cvü V i t a S a n c t
obtreiftatori, fi temeritatis & fuperbiae atque infolen-
tiffi vel fero poenitentiam agere cceperit, veniam ofFert;
manente tarnen, inquit, apud nos divina cenfura refpedu
& metu, titprius Dominum meum confulam an tibi pacem
dari dr te ad communicationem Ecclefta fua admitti fua
afienfone dr admonitione permittit. Ex his patet hunc
Jiominem, non epifcopum fuifle, ut nonnuliifibi fin-
xerunt, fed laicum Cypriani jurifli&ioni fubje<ftum;
cui tarnen fefe nefario fchi filiate fubtraxerat. Nec veri-
fimilior eorum opinio qui Pupianum aiiquid in per-
fequutione pafllini die eontendunt; quia dicit ei Cy-
prianus p. i 2 i . Ne forie claritatis & martyr'll tui digni-
tas nofira communicatione maculetur. Et p. i 2 2. Perfe-
quutto enim veniens te ad jummam martyrii fublimitatem
provexit; me autem profcriptionis were depreßit, cumpubli-
re legeretur: f i quis tenet vel poßidet de bonis Cacilii Cypriani
epifcopi Chrißanorum. Sed in his verbis mani-
fefta eft ironia; nec abfimili modo Dionyfius Alexan-
drinus Germani calumnias refeiiit. Sedfortaße Germa-
tius, inquit, apud Eufeb. lib. 7. c. 1 1. multis fidei con-
feßionibus gloriatur: multa pradicarepotefl adverfus fe ge-
fia. Quinetiam indicat Cyprianus non-defuturam re-
prehenfioni materiam, ft de rebus a Pupiano in perle-
quutione & in pace geftis inquiratur. De iis autem,
inquit p. 124.. qua tu egiß vel in perfequutione, vel in
pace ftultum efl ut velim te judicare, quando tu magisjudi-
cem te nofiri conßtueris.
i C y p r i a n i . cviij
adagendam poenitentiam converfus fuetat, Deum deprecans,
Non dubium eft quin in Stephani paps primordiis,
ac pace fub Valeriano vigente Cyprianus epiftolas
X.XVII. & LXViii. fcripferit. Sexageftms feptimse haec
fuit occafio. Marcianus Arelatenfis epifcopus, cum fe
Novatiano adjunxiflet atque ab Ecclefis catholics
imitate difceffiflet, fervis Dei poenitentibus & dolen-
tibus, 8c Eccleftam lacrymis 8c gemitu 8c dolore pul-
fäntibus divins pietatis fubftdia claudebat; 8c cum ab
epifcopis nondum abftentus videretur, jadtabat fe 8c
prsdicabat quod Novatiano ftudens 8c ejus pervica-
ciam fequens a communione fe epifeoporum fegregaf-
fet. Scripftt ea de re femel 8c iterum ad Cyprianum
Fauftinus Lugdunenfts. Ejuslitterisacceptis Cyprianus
Icribit ad Stephanum papam, eumque etiam atque
etiam hortatur ut pleniffimas litteras in provinciam 8c
ad plebem Arelate confiftentem dirigat, quibus ab-
ftento Marciano alius in ejus locum fubftituatur; 8c
cum multi ex fratribus annis fuperioribus fine pace
exceflerint, vei csteris fubveniatur qui fuperfunt, qui
8c diebus ac nodtibus ingemifcunt. Rogat etiam ut ftbi
ftgnificet quis in locum Marciani Arelate fuerit fub-
ftitutus, ut fciat ad quern fratres dirigere 8c cui fcri-
bere debeat. Hanc epiftolam Cypriano Launöius ab-
judicavit, fed ejus opinio ftc inter eruditos explola eft,
ut adum agat qui earn refellere velit.
Circa idem tempus alia res in Hilpaniis gefta cari-
tatem Cypriani, qus Africs finibus non contineba-
tur, ad fuccurrendum exteris ecciefiis commovit. Duo
epifcopi, Baftlides 8c Martialis,-ob graviffima delidla
depoftti facerdotium jure ablatuiii fibivendicare aude-
bant. Uterque nefando idololatris libello Contamina-
tus; Baftlides adhuc infuper praeter libelli mäcüiam,
cum in infirmitate decumberet, in Deum bialphema-
verat, 8c fe blafphemafle confelfus fiierat, 8c epifeo-
patum pro confcientis fus vulnere fponte deponens
8c fatis gratulans ft ftbi vel laico com muni-
care contingeret. Martialis quoque prster gentiiium
turpia 8c lutulenta convivia in collegio diu frequen-
tata, 8c filios in eodem collegio exterarum gentium
more apud profana fepulcra depolitos 8c alienigenis
confepultos, a<5lis etiam publice habitis apud procura-
torem ducenarium obtemperafle fe idololatris 8c Chri-
ftum negalfe conteftatus fuerat. Cum uterque ob hsc
8c multa alia delidla depofitus fuiflet; Baftlides, cujus
in locum Sabinus de univerfs fraternitatis fuffragio 8c
de epifeoporum judicio lubftitutus fuerat, Romam per-
gens Stephanum ionge pofttum 8c gefts rei ac veritatis
ignarum fefellit, ut exambiret reponi fe injufte in epi-
feopatum de quo fuerat jure depofitus. Nominatim
non dicit Cyprianus Martialem quoque Romam con-
tendifle; fed id fatis indicat cum ait : Sed nec M af-
tiali poteß profuiße fallacia, quominus ipfe quoque delidis
gravibus involutus epifcopatum teuere non poßit. •
Videntur epifeopi nonnulli in Hilpania depofitis
illis epifcopis favilfe, fed ecclefts Legionis 8c Afturics
8c Emerits feripferunt ea de re ad epifeopos Africa-
nos, ac legatos miferunt Sabinum 8c Felicem, quos
probabile eft in Baftlidis 8c Martialis locum fubftitutos
fuifle. Alius Felix deCsfaraugufta, quern Cyprianus
fidei cultorem ac veritatis defenforem vocat, litteris
fuisconfirmavit quidquid ecclefisills fcripferant acle-
gatis mandaverant. Lefts funt litters 8c auditi legati
in concilio xxxvii. epifeoporum. Cyprianus qui prs-
erat 8c alii epifeopi refponderunt per epiftolamxxv 111.
Baftlidis non tarn abolita efle quam cumulata delifta;
nec refeindi poffe ordinationem jureperfeftam; neque
etiam Martiaii fallaciam prodefle poffe: fruftra tales
epifcopatum ftbi ufurpare conari, cum manifeftum fit
ejufmodi homines nec Ecclefts Chrifti prseffe poffe;
nec Deo facrificia offerre debere. Indignationen! fuam
ftgnificant adverfus epifeopos qui depofitis collegis fa-
vebant, ac plebi ipft denuntiant cum talibus commu-
nicandum non efle, eorumque contaftibus pollui qui
cum illis illicita communicatione mifeentur. Q us qui-
dem fententia non modo habenas non laxat licentis
populari; fed etiam earn refrenat, ne arbitralu fuo judicium
de epifeopo fuoferat,aut legitime ordinatum
ab aliis epifcopis rejiciens, aut legitime depofttumre-
tinens.
X X IX . Dtßenfwnes de baptifmo exorta anno 2 f j .
exeunte : ac S . Stephanus ante cum Orientalibus
quam cum A fris certavit.
.• Tamdem diflerendo pervenimus ad celeberrimam
illam de hsreticorum baptifmo controverftam, in qua
non parva hsreticorum aut fchifmaticorum manus
univerfs Ecclefts helium indixit, fed inftgnes eccle-
f is ,, Africa, Cappadocia, Cilicia 8c finitims provin-
cis de re Ionge graviffima cum aliis eccleftis decerta-
runt. Etfi autem in ipfo diflenfionis incendio luftuofa
rerum facies exftifit; tarnen ex commodis, qus in Ec-
clefiam ex hac. controverfia fluxerunt, facile perfpi-
citur earn Chrifto providente & difpenfante natarn
fuifle, non folum ut res tanti momenti conflato 8c
confpiranti omnium confenfu aliquando firmaretur,
fed etiam ut haberent pofteri quid in ejufmodi diflen-
fionibus
clx V i t a S a n c t
fionitas imitarentur* Nam baptifini hæreticoïum de-
fenfores .fraternæ caritatis foedus non ruperunt cum
iis ; a quibus maximam facrainentis injuriam fieri vi-
debant; ifti auteiii & cum iis quos ne baptifmo qüi-
dem initiates putabant, & cum iis qui baptifmum
morientibus infantibus denegaidy & Euchatiftiam
non baptizatis pon-igere videbantur, communicare
non dubitaruna. lnitium diiiitiii rt’fert d iiicmontius
ad aiiiium ?. 5 6. quamvis non improbct Pearibnium
! qui prim Lim Câttbàginenfè concilium autumno anni
255, habitumputat. Uterque prius in Africa quam
in Oriente pugnâtum opinatur. Qui Stephanum anno
» 5 5 • obiiflè volunt, diffidium dtms.exarfilfe con-
tendunt. Quamvis autem gravibus de caufis Stc-pha-
I nuin Tillemontius & Pearfonius'ar.no 15 7 . cbiiifc
I exiftiment, videntur'^tamendiffinïionisprimordiam-
[ mium fero coilocare. Prebare aggrediar controverijam
[ anno 253. exeunte coepifle agit-ari,citiufque Stephanum
cum Orientalibus quam cum Afris decertafle.
i Cur de baptifmo difputari cceptum effe pu-
tem anno 2 5 3. auftor eft Eufebius qui conceptis verbis
declarat iib. 7. c. 4. Dionyfium in litteris ad Ste-
I phanum de baptifmo feriptis indicaffe omnes ubique ec-
\ c/efias, mollito jam perfequutionis furore, Novati turbulen-
I tarn novitatem deteßantes inter fe pacem iniife^ Vix ergo
[ defierat perfequutio, cum exortam de baptifmo con-
! troverfiam fedare Dionyfius conaretur, Porro cum
[ perfequutio anno 253. fedata fuerit menfe Maio,
Dionyfius de baptifmo ad Stephanum ferius hoc an-
I no exeunte feripfifle non videtur. Cenfet Pearfonius,
ft non improbante Tillemontio, erratum efle*Eufebii,
[ qui quod dixerat Dionyfius de pace ppft diffenfiones
I a Novatianis excitatas conftituta, id de pace perfequu-
I tionibus ethnicorum fiiccedente diftum crediderit.
I >Sed ut Eufebius tarn ofeitanter hallucinates dicatur,
I gravem aliquam caufam fubefle oportet. Diftinguit ac-
■ curate peifequutionis furorem a turbulenta novitate,
K 8c pacem inter ecclefias initam a mollito perfequutio-
I nis furore. Quis ergo credat in epiftola Dionyfti nihil
omnino de fedata perfequutione diftum fuifle, quam-
r vis id Eufebius legifle fe teftetur! 20. Dionyfius in
! eadem de baptifmo epiftola nuntiabat Stephano, ut
[ eventum omnino recentem, fedatos eflè motus, quos
I Novatiani hasrefts in Oriente excitaverat. Sed fi cum
1 hujus diflenfionis fine conjunfta funt controverfiæ de
baptifmo primordia, ferius anno 253. poni non debent.
Sic enim de fedata diffenfione loquitur Diony-
fius, ut id non multo poft perfequutionem contigiflé
I videatur. Quod enim ait omnes ubique antißtes unum
[ idemque fenfire, & ob pacem infperato faftam incredibili-
ter latari, fatis indicat malum antequam radices ageret
compreffum fuifle, 8c pacem fancitam, cum metuere-
I tur lie diflenfio ingravefeeret. At ft ulque ad annum
■ 256. decertatum fuiflet in Oriente de Novatian.oruni
I fententia, non videtur incendium multa dieconfirma-
I turn ftc exftingui potuiffe, ut nihil omnino ne fumi
I quideni fupereflèt. Hue accedit auftoritas Cypriani,
qui in epiftola ad Stephanum circa an. 254. feripta
teftatur Novatianum nuper retufum & refutatum &per
totum orbem a facerdotibus Dei abflentum. Si ergo totus
orbis in damnando Novatiano jam turn cbnfenferat;
epiftola Dionyfti quæ hunc epifeoporum antea diffii
C y p r i a n i . cx
dentium confenllim nuiitiabat, ad annum 256. revo-
cari non poteft. Aliud argumentum in eamdem fen-
tentiam fuppeditat, quod fecundo loco probandum
fufcepimus, citius in Oriente, quam in Africa decer-
tatum. Neque enim ft diflenfio ante in Oriente quam
in Africa exorta eft, ferius collocari poterit anno 254.
aut exeunte 253. ^ ^
I Hud autem diffidium prius in Cappadocia, Cilicia
8c finitimis provinciis quam in Africa exarftffe
patet ex his Firmiliani in Stephanum diftis : Quid
humilius aut lenius quam cum tot epifcopis per totum mun~
dum dißenfiße : pacem cum fingulis vario difeordia genere.
rumpentem, modo cum Orientalibus, quod nec vos latere
confdimus, modo vobifium qui in meridie eßisf p. 1 50*
Præclare obfervat Tillemontius diffidium Stephani
cum Orientalibus, quod Firmilianus commémorât,
non de Novatiani fchifmate, ut exiftimavit Lomber-
tus, fed de baptifmo natum fuifle. Nam compreffum
fuit in Oriente hoc fehifma initio pontificatus Stephani;
nec Orientales, in his Firmilianus, minus ftudii;
quam ipfe Stephanus adhibuere in hoc exftinguendo
fehifinate; nedum pax inter eos 8c Stephanum-rum-
peretur. Perpauci huic fehifmati favebant, idque A11-
tiochiæ, ut patet ex epiftola Dionyfii ad Cornelium
apud Eufeb. lib. 6. cap 4 6. Loquitur ergo Firmifia-
nus de baptifmo. Illud autem ex ejus verbis colligitur
non eodem tempore Stephanum cum Orientalibus &
Afris decertafle, fed variis temporibus 8c modis; ac
res Orientis lenius fe habuiffe, turn cum in Africa
majorem in modum turbarentur. Hinc idem Diony-
ftus in epiftola, quam mortuo Stephano ad Philemo-
nem prelbyteruni Romanum feripfit, deprecatorem
fe pro Afris foils interponit; atque ut Romanos demi-,
tiget, demonftrat apud Eufeb. Hift. I. 7. c. 5. non ah
Afris fobs hunc morem tunc primum inveélum fuiße, fed
idem antea ab Orientalibus in conciliis ftatutum ; quod
quidem perablurdum videretur, fi iftis Roma placatior.
quam Afris non fuiflet. In epiftola autem ad Xyftum
de Stephano ej ulque cum Afris concertatione diffe-
rens aiebat, prius ilium ad fe firipfiße de Heleno & de
Fimiliano , ac de omnibus denique facerdotibus per Cili-
ciam, Cappadociam cunäafque finitimas provincias confli-
tutis ; fefe ob eamdem caufam ab Worum communione dif-
ceffurum,eo quod,aiebat, hareticos rebapttiarent. Illud
prius argumento eft Stephanum ante de eodem hære-
ticoruni baptifmo cum Cilicia 8c finitimis provinciis
quam cum Africa pugnaffe ; 8c cum apud Dionyfium
de Heleno 8c Firmiliano graviter quereretur, nondum
Cyprianum 8c Africanos epifeopos illi in offenftonem
veniffe. Quod autem addebat Dionyfius, de his omnibus
ego ad ilium feripfi oratis atque obteflans; quis ex bis verbis
non colligat epiftolam illam, quam tefteEufebio
unam ad Stephanum feripfit, non Afrorum, ut opi-
nati funtTillemontius 8cPearfonius, fed eorum caufa
feriptam fuifle, de quibus Stephanusferipferat, nempe
Heleni 8c Firmiliani, qui proindeillius opera 8c com-
mendatione prius ufl funt quam Afri. Illud etiam in
ea quam refellimusopinioneoccurritincommodi,quod
nimium multi eventus a Tillemontio 8c Pearfonio in-
tra annum :cöflcluduntur, très fynodi Carthaginenfo;
tot Cypriani epiftoiae, Stephani litteræ ad Dionyfium
& ad Cyprianum, ejufque modo cum OrientalibuSj