animos a dontefticis contentionibus ad religionis defen-
fionem avocavit; fed non alia res periculum fchifma-
tis ab Ecclefia repulit, quam unitatis amor ex utraque
parte impreflus animis & infculptus. Videbatur fibi
utraque pars maximi momenti fententiam defendere.
Non ignorabant Cypriani .adverfarii gravent, injuriant
a rebaptizantibus fieri 8c Chrifti facramentis & apo-
ftolicæ traditioni & tot ecclefiis, quæ, fi vera fuiflet
Cypriani opinio, communionem hominibus non ba-
ptizatis dedifient, ac fiepe .eliant contmififlènt ut infantes
baptifmo defraudati morerentur. Hæc Cypriano
fuifle obje<5ta perfpicitur, turn ex ipfius epiftolis, turn
ex libro de Rebaptifmate. Parte ex alia Fimulianus 8c
Cyprianus, cum hæc quæftio nondum in clariffinta
luce pofita, & eonftanti Ecclefiæ judicio decifa eflèt,
pefiimam confuetudinem obrepfifle & graviter ab ad-
verfariis delinqui putabant. Qua ißa obflinatio eß, ait
Cyprianus inep. ad Pompeiumpag. 139. quavepra-
fumtio humanam traditionem divina difpofitioni antepo-
nere, nec anijnadvertere indignari & irajei Deum, quoties
divina pracepta folvit & praierit humana traditio ! Que-
rilur in eadem epiftola auéloritatent hæreticis attribui,
fidem & veritatem prodi, p. 141. Veritatem fibi 8c
aliis idem fentientibus fingulari Dei beneficio retenant
fuiflè credebat, ut earn aliis ecclefiis proponeret.
Proinde fruflra quidam, inquit in ep. ad Jubaianum
p. 133. qui ratione vincuntur confuetudinem nobis oppo-
nunt, quafi confuetudo major fit veritate, aut non id fit in
fpiritalibusfiequendimi quod in melius fuerit a fando Spiri-
tu revelatum. Ignofti enim potefi fimplidter errand, ficut
defeipfo dicit apoflolus Paulus: Qui primo, inquit, fui
blafphemusSc perfèquutor 8c injuriofus, fed mifèricor-
diam merui quia ignorans feci. Pofl infpirationem vero
& revelationemfadam, qui in eo quod erraverat, perfeve-
ratprudens &fciens, fine venia ignorantia peccat : pra-
fumtione enim atque obfiinatione quadam nititur, cum ratione
fiuperetur. Sic etiam Firmilianus : Quale delidum
eß, inquit p. 149. vel illorum qui admittuntur, vel eo-
rum qui admittunt; ut non dblutis per Ecclefia lavacrum
for dibus, nec peccatis expofitis, ufurpata temere communication
contingant corpus & fanguinem Domini !
Sed quo majoris momenti fuam utraque pars fententiam
Afris communionem negafle, 8c rebaptizantes abfli- I
nendos putaflè, ut Stephanus putavérat. Q.uinetiam I
cum in ipfa ecclefia Romana duo præftantiflimi pre- I
fbyteri, Philemon 8c Dionyfius, ut modo vidimus, I
mature aniinadverterint quid nimia Stephani feveri- I
tas peccaret; merito nfihi exiftimare videor totam il- I
lam diflcnfionem ne fub hoc quidem pontifice eos I
habuifle exitus, qui ex primo animorum calore con- I
fequi poterant. Sub S. Xyflo Stephani fucceflbre, ctfi I
pci fcquutio domeflicas rixas compefcere, aut faltent I
inducias aflerre debuerat, non tarnen videtur de ba- I
ptifmo flatim contentio refrixifle; fiquidem Diony- I
fius Alexandrinus inter exfilii moleftias, atque in ipfo I
perfequutionis incendio très litteras ad Xyftum feripfit,' |
ut eum ad lenitatem 8c concordiam vocaret. Ufus eft I
confiliis Dionyfii fànéliflintus martyr ; 8c idcirco bo- I
nus &pacificus facerdos a Pontio vocatus creditur, 8c I
ecclefiæ Africanæ diptychis inter martyres adferiptus,
quod natam fub Stephano controverfiam fedaflet.lllum
inter 8c Cyprianum communionem non interruptam
fuifle liquet ex cpift. lxxxii. in qua narrat Cyprianus
eflè duxit, eo magis in utrifque amor elucefcit
unitatis. In Oriente non videtur magna fuifle animo-
rumcontentio, quamvis plures provincial ab antiqua
& communi fententia difereparent. Dionyfius Alexand
ra s cum feriberet ad Stephanum, ut eurn Afiaticis
rebaptizantibus placaret, fummarn epifeoporum in
Oriente concordiam laudabat. Ex quo patet Orientis
epifcopos liberalius quam Stephanum egifle cum Afia-
ticis. Revera Helenus & Firmilianus magno femper
in pretio apudcollegasfuerunt. Enituit etiam in Occident
odium & fuga fchifmatis. Auélor libri de Rebaptifmate,
etfi Cyprianum indignis opprobriis 8c conviens
lacerat, fatetur tarnen totam hanc quæftionem
inter fratres agitatam fuifle. Animadverto, inquit initio
libri, quafitum apud fratres, quid potius obfervari opor-
teat in perfonani éôrum qui in harefi quidem fed in nomine
Dei noflri Jefu Chnfii fiat tindi, See. Stephanus
jufto vehementior fuit; nec idcirco tarnen Africa cum
aliis ecclefiis 8c cum Romana etiam communicare de-
fiit. NuIIo fane exflat monumento alios epifcopos fuam
fc Romam mififle qui de rebus Ecclefiæ certa re-
ferrent. De Dionyfio autem non dubium eft quin
cum Afris iiberaliter egerit, qui adhuc prefbyter ni-
miam Stephani feveri tatein probare defierat. Eadem
humanitas ab aliis pontificibus fervata, donee, ut ait
Auguftinus lib. 1. de Bapt: plenario toliusorbis confilio \
quod faluberrime fentiebatur etiam remotis dubitadonibus
firmaretur.
Sed amorem unitatis præcipue declaravit Cyprianus,
cui veritatem nimirum propterea Dominus non ape-
mit, inquit Auguftinus lib. 1. de Bapt. c. 1 8. ut ejus
pia & humilitas & caritas in cuflodienda Jalubriter Ecclefia
pace patefeeret, & non folum illius temporis Chri-
fiianis, fed etiam pofleris ad medicinalcm, ut ita dicam,
notitiam fignaretur. Quamvis magnum errorem in ad-
verfariis perfpicere fibi vidcretur, tarnen in his qua-
fiionibus, qua, ut ait Auguftinus lib. 3. de Bapt. c.
3. nondum eliquatißima perfpeâione difaiffa funt, minime
dubitans quin habeat omnis epifeopus pro. liccn-
tia libertatis & potefiatis fua arbitrium proprium, tam-
que judicari ah alio non poffit, quam nec ipfe potefi al-
terum judicare ; fic in concilio Carthaginenfi col-
iegas alloquitur : Supereßut de hac ipfa re quid finguli
fentiamus proferamus, neminem judicantes aut a jure com-
munionis aliquem, fi diverfim fenferit, amoventes. Dona-
tiftæ olim de fanélo Cypriano quafi cum ipfius laude
diélitabant eum mentitum effe & fimpliciores collegas
in verbo caperc cogitafle, ut cum fe diverfum fentire pro-
didifient, tunc contra quam promiferat, excommunicatidos
efie cenferet. Sed Auguftinus hanc calumniam refeliit
lib. 3. de Bapt. c. 3. Calidus fane fuit ac jufto vehementior
Firmilianus ; fed tarnen unitatis amor in tota
ejus fpirat epiftola, nec quidquam de Unitate Ecclefiæ
fignificantius dici poteft. Hinc quamvis veritatem
maximi momenti defendere fibi videretur, quia tarnen
Ecclefiæ judicium nondum acceflerat, eodem
modo agendum putat ac in variis inftitutis ad difei-
piinam pertinentibus. Secundum quod, inquit p. 144-
in cateris quoque plurimisprovinciis mult a pro locorum &
nominum diverfitate variantur, nec tarnen propter hoc no
Ecclefia pace atque unitate. aliquando difeefium efl.
XXXIII. D e epiftola LXIII. Cypriani adverfus
eos qui aquam folam in niatutino
facrificio adhibebant.
Prætfer litteras quas Cyprianus ad caufæ fuæ defen-
fionem feripfiti aliam non eadem de re, fed circa eadem
tempora feriptam conjicio; nempe fexagefimam
tertiam ad Cæcilium epifeopum, ut verifimiliimum
eft, a Bilta, qui primus in eöiicilio Carthaginenfi
fententiam dixit. Occafionem dédit huic epiftolæ pra-
vaapud nonnuilos indubla confiietudo, ut in matu-
tino facrificio aquam tantummodo adhiberent. Ne-
que id tarnen, ut Encratitæ, odio vini a Deo crcati
committebant ; nam vefperecalicem vino mixtum of-
ferebant. Demonftrat Cyprian us prava hacconfuetu-
dine 8c Chrifti præceptum violari, 8c facramentum
penitus everti, cum fanguis Chrifti in calice eflè non
poflit, nifi vinum adhibeatur. Ex his autem verbis,
E t viderit, frater cari finie, f i quis dc.antecefioribus 110-
ßris vel ignoranter vel fimplidter non hoc obfeivavit, facile
perfpicitur hoc vitium non tuneprimum obrepfifle,
fed ab annis inveterafle pluribus, ac proinde non in
• infignem aliquant ecclefiam, fed potius in pagos
quoltlam indublum fuifle. Nam fi quid ejufmodi
commiflum fuiflet in majoribus civilatibus, cito res
! aliis ecclefiis cognita indignationem omnium com-
I moviflêt. Quare immerito Pearfonius id abepifeopo-
runt Carthaginenfium aliejuo proftuxifle exifhmat.
Illud enim, ƒ quis de antecefioribus noflris, non magis
ad Cypriani quant ad Cæcibi anteceflbres refertur:
i fed cum unus. fit epifeopatus, fuos ac Cæcilii anteceflb-
! res vocat Cyprianus eos qui dudunt Ecclefiæ præ-
fuerant.
Cur autem hancepiftolam exorta de baptifmo con-
' troverfia feriptant putent, conjcclurani facio ex his
I verbis : Et quia jam fecundus ejus adventus nobis appro-
k pinquat, magis ac magis benigna ejus & larga dignatio
K corda noflra luce veritatis illuminât. Majus quidpiam in-
I dicant hæc verba, quant ut de rebus in hac epiftola
I pertraélatis intelligantur. Erat enim exploratum ont-
t nibus Chriftianis fmguinent Chrifli in calice cfic non
I poflè, nifi vinum offeratur; atque in hoc genere per-
I pauci peccabant, idque metu magis 8c pravo pudore,
I quant errore pertinaci. At in controverfia, quant de
ft baptifino Cyprianus cum tot ecclefiis habuit, verila-
! tern fibi 8c collegis idem fentientibus fingulari benefi-
I cio revelatam contendebat, ut præcedenti capite ob-
I fervavimus. Hanc uberioremilluftrationcnt, hanc be-
I nignant 8c largant Chrifti dignationent obiter tangere
■ videtur in hac epiftola lxiii. Hucacccdit quodob-
I jetftam confuetudinis auélorilalent in epiftolis de baft
ptifmo feriptis eodent modo ac in fexagefinia tertia
K refeliit.
Hanc tarnen epiftolant Pearfonius ad annum 253.
I collocat in Galli 8c Volufiani perfèquiitione. Tent-
! pus perfequutionis coliigit turn ex Chrifti adventus
K exfpeélatione, tum ex his verbis pag. 109. Nifi f i in
■ focrificiis matutinis hoc quis veretur, ne per faporem vini
B redoleat fanguinem Chrifli. Sic ergo incipit d? a pafione
B Chrifli in perfequutionibus frater nit as retardari, dum in
B oblationibus dißit de fanguine ejus & cruore cot fundi.
Quod fpeiftat ad Chrifti adventum; non minus
aperta eft illius exfpedlatio, Ut fiipra diximus, cap,
xxviii. in nonnullis Cypriani operibus,quæ in pace
feripta efle confiât. In allato autem teftimonio non
eunr ntetum Cyprianus exprobrat iis quos refeliit,
ne quis ex vini odore Chriftianus eflè argueretur,
( quomodo enim id fufpicati eflènt ethnici, quos penitus
latebat quid in Chriftianorum myfteriis agerej
tur ) fed ne vini matutinus odor minus honeftant 8c
dignant homine fobrio fjteciem haberet. Hinc pacis
potius quant perfequutionis tempus indicat Cyprianus
, dum ait eos ad fanguinem in perfequutionibus
fundendum fieri tardiores, qui ex fangUinis Chrifti
contmunione tam leve incommodum reformidant.
Quantquam inanem ilium metum non afTeyerando,
fed potius conjiciendo reprehendit.
X X X IV . Confeffio & Martyrium Cypriani.
Tot eximiis Cypriani de Ecclefia meritis, tot rebus
præclare geftis nihil addi poflè videbatur præter con-
feffionis 8c martyrii laudent. Utrumque Chrifti do-
no confequutus eft in perfèquutione Valeriani, qui
cunt Chriftianos aliquandiu privatim ac publice om-
ni humanitate foviflèt, poftea Macriani artibus indu-
élus magnum fè quemdam ac felieem imperatorem
fore fperavit, fi Chriftianam religionem oppugnaret.
Cum perfequutio inftaret in Africa, Fortunatus epifeopus
, idem forte qui in fynodo Carthaginenfi dici-
tur epifeopus a Tuccabori, Cyprianum rogavit, ut
ad præparandas 8c corroborandas fratrum mentes de
divinis Scripturis hortamenta componeret. Libenter
obtemperavit Cyprianus, parunl eflè ratus quod Dei
plebent claffico fuæ vocis erigeret, nifi credentiunt fi-
dent 8c dicatam Deo devotamque virtutenl divina
leélione firmaret. Scripfit itaque librum de Exhorta-
done martyrii, totum pene ex Scripturæ teftimoniis
contpofitum. Fruftra Baronius 8c Fellus hoc opus fub
Gallo coilocant. Recenfetur enim a Pontio diacono
poft libros de Patientia, 8c de Zelo 8c Livore, ut
obfervat Tillentontius. Cunt autem Cypriani con-
feffio 8c martyrium ipfius aélis, quæ infra appone-
.mus, confignata fint, non terant tempus in iifdem
rebus enarrandis, fed fiitis erit feriptas in hac perfèquutione
epiftolas breviter recenfere.
Cum edixiflèt Valerian us ne Chriftiani conventus
agerent 8c coemeteria ingrederentur, aut fi quis huic
præcepto non pareret, capite pleéleretur ; Cyprianus
omnium primus in Africa perfequutionis impetum
videtur excepiflè. Id enim obfèrvarunt eruditi viri ex
his verbis ep. lxxviii. ubi Cyprianum fie martyres
alloqiiuntur : Quafi bonus & verus doftor quid nos difd-
puli fequuti apud prafidem dicere deberemus, prior apud
ada proconfulis pronuntiafli : & tuba canens Dei milites
coeleflibus armis inflrudos ad çongrefionis pralium exdta -
fli : & in acie prima pugnans fpiritali gladio diabolum
inteifccifli : agmina quoque fratrum hinc & inde verbis tuis
compofuifli, See.
Chriftunt funtma animi firmitudine confeflus co^
ram Paterno proconfule tertio cal. Sept, anno 2.5 y i
exful deportatur in abditum 8c abftrufum locum, qui
Curubis dicebatur. Comitatus eft eum in exfilio Pontius
diaconus, qui vitam ipfius feripfit. Eo autem die,
quo primum in exfilii loco manfèrunt, monitus eft
u i;