444 S t e p h a n i B a i u z i i
tinere. In uno veteri libro, pro eo quod illic apud Cyprianum legitur jlSr/j e fl, légittà
hoßis eft. ' _
Æ mulum principem] Lucifer Calaritaniis in libro ad Conftantium de-rnoriendo
pro Dei filio, ddversiun fe cemulos furgcre principes. Non ait Cyprianus; æmulum prin-
cipem fuilfe levatum adversùs Decium, fed Decium patientitis fiiiflc lattirum levari ad.
versùm le æmulum principem quàm conftitui Romæ Dei làcerdotem, in quo quidem
Cornelii miranda conftantia, qui fedebat intrepidus exfpeäans cotporis fu i cam'rfUes fyr
tyranni firocientis ultores, ut ait Cyprianus in epiftola 52. ad Äntonianum. Et tarnen
inventi funt qui divinare conarentur quis tum princeps ievatùs fit adversùs Decium,
fcriplcrant autem Lucium Prilcum fùilfe qui levatus eil adversùs eum, quia Aurelius
Vidlor in libro de Cæfaribus leribit delatum Uli Gothorum coneurlii dominatum poffi-
quam direptis Thraciis plerique illo pervenerant; quam ob caiilàm ait Decium cito
quàm potuit maturrimè Roma digreflum. Sed nori pofluni dilcedère ab hoc loco quin
adnotem temeritatem Salmafii, qui capite fexto de primatu Pàpæ pag. 86. contra omnium
veterum codicum & editionum fidem contendit illic legi debere maliim -principem
pro cemulum ; hancque fuam conjedturam nititur probare tellimoniis eorum veterum
icriptoruni qui loquuntur de malis pruicipibus. Quantum eæ oblërvationes lint inutiles
in hoc loco nemo non videt. Nam præterea fenfus conllare non potefl cum eonjedlura
Salmafii.
D e i sacerdotem] Hane ledlioncm inveni in X IX . codicibus noftris, in lex Ari-
glicanis, apud Thomam Waldenfem tit. 14. de facramentalibus cap. 12 4 & in omni-,
bus editionibus quæ Pamelianam antecclfcrunt. Aliam vero , quæ habet æmulum facer-
dotem, quam Pamelius verilhmam, Rigaltiùs verb procul dubio.fàllàm elîè aflèrit, in unö
tantùm codice Afïïigemenfi reperiftè lè tellatur idem Pamelius, ficut egb quoque earn
non reperi nili in uno codice qui fuit Francilci Pithoei. Et tarnen iUuftrilfimus Cardinalis
Peiïonius in replica adversùs regemi magnæ Britanniæ pag; 99. ait illam inveniri in anti-
quioribus & emendatioribus exemplaribus. Ad quam rem pröbandam tardât in margine
codicem Affligemènfem & editioncm Pamelii, nullis aliis tellimoniis. Miror autem Ri-
galtium retinuilTe in editione fua ledhonem quam iplè ait procui dubio fallâm e lîè, uti
re vera efl. Senilis enim hujus loci > efl Decium, hollem videlicet fëdlæ nollræ, quam
exlcindere cupiebat, ita exhomiilfe làcerdotem Dei in urbe Roma principe imperii ut
multo patientiùs & tolerabiliùs audiret levari adversîis lè æmulum principem quàm confti-
tui Romæ Dei facerdotem, ut ilia recftè explicat Rigaltiùs; non quod timeret, ut quidam
crediderunt, epilcopum Romanum, hominem, quantum attinébat ’ ad rempubli-
cam, minimè prinçipirnetuendum aut formidololiim, lèd quia erat inimieus crucis
Chrilli, ardens defiderio opprimendæ chriftianitatis, ut ait vir clarilïïmus -Henricus
Dodwellus, valde cupiebat ne Fabiano Papæ defundlo daretur fiicceflor, exiflimans re-
iigionem nollram interituram, fi epilcopum non haberet, timens præterea, ut opinor,
ne in urbe rerum novarum avida augeretur mimeras chrillianorum, quorum nimius .&
copiolùs, ut ait Cyprianus, erat populus. Alia fuit fequentium temporum conditio. Narrt
cùm pollea martyria defiilfent, epiicopique, ut lùprà dixi, coepiflent in honore eflè,ec-
clefiaverb, quæ, ut ait Hieronymus in vitaMalchi monachi, peifèquutionibus creverat,
p o ten tia l divitiis major & virtutibus minor fadla ellèt, tum epilcopi Romani matrona-
rum oblationibus drtati, ut in libro 27. Ammiiani Marcellini legitur, procelîèrunt vehi-
culis infidentes, & epulas curarunt profulàs adeo ut convivia eonirn regales liiperarent
menfas, pro quo Perdus in fatyra lùa.prima pofuit prandia rcgum. Quod adeo turpe vi-
lùm efl Hieronymo ut in epiltola ad Nepotianunt de inftitutione clericorum reprehèn-
dere non fit veritus quod apud eos meliùs pranderetur quàm apud proconfulem. Idem
Hieronymus in caput fecundum Micheæ acerbè invehitur in ecdefiæ principes qui deii-
tiis affluunt & inter epulas atque lafcivias pudicitiam fcrvare lè credunt, & qui, excuban-
tibus ante fores fuas centurionibus & turmis militum, militantes & gladiis accinèlos &
judices invitant ad prandium. Et llatim culpans adhuc eorum mores ait illos immenfis
fumptibus parare epulas & clericos difcurrere tota urbe quærentes exhibere judicibus
quæ illi in prætoriis luis aut invenire non polfunt, aut certè inventa non coëmunt. Hinc
orta efl invidia loci apud exteros religionis. Narrat enim idem Hieronymus in epiftola ad
Pammachium adversùs Joannem Hierofolymitanum Prætextatum confulem defignatum
dicere
N o t i A C C v p r i a h ü m . 44 ƒ
dicère folitum elfe Papæ Damafo ; Facile me Romance urbis epifcopum, èr 'em) promus
c/iri/liamis. Cùm itàque epifcopi Romani magna tum effet reverentia & audtofitaSi cr«-
viffentque opes, & ob id ambitio furrexilfet, epifçopatufque pravis ambitionibus appeti
coepiflent, orta’ funt foeda inter clericos eertamina p ro adipilcenda cthedra principali,
ut patuit S fchilmate quod fuit inter Damafum & Urficinum. Sic olim Judæi, ut Sulphas
Severus fcribit in libro fecundo facr* hilloriæ, longa rurfum pace corrupti mifcere
omnia feditionibus & turbare coeperunt, affeélantes fummum làcerdotium libidine, avar
i a , & dominandi cupidine. Sic Hieronymus Savonarola, tanquam filegiflèt hiftoriam
facram Sulpitii Severi , in fermbne habite Florentin: anno 1496. die 18. Maii, cùm
dixilfet fummuro facerdotium id apud Hebræos fuilfe quod hodie ell papatus in ecclefia
Chrilli, ait illos venifle in tantam fuperbiam & cupidinem dignitatum facrarum ut cas
emerent & venderent, officia porro lira admlniilrarent per avaritiam & liiperbiam. C o n tra
Hieronymus in epiflola ad Demetriadem de virginitate fervanda Anallafium Papam
vocat virum ditiflimæ paupertatis.
T a n t u m t e m p o r i s ] Hanc lànè leclionem reperi in odlo vetullis codicibus.
Aliam, quæ habet tamis temporibus, exhibent veteres editiones ante Manutianum & fex
iibri veteres.v ' ’ ’ . . ,
E t t i m o r e m ] VideappendicemobfervationumRigaltnadCyprianum, ubireite
interpretatur hune timorem Cypriani.
P A S s u s e s t ] Suprà epifl. 37. pag. yer. Neque enim virtus eonirn aut honor mtnot
efl quo minus ipft qtioque inter beatos martyres aggregentur. Quod in tilts e fl, toleravenmt
quicquid tolerare parmi & prompti fuerunt■ Q ju fi tormentis & mortifub ocults D et obtte-
lit , paffiis efl quicquid pati voliût. A d h sec ioca Cypriani refpiciebat haitddubiè Erantius
interpretans locum Iibri Jofephi de imperio rationis ; ubi fie legitur : & f t forspempiendi
denegat fcktiltatem, pertulit tamen ctinüa qua voluit pati. Eteiiim martyres quoque cen-
•febantur qui torrnenta paflï , tamen occifi non fuerant. Commodianus inllfuèlione
48. M ilita Jitnt martyria quiz fin it fin e fanguine fu fo . Sanèlus Paulinus poëmate 14. dç
fàndlo Felioë :
Caleflèm naûus fm e fanguine martyr honorent.
Nam cotfeflor, o b it panas non fponte lucratus.
Et paujo poft :
Martyrium fine ccede placet, f i prompta ferendt
Menfque fidefque Deo caleat. Paffura voluntaS
Sufficit j & fiiJrtma efi merïti teflatio v o c i s '
Sulpitiüs Severus in epiftola ad Aureiium de fanào Martino : Nam licèt et ratio temporis
lion potuerit prafiare martÿriwti, gloria tamen martyris non care bit, quia voto atque virtd-
tibus & potuit efife, martyr & voluit. Hieronymus in epiftola ad Rufiilum quæincipit Plus
Deum tribuere commémorât Ægypt'ios eotifefibres à" voluntate jam martyres. Arnulphus
jLexovienfis. in epiftola feripta ad fàn<5lum Thomam archiepifcopum Cantuai ienlèm >
quæ édita eft in pagina tomi fècundi fpicilegii Dacheriani & inter epiftolas fkn<5li
Thomæ lib. i. epift. 85. Licèt enim nondum ufque ad fianguïnis cffufionem caufapervene*
r it, fupplet tauten devotio- mèritum pdjjïoiiis. ’ '
T Y R a n n u m v i c TU m ] Rufinus in pfàl. 40. Undo fan ât martyres eitam in fu is
pafiïonïbus viélores extiterunt : quia etfipbtùènmt corporalïter occidi y nuhquam tamen animo
potuerum frangi. Illi verb qui occidèruntyiâi fu n t. ^ -
P o s t m o d u m v i c T um ] Decium Jmperatorem, qui anno 151. interiitcum hiio
in bello quod adversùs Perfas gerebat, ut (Cribit Pagius, qui Baronium redarguit fciiben-
tem id evenifle cùm pugnaret adversùm Gothos Moefiam 6c Thraciam infeftantes.
Q u Æ D A m d . I. i n H o N E ST A ] Sic vulgo folet. Semper in difeordia una par§
imputât inhonèfta parti adverfæ, utpatet étiam ex epiftolis 48.6c 49- fâncfli Cyprianiad-
vérsùs Novatum 6ç Novatianum 6c ex calc'é epiftolæ Firmiliani, in qua annotatuiti elt
Cyprianum à Papa Stephano vocatum fuifte pfeudochriftum 6c pfêudoapoftolum ^ do-
loïùm operarium. ïnnumera- funt exemple iftiuftnodi in icriptoribus hiftoriarum. Sic in
libello precum Marcellini 6c Fauftini adversùs Papam Pamafum 6c in epiftola concilri
r . E c e e