verecundum filentium proficeret ad quietem, cp. x.
Séc! 'quinquè prèfbÿteri nee evan'gëîii,neclocj 'mi riïe-
niöreS, nee Fiftufum Domini judicium, nee præpofi-
tïmi Tfbi epifëopum 'Cogitantes, novum & fub aitte-
cefloribus Cypriani inauditumfacirius ediderunt. La-
pfis ipaceni ■ & eucharifti a ni cled er u nt ante adam pceni-
tm-ïciw,, ante •exomologéfn graviffimi at que extrenii delidi
f\idü\n, rü/ite rnanum.ab epifcopo <& ckro in poenitentiàm
impofitam. Tuni. jveroCyprianus intellexit diffimulan-
duim hon <effè in re tafiti mortienti, ne ad periculum
plebls cpariler & liium taciturn itas nimia procederet.
Qmüre; wtmaü progreffüs fupprimeret, tresepirtolas de
eodèm öieo &-bpdra fcripftt, animi & doloris plcnas ;
u-tiiaim ad martyres •&jcö.nfefibres;, aliam ad prefbyteros
& diacones, Certiaiin ad plebem. Hæ littéræ funt apud
Bameliuto' uiidecifna, dccima &-duodecima: in una-
qtiaqiie 'du te aiiæ commemorantur.
, > Martyres admonet ut à quibus tam devote & fortiter
feivatur jides Domini, ah iifdem iex quoque dr difciplina
Dominirefervetur. Mirari fe deUionftrat, quod non, ut
olim fieri folebat,à prefbyteris 8c diaconis regantur 8c
erudiantur, fed potkis à quibufdam prefbyleris jura
omnia perveftentibus piæ eorum voiuntates interpel-
fentuh Hortatur ergo ut ipfi prefbyteros doceant quæ
cx iprefbyteaa’s eös atidire opörtuèrat : præfcribit ut in
dandis libellis antecefïoruin fuorum veftigia fèquentes,
fbliicite& caute petentium defideria pondèrent, infpi-
oiant 8c aétum 8c opera & mérita fingulorum, ipfo-
rum quoquedeliétorumgenera 8cqualitates cogitent;
denique quos ipfi vident, quos norunt, quorum poe-
nitentiam fatisfaélioni proximam confpiciunt, defi-
giïeht nominatim libello, 8c fic ad epifcopuni fidei ac
difèiplinæ congruentes litteras dirigant.
In epiftola ad clerum adhuc vehementius indigna-
tur in prefbyteros, qui fànétum Domini corpus profa-
nare aufi fuerant. Declarat ft ultra in iifdem perfeierave-
rint, ufurum fè ea admonitione, qua ilium uti Dominus
jubebat, ut interim prohïbeantur offerte. Nam prater no-
dmnas Vifiones, per dies quoque implebatur Spiritu fando
puerorum innocens at as, qua in exflaf videbat oculis &
audiebat & loquebatur ea quibus Cyprian urn Dominus
monere & inftruere dignabatur. In epiftola ad ple-
bem declarat noflè fè plebis fuæ quietem pari ter & ti-
morem ; nee dubitat quin lapft in fatisfaélione Dei
8c deprecatione vigilarent, nifi iilos quidam de prefbyteris
gratificantes decepiflènt. Hortatur ut ipfi fin-
gulos regant, & confilio ac moderatione fua fècun-
dum divina præcepta lapforum animos temperent.
Totamrem in reditum fiium integrant fèrvari jubet,
ut icüm ad vos per Dei mifericordiam, inquit, venerintus,
convocati coëpifcopi plures fecundum Domini difcip/inam
& confejforum prafentiam > dt vejlram quoque fententiam
beatorum martyrum litteras & defideria examinare pof-
fmus.
Ex bis verbis epiftolæ ad clerum , diu patientiam
meam tenui, perfpici poteft tres illas epiftolas ante Ju-
nium menfem fcriptas non fuiflè. Sed minus belle
Tiiiemontius exiftimat Cyprianum non folum iibel-
lorum licentiam, fed etiam euchariftiæ profanatæ fa-
eirius diu patienter tulifte. Fucumfeceruntdoéliftimo
vrro hæc Cypriani verba in epift. lv. p. 8 5. Unum il-
hdmqïio non mea nee Iwminutn fed Dei caufa efl , de
eorum faanore nonputo ejfe rèticendum, quod a primo fia*
firn perfequutionis die > cum recentia delinquentium facino-
ra jerverent, & facrfcïis nefandis ndn tantum diaboli al-
taria., fed adhuc manus ipfa lapforum atque ora fumarent,
commun icare cum lapfs '& pcenitentia agenda intercedere
non d'efHterUnt. Ex his concludit Tiiiemontius ab ipfb
rlto die., quo erupjt perfèquutio, non defuiflè qui
lupfis euchariftiam darent.
Nimiüm reftriéle Cyprianum dotftiflimus fcriptor
interpretatur. lllius verba nihil aliudfonant, nifi prefbyteros
cum lapfis adhuc recenti eorum fcelere com-
munièaftè. Revera ft confiderétur tempus illistempo-
ribus: in poenitentia folitum impendi, dicere potiiit
Cypriantis-ftne abfurda exaggeradone,prefbyteros cum
lapfis à primo flatim perfequutionis die communicaftè.
Præterea cum lapft non eodem omnes tempore deli-
querint, fed alii citius, alii ferius; fieri potuit ut multi
perpaucis diebus poft admiflum fcelus communionem
ab improbis prefbyteris acciperent. Sic interpretandi
Cypriani neceffttatem affèrt tota reiaim geftaruni fè*
ries 8c jundura. Nam prefbyteri anfàm turbandi ra-
puere ex libellis martyrum, qui poft tormenta dari
coeperunt; & Cyprianus in ep. xv. ut martyrum libellos
poft inflièta tormenta, ita etiam poft iplbs libellos
audaciam eorum commémorât, qui aim lapfis com-
municarc jam cceperant. Unde etiam patet recens omni-
no fiiifîè facinus prefbyterorum. Idem teftaturin epift.
XU. ad plebem : Audio tarnen, inquit, qudfdam de prefbyteris
. .. jam cum lapfs communicate ccepijfe; Sed quod
rem caulâmque maxime continet, declarat Cyprianus'
in epiftola ad clerum prefbyterorumfacinus ex eo généré
efîè, quod fèrri 8c difftmulari non poffit : demon-
ftrat fe diu patientiam tenuifîè, fed cum quidam plebis
tranquillitatem turbare conentur ac totum ftbi vindi-
cent, tacere ultra non oportere : difftmulaflè fè Temper
& perluliflè contumelias epifeopatus; fèd nunc difft-
mulandi locum non efîè, quandodeàpïtur fratemiias à
quibufdam, qui dum fine ratione refiituenda falutisplaiifi-
biles effe cupiunt, magis lapfis obfunt.
Tiiiemontius merito Lombertum refellit, qui hæc
verba ejufdem epiftolæ ad clerum, ut interimprohibean-
tur o f erre, fie interpretatur, quaftvetet interim Cyprianus
ne prefbyteri ofFerant nomina lapforum. C011-
tenditTiiiemontius fufpendi hos prefbyteros, aut fal-
tem fîifpenftonis minas illis intentari, nee eos tamen
deponi. Addit idem vifum fuiflè Baro.nio 8c ante eum
Pamelio, eu jus obfervatio in editiones Priórii & Felli
tranflata. Sed, quod pace tot hominum doéliflimorum
dixerim, Cyprianus his verbis, ut interimprohibeantur
offerte, non fufpenfionem, fed exeommunicàtionem
deftgnat; neque hanc pcenam in præfèns tempus infli-
git, fed tantum minaliir. Addit autem, aduri & apud
nos & apud confeffores ipfos & apud plebem univeifm
caufam fuam, cum Domino permitteiite ihfnum matris Ec-
elefarecolligi coeperimus; hæc, inqUarti, addit, quia time
deliberaturuserat, non utrum cftènt deponendi necne
hi prefbyteri, ut placet Tillemöntio, fèd utrum eis
eflèt feddenda necne comfnunio, &qua conditione,
qua poenitentiæ lege reddenda. Cyprianum aliter in-
terpretari non pofltmij cum lego epiftolam xxvm.
in qua gratulatur prefbyteris fuis 8c diaconis, quod
cum Gaio Diddenft ejufque diacono, qiii communio*
nem lapfis dederant, communiedre noluiftènt. Rénovât
in eadem epiftola decretum 'fiium, ut a corrimu-
iiione fua arceatur quicumque aufûs fuerit eômmii-
nicare cum lapfis. Sic etiam in epift. l i i . pag.
[ ièveritatem a fè aliquando in lapfbs adhibitam ex*
I ponens, decreviffe fè narrat, ut f i quit ante çonfiliùnï
î noffrum, inquit, & ante fententiam de omnium conflio
\ flatutam, lapfis temere communiedre voluiffet , 'ipfe acom-
[ munione abjlineretur. Porro abftinere a communiorte
■ non idem eft ac fufpendere, præfèrtim apud Cypria-
l num, qui hac voce excommunicatioriem deftgnat;
velut cum ait ab'ftentUm a fè efîè Fèliciffimum in ep.
XLViii. Jovinum 8c Maximum ob nefanda ftcriftcia
in concilio abfiento's, ep. lv. Novatianum per totum
! orbem a facerdotibus Dei abftenturjj, epift. L x v ir .
His ergo verbis, ut interim prohibeantur dffferre, non fb-
lum fàcerdotalis, fèd etiam laica oblatio & commu-
nio auferenda denuntiatur. Illud etiam ex his quæ di-
ximus perfjsicitur, hanc poenam non ftatim a Cy-
priano irrogatam fuifîè, fèd minas tantummodo, ut
difficillimis temporibus ac fumma prudentia egentibus,
intentatas fuifîè. Atque id etiam confirmât cum exi-
mia Cypriani in tacendis prefbyterorum nominibus'.
lenitas, turn ab eo appofita conditio, f i ultia in iifdem
[perfeveraverint.
His litteris non refponditclerus; fèd paulo poft Cy-
; prianus ad cuftodiam gregis fèmpcr attentus, cum vi-
deret ftbi facultatem redeundi nondum efîè, & jam
æftatem coepifîè, quod tempus infirmitatibus afftduis
8c gravibus infeftatur, 8c lapfis 8c audientibus provi-
dendumexiftimavit. Scripftt itaque epiftolam xni. ad
clerum, in qua edicit, ut lapfis libellos martyrum hâ-
bentibus, ft periculofè ægrotaverint, apud prefbyte-
rum quemcumque præfèntem, vel fi prefbyter reper-
tus non fuerit, & urgere exilus coeperit,apud diaco-
num quoque exomologefin delicti fui facere Iiceat,
modo tamen martyrum prærogativa apud Deum ad-
juvari poftint. Cæteris, qui non acceperant libellos, fèd
mites & humiles poenitentiàm agebant, futurum pro-
mittit, ut illis quoque divino remedio confulatur. Similiter
præfèribit ut audientibus divinam gratiam im-
plorantibus mifèricordia Domini non denegetur. Simili
decreto lapfis confuIuitinhacperfèquutioneDio-
nyftus Alexandrinus. Ipfè enim teftatur in epiftola ad
Fabium Antiochenum fè præcepifîè, utmorituris ft pete-
\rent, & maxime ft antea fuppliciter pofulaffent, venia in-
i dulgerètur, quo bonafpeipleni ex hac vita migraient, Eufèb.
^lib. 6. cap. 44. Difcrimen ponit Dionyfius inter eos
• qui poénitentiam urgente periculo petebant, & eos qui
l-ante morbum petierant. Q^uamvis autem in hoc de-
lieèlu habendo non tam videatur accuratus effe quam
»Cyprianus, qui nominatim requirit, ut qui libellos à
ImartyribUs acceperant, eorum auxilio & prærogativa
lapud Dominum adjuvari poftint; eamdem tamen
pitriufque fèntentiam efîè crediderim; nec dubito quin
|Dionyftus pacem non conceftiftèt, ft qui poeniteniiam
audaéîer detreèlafîènt, id quod in Africa commiftum
là pluribus videmus.
I Cum refpondiflèt clerus huic epiftolæ, (qüeftus
lenim fuerat Cyprianus, quod tot fuis litteris nihil re-
Ifponderet ) ac firnul confuluifîèt de quibufclam immo-
■ deratis 8c communicatibneip accipiendam feftinanter
urgentrbûs ; feribit Cyprianus epiftoîam xiv. in qua
confirmât quod proXimis litteris ftatuerat de lapfis periculofè
ægïotantibus; vehementer autem refellit 8c
caftigat importunos illoS pacis efflagitatorès. Qui f i ni-
mium proférant, inquit jhabent inftiapoteflate quodpo-
flulant ;tempore ipfofbiplus quampàflulantlargiente. Acies
adhuc geritur & agon qubtidie célébrâtur. Si commiffi vere
& fimiterpeenitet, & fd ei calorpravalct, qui differri non
potefl, poteft coronari. Videtur hac oratione Cyprianus
lapfis concedere ut feipfbs ofFerant judicibus : neque
enim, ft eos voluiflèt exfpedlare, dum dies illis dicere-
tur; in eorum potèftàte dîè quod poftulant, dixiftèt.
Erat farie vetitum ne quis fè ultro offèrret, idque de-
claravit Cyprianus coram Paterno proconfule ; fed
ejufmodi leges variis circumftantris interdum cedunt.
Multos enim videnius, velut apud Juftinum in minore
Apologia, &apud Eukbium lib. 8. ultro judi-
cem adortos efîè, 8c ad cb'nfèftionem invocatos ve-
niftè : in quibus ft non vituperatur hæc libertas, mul-
to minus in lapfis fèmper vituperanda, quos par erât
illatum nomini Chriftiano dedecus reparare, ac
Chriftum ibi confiteri, ubi turpiter negaverant.
Laudes ecclefiæ Romanæ plena manu Cyprianus in
coelum tollit, ep. lyii. quod prodeunte id confiten-
dum Cornelio, accurreritproperanter & venerit quif-
quis audivit, nec ftnguli milites, fed tota ftmul caftra
ad pugnam prodierint, omnifque eedefia Romana
confefîâ fit, ac lapft plurimi gloriofa confeflione re-
flituti.
X I I . D e eptfiola XV. S . Cypriani & pluribus aliis
paulo p o jl itovo tumultu exdrto feriptis.
Tot rébus ad Ecclefiæ pacifîcatîbnèm fortiter pru-
denterque'geftis, feripfit Cyprianus epift. xv. id clerum
Romanüm purgandi fui cab f à; nec aptiusquidquam efîè
judicavït ad iniquas fufpicionës repell'endas, quam ut
Romam mitteret quinque de lapfis litreras cum ocfto
aliis pariter in feceftu feriptis, ex quibus duas tantum
fiipereflè obfervavimüs, nempe quintam ad clerum &.
nonam ad confeftbres. Mirifice autem elucet Cypriani
caritas 8c animi moderatio in ha‘c ad Roriranos epiftola
décima quinta: nulla enim ineft animi bfFenftfigni-
ficatio, nullæ querelæ; fèd cur fèceftèrit, quid egerit
in fèceftu breviter exponit; 8c pro fiimmo fùo uni-»
tatis ftudio declarat fè in iis quæ lapfis poenitentibus
conceftit, ftandum putaflè & cum Romani cleri fèn-
tentia, ne adus nofler, inquit, qui adunatus éffe & cûrf
fentire circa omnia debet, in aliquo difereparet,
Quinque litteræ quas Cyprianus inter motus a lapfis
excitatos fcripfèrat, non folum Romanis, fed etiam
ad plurimos epifèopos miftie fuerunt; jarnque illi re-
fcripfèrant Cypriano fe quoque in eodem confilio fecun-
dum catholicam fidem flare, cum Cyprianus Caldonio
epifeopo refpondit. Confiiluerat cum Caldonius de
nonnullis qui pofleaquam facrifcaverunt, iterato tenti,
extones funt fadi ; inter quos erat mulier nomine Bq-
na, quæ cum traéla effet a marito ad fàcrificandurii,
vei potins non ipfà fàcrificaffèt, fèd qui manus relu-
(ftanlis tenebant ; quibus ipfa dicebat, Non feci, vos fe -
ciflis, ipfa etiam faéla eft extorris. His pacem petenti-
bus, quamvis non dubitaret Caldonius quin prius dë-
jiélimi abluiflènt, nihil tamen ftatüeré vbîüit, riifi Cv-
n i;