jb ttiit. . . . . Q u i
ifiic adverfus E cclefiam diaconum fe c e r a t, illic epifeopum
co n fiitu it. Porro hæc ordinatio fieri non potuit nifi poll
apertum Ichifma; nec uliaprorlus ratione eam Pear-
fonius ante fchifma collocat; cum Cyprianus, ut ob-
lèrvat Tillemontiüs, hoc fàcinus non recenlèat inter
lceiera Felicilfimi in ep. xxxvm. Iplè etiam Novatus,
etfi fax erat illius incendii, fuam tamen nequitiam initio
fchilmatis oblcure ferebat, nec lèlè cum Feliciflîmo
palam 6c aperte conjungebat. Quod fi id aulus fuiflèt,
eamdem fubiiflèt excommunicationem, ac alii Felicifli-
mi lèélatores. Nec citius anno 2.5 1. ineunte, nec lè-
rius collocari poteft hoc Ichifma. Nam, utdemonftrat
Tillemontiüs adverfus Pearlonium ; qui illud refert ad
annum 250. nullum prorfus exilât Ichifmatis vefti-
gium in epiftolisanno 2 50. lcriptis; nec hujus rei
nuntium.
ilxxvij V i t a S a n c i
l-mmium til.Iura Cyprianus acceperat, a t a feriberet
I epiftolam xxxvi. quæ fchifmaticis erumpendi occa-
Ifionem dédit. Neque etiam ferius ab Ecclefia defecit I Felicilfimus ; nam quinque prelbyteri, qui circa Pa-
Ifcha fefe nudarunt, jam illius partes aliquandiu oc-
! culte foverant.
■ Statuerat Cyprianus Pafcha hùjus. anni 2 5 1 . in
■ ecclefia fua celebrare : pungebat enim ilium exfilïum
mjarn biennii, & a vu/tibus atque ocu/is luorurn lugubris
Weparatio, dolor jugis & gemitus qui eum folum continua
mlamentatione difcruciabat, lacryma diebus ac noéîibus pro-
mfiuentes, quodfacerdoti needum complexibus fuorum in-
I barere çontingeret, ep. XL. Sed huic dolori, quem
Ifpes maturi reditus leniebat, cumulus accélfit quin-
! que prefbyterorum perfidia, qui in apertum Ichilma,
I quodduduni improbis animisparturiebant, tandem an-
|te Palcha hujus anni eruperunt, 6c Cyprianum mi-
Inis 6c infidiis fuis eo redegerunt, ut redire ante Pa-
I fcha non auderet, ne ipfo adveniente, tumultus illic ma-
lyô/'oriretur , & cum pad & tranquillitati epifeopus pro-
{ vider e in omnibus debeat, ipfe materiam feditioni dediße
K fr perfequutionem denuo exacerbaffe videretur, ibid.
I Quinque' iili prelbyteri cum jam antea conjuraf-
I lent contra epifeopatum Cypriani, confeflbres non-
! nullos a débita epilcopo revêrentia avocaflènt 6c in I vitia impegiflènt prorfus inhonefta, palam fe ad la-
Kpforum perniciem venenata fua deceptione verterunt, eolque
I à medela vulneris fui avocarunt, 6c intermijfis predbus
[ fr orationibus, quibus Dominus longa 6c continua fiatis-
I faâione placandus, ad exitiofam temeritatem mend ado
I captiofa pads invitarunt. His etiam Cyprianus Felicif
l fimi lèhifma, utoccultis auéforibus attribuit. Quam-
vis tot mala ab ejuftnodi hominibus orta eflènt, non
I optabat tamen Cyprianus, ut lè ultro ejicerent, lèd
I fententiam, quam illius indulgentia effugerant, de
l.lè ipfi tulerunt, 6c de Dei providentia, hoc nec vo-
I lente nec optante Cypriano, imo & ignolcente 6c
I tacente, peenas quas meruerant rependerunt, ibid. Mi-
I ror lane Novatum in Annalibus Cyprianicis ex nu-
I mero quinque prefbyterorum eximi, cum Cyprianus
[ de eo in ep. xlix. fic löquatur : Idem efl Novatus qui I apud nos primum difcordia fr fichifmatis incendium fe-
! minavit, qui quofdaiii flic ex fratribus ab epifcopo fe rn,
gregavit, qui in ipfa perfequutione ad evertendas fratrum
1 mentes alia quadam perfequutio noflris fuit. Ipfe efl qui
I Felicifßmum fatellitem fuum diaconum, nec permittente
K me nec f dente, fua faâione fr ambitione conßituit, 6cc.
E Erat etiam ex eodem numéro, ut teftatur Cyprianus I in epift. lv. Fortunatus, quem lèhifmatici plèudoepi-
llèopum Carthaginenlèm poftea crearunt. Duo alii
■ non improbabiliter in eumdem numerum veniunt
■ Donatus 6c Gordius, de quibus agitur in epift. vi.
■ àc forte etiam quinto loco Gaius Diddenfis, quem
■ Cyprianus a communione fiia removet per epifto-
|Iam xxviii. Quatuor prelbyteri Donatus 6c Fortu-
inatus, Novatus 6c Gordius lcripferant ad Cypria-
I îium paulo ante Ichifma Felicilfimi ; qua de re Icriplè-
Irint non indicat Cyprianus; fed déclarât lè illis relcri-
■ bere folum non potuiflè ; quando a primordio epilco-
ipatus ftatuerat nihii fine coilfilio cleri 6c fine con-
■ fenlu plebis fua privatim lèntentia gerere, ep. vi.
I Poîtquam de quinque prefbyterorum feelere didii
C ypri ani . ixxviij
cit Cyprianus, fcripfit univerlæ plebi epiftolam xl.
in qua Ichilmaticorum nequitiam nativis coloribus
délcribit, unitatem Ecclefiæ demonftrat, 6c liantes
6c laplos hortatur ; iftos quidem ut comparatam in
perlèquutione laudem tueantur, hos vero ut inJecun-
da hac tentationefpeitfr pad Jure fideliter confidant:
tandem déclarât perlèquutionis novilfimam hanc eflè
6c extremam tentationem, qua fr ipfadto, inquit,
Domino protegente tranfibit, ut reprafenter vobis pofl
Pafcha diem cum collegis mets. Oblèrvat Tillemontiüs
lcripfiflè etiam ea de re Cyprianum ad clerum, fed
epiftolam ad nos non perveniflè. Commémorât enim
Cyprianus in epift. x l ii. litteras ad clerum 6c ad ple-
bem de Felicilfimo, ac de ejus prelbyterio a lè lcri-»
ptas, quæ 6c ordinationem 6c rationem rei geftæ lo-
quebantur.
XVIII. Redit Cyprianus perfequutione fopita, &
*cum collegis délibérât de caufa lapforum ; fe d
ante concilium feribit librum de Lapfis.
Pax divinitus promiflà cum ecclefiæ Africanæ
tandem aliquando affulfiflèt, prodiit poil Palcha C yprianus
e lèceflu, in quo annum jam 6c quatuor cir-
citer menlès latebat. Perfèquutionem lopitam tune
fuiflè ait in epift. lu . omnino fedatam fuiflè non di-
cit. Révéra quamdiu vixit Decius.ejus crudelitas fem-
per metuenda fuit Chriftianis. Hinc Cornelius papa,
menlè Junio eleèlus, lèdebat intrepidus, telle Cypriano
ep. LII. p. 6p. Roma in fiacerdotali cathedra, eo
tempore, cum tyrannus infeflus facerdotibus Dei fanda atque
infanda comminaretur. Non videtur ergo hancpa-
cem alia res conciliaflè, quam injeèlus Decio metus
a Lucio Prilèo, qui cum Macedonia? præeflèt, imperium
occupaverat in hac provincia, 6c vires luas cum
Gothis adverfus Decium conjunxerat. Redeunti C ypriano
iætilfimum Ipeélaculum fiiit, 6c plurimos confeflbres,
in quibus ôc feminæ ôc virgines 6c pueri
enitebant, 6ccæteram ftantium multitudinein, quibus
nihii tanti fuerat, ut imperatoris ediflis parèrent, in
ecclefia congregatos intueri. Sed eum lollicitudine
diftringebant lapfî, non iili quidem qui vere 6c ex
animo poenitentiamamplexifuerant, (nam iftis mirum
in modum gratulatus fuerat; eique ollenderat Dominus
quid ejufmodi fr tales fervi de ejus benignitate me-
reantur) lèd qui lè apoftatis 6c perfidis junxerant, aut
peccatum fuum furto quodam ablcondere, aut cogni-
tum pcenitentiæ legibus fubducere tentabant. Paulo
poil reditum Cypriani multa Deus exémpla in eos
conftituit qui cum peccata facerdotibus confelfi non
fuiflènt, ad communionem accedere aufi fuerant.
Multi quotidie poenitentiam non agentes, nec deliéh fui
confdentiam confitentes, immundis Jpiritibus adimpleban-
tur, multi ufque ad infaniam mentis excordes dementia
furore quatiebantur. Multæ aliæ iracundiæ divinæ ol-
tenfiones in ejufmodi homines, ut dilcimus ex libro
de Lapfis, tum vigente perlèquutione, tum etiam poil
Cypriani reditum editæ fuerunt ; a quibus immunem
non fuiflè narrat puellam quamdam, quam a nutrice
ad fiinulacra deduèlam imprudens 6c infeiens hujus
rei mater làcrificante Cypriano in ecclefiam intulerat.
Promiferat Cyprianus lè de laplorum caula, ftatim
ac rediiflèt, cum collegis fuis inita fubduélaque ratio-
• P