H e b r .ii .
Ifni. 7 .9 .
cxcix E X P O S I T I O IN S Y M B O L U M A P O S T O L O R U M : cc
alterutrum turrem ex latere coélo & bitumine
conflxuentes, cujus cacumen perlingeret ufque
ad ccelum ; fed munimenta fidei quæ {tarent ad-
veiTum faciem inimici è iapidibus vivis, & mar-
garitis Döminicis ædificantes : quæ neque venti
impellerent, neque flumina fubverterent, neque
teinpeftatum ac proceilarum turbines permoverent.
Merito ergo illi ab invicem feparandi tur-
rem fuperbiæ ædificantesi iinguarum confufione
damnati finit > uti ne unufquifque poflèt adver-
tere proximi lui loquelam; ilH vero quituiiem
fidei conftruebant, omnium linguarum icientia
& agnitione donati funt ; ut illud peccati, hoe
.fidei probaretur indicium.
3. Sed jam nobis etiam de ipfis aliquid con-
treétandum eft margaritrs ; in quibus primo in
loco fons & origo omnium bonorum ponitur,
a cum dicitur a Omnipotente. .Verum priufquam in-
cipiam de ipfis fermonum virtutibus dilputaie,
„ illud non importunecommonendum puto; quod
♦ in diverlis ecclefiis aliqua in his verbis inveniun-
„tur adjeéta. In ecclefia tarnen urbis Romæ hoc
b „non deprehenditur faclum, quod ego b pro eo
t cflè arbitror, quod neque hærefis ulla illicfumfit
c * exordium mos ibi lèrvatur antiquus, c eos
f qui gratiam baptifmi fufeepturi funt, publiée, id
„ eft fidelium populo audiente, fymbolum redde-
vre, & utique adjeélioncm unius faltem lèrmo-
» nis, eörumqui præceflerunt in fide non admittit
, auditus. In cæteris autem locis quantum intelligi
♦ datur, propter nonnuilos hæreticos addita quæ-
♦ dam videntur, per quæ novellæ doétrinæ ienfiis
» crederetur exciudi. Nos tarnen ilium ordinem
„ fequimur, quern in Aquileienfi ecclefia per lava-
► cri gratiam fufeepimus. Credo, ergo primum omnium
ponitur, fient & Paulus Apoftolus ad Hed
bræos feribens, dicit : Credere enim A primo acce-
6- dentem ad Dominum oportet, quia eft, & creden-
tibus in fe remuneràtor jit. Sed & Propheta dicit
: Nift credideritis, non intel/igetis. Ut ergo in-
telligentiæ tibi aditus patelcat, reóte primo omnium
te credere profiteris;quianecnavemquis
ingreditur, & iiquido ac profundo vitam com-
mittit eiemento, nifi fe prius credat pofte làlvari :
nec agricola femina fulcis obruit, & frugeslpar-
* Omnipotente] Morellius & Pamelius habent : Credo in
Deum Patrem omnipotentem. Apud Remb. & Erafm. cum
dicitur Omnipotentem, fic etiam duo codices m(T. Habet
Regiorum codicum alter Omnipotente; quam leétionem ve-
ram effe patebit ex nota paulo poll fubfidenda.
b Pro eo] Sic tres mlf. Remb. Erafm. & vetus editio
Oxonienfis, propterea Morel. & Pam.
c Eos qui gratiam] Sic Pamcl. apud eos qui Remb. Erafm.
Morel. «Sc duo codices mif.
d PrimoI Pamelius & Morellius addunt omnium. c Segete multiplicatafrugem] Sic très mfT. Remb. Erafm.
Morel. Aliter Pamel. ex Frobcn. fegetemmultiplicatafruge.
( Brevialis] Sic iidem codices mff. & edit. Pamelius ex Erobcn. breviittus. g Credo in Deo pâtre omnipotente] Sic tres niff. codices
cum Remb. Erafm. & Morel. & fic in fequentibusarticulis,
d r in Jefu Chrifto &c. Pamelius his in locis accufativum
poTuit, turn quia ficinvenit in Frobeniana<5c inaliisduabus
vctultis editionibus, turn quia lie habent tria apud Hicrony-
«it in terram; nifi crediderit venturos imbres,
affuturum quoque foils teporem, quibus terra
confota , c fegete multiplicata frugem produ- e
cat, ac ventis fpirantibus nutriat. Nihil denique
eft quod in vita geri poftit, fi non credulitas ante
præceflèrit. Quid ergo mirum fi accedentes
ad Deum, credere nos primo omnium profite-
mur, cum fine hoc nec ipfa exigi poftit vita
communis l Hoc autem idcirco in principiis
præmifimus, quia pagani nobis objicere foient,
quod religio noftra, quia quafi rationibus deficit,
in fola credendi perfuafione confiftat. Et
ideo oftendimus nec agi, nec ftare aliquid pofle,
nifi præceflèrit vis credendi. Denique ideo &
matrimonia contrahuntur, quia creditur fuccef-
fura pofteritas : & pueri difeendis artibus tra-
duntur, quia magiftrorum in dilcipulos trans-
fundenda creditur dilciplina : imperii quoque
infi<mia unus fufeipit, dum credit fibi urbes &
populos^ armatum etiam exercitum parituros.
Quod fi hæc fingula nifi prius crediderit futura,
nullus aggreditur ; quomodo non multo magis
ad agnitionem Dei credendo veniatur? Sed vi-
deamus quid jam ^ brevialis hic lÿmboli ferrno f
proponat.
4. g Credo, inquit, in Deo pâtre omnipotente. g
, Orientis ecclefiæ fere omnes ita tradunt : Cre-
„ do in uno Deo Pâtre omnipotente. Et rur-
vfiim in fequenti fermone, ubi nos dicimus : Et
¥ in Jefu Chrifto unico filio ejus Domino noftro,
p ita illi tradunt : Et in uno Domino noftro Je-
, fu Chrifto unico filio ejus. Unumfcilicet Deum
*& unum Dominum fècundum audloritatena
„ Pauli Apoftoli profitentes/Sed de hoc h in fe- h
quentibus locis repetemus. Nunc interim quod
ait : In Deo pâtre omnipotente, videamus.
Deus fècundum quod opinari poteft humana
mens, naturæ ipfius vel fiibftantiæ, quæ eft fu-
per omnia, eft appellatio. Pater vero arcani &
ineftabilis facramenti vocabulum eft. Deuriicum
audis, lubftantiam intellige fine initio, fine fine,
fimplicem, fine ulla admixtione, invifibi-
lem, incorpoream, ineftabilem, inæftimabilem,
in qua nihil adjun<ftum, nihil creatum fit. Sine
audtore enim eft iile, qui auélor eft omnium.
mum fymbola, & fic ipfe Hieronymus in diaîogo adverfus
Luciferianos, uno loco excepto ; lie etiam ubique Augulti-
nus. Verum Pamelii rationes probant illud quidem in pleriP
que fymbolis dici folere, Credo in Deum : at minime probant
Uc etiam exftitiffe in fymbolo ecclefiæ Aquileienfis. Quin-
etiam quo ufitatior erat accufativus in fymbolis ; eo minus
probabile eft librarios vel incuria vel de indultria ablativum
in hoc lymbolo {jpfuifle. At minime mirum fi, cum reperi-
rent ablativum, novitate offenlx accufativum inleruerint.
Quamobrem codices in quibus legitur : Credo in Deo «See.
d r in Chrifto &c. iT in Spirit// fantto videntur mihi accu-
ratius •confuetudinem ecclefiæ Aquileienfis retinere, quam
qui accufativum ufurpant. Hæc autem fymboli pronuntian-
di ratio non videtur ab hac ecclefia adfeita fine confilio fuifie ;
fed ut trium perfonarum divinarum clarior elfet diltinftio ab
articulis (equentibus ,fanftam Ecclefiam, occ.
11 In fequentibus locis] Sic codices mil’. <3c edili cxcepto
■Pamelio qui ex Froben. pofuit in competentibus,
tej E X P O S I T I O IN S Y M B O L U M A P O S T O L O R U M . ccij
Pattern cum audis, filii intellige ipatreni, qui fi- nobilior. Credendus eft. ergo Deus, pater efl'e
a iiusfupradidte“ fitimagofubftantiæ. Sicutenim unici filii fui Domini noftri, non difctttieiidus ■
nemo dicitur dominus, nifi habeat vel poffeffio- neque. enim fas eft fervo de nataiibus domini
nem, vel fervum cui dotninetur, & ficut ne- difputai'é. Conteftatus eft pater de ccelis .dicens;
mo magifter dicittir, nifi difcipulum habeat: ita Hie eft film wm dUeftrn, d in quo. mihi bene 4
& pater nulio padio quis dici poteft nifi filium camp/acui., ipfum audite. Pater ipfum dicit efle fi- Match.iy.j,
hsbefifc Hoc ergo ipfo nomine quo Deus ipfe iium fuum, & ipfum audiri jubet. Filins dicit :
pater appellatur, cum pâtre pai iter fubfiftere c Qui me vidit, vidit & Patrem, Et : Ego & Pa- ^
b etiam filius demonftratur. b Quomodo autem termUéfimius, Et : Ego à Deo exin,. & vent in Joan'
Deus pater genuerit filium, nolo difeutias, nec htmcmmidum, Quis,eft qui inter has Fatris;& Fite
curiofius inferas in profundi hujus arcanum : lii voces medium fe difeuftbrem interferat, &
ne forte dum inacceffæ lucis fulgorem pertina- Deitatem dividat, affedlum feparet, & fubftan-
cius perferutaris, exiguum ipfum qui mortaii- tiam rumpat, ipiritum fccct, r.egci Uté vcn;::i
biiS: divino munere conceflus eft, perdas afpe- quod veritas dicit. Eft ergo Deusipater verus
dlum. Aut fi putas in hod omni indagationis ' veritatis pater, non extrinfecuscreansj fed ex f
genere nitendum, prius tibi propone quæ no- eo quod ipfeeft filium gènerans, id. eft,g.quafi g
fira flint : quæ fi confequenter vaiueris expedi- fapiens fapientiam, quafi juftüs juftitiam, quafi
re tunc à terreftribus ad cceleftia , & i vilibili- feuipiicrnus li inpitcnmm, quafi iriimortaiis imbus
ad invifibilia properato, Expedi primo fi mortalem, quafi invifibilis invifibilem, quafi
potes, & expiana, quomodo mens quæintra te iux fplendorem, quafi mens verbutti._
eft, generet verbum, & quis fit in ea memoriae 5. Quod autem diximus, Orientis eeclefias
fpiritüs : quomodo hæc cum diverfa Cut rebus tradere unum Deum, pattern omnipotentem &
& aiftibus, Unum tamen fint fubftantia vel na- unum Dominum, hoc modo inteiiigendum eft,
tvira; &cum è mente procédant,numquamta- unumuion numéro dici, fed univerfitate.Verbi
men ab iplà fepareutur. Sed hæc qùamvis in gratia : Si quis dicit unum hominem, aut unum
nobis & in ânimæ noftræ lùbftamia habeantur, equum; hic unum pro numéro pofuit. Poteft
tamen tanto nobis oecuita videntur, quar.to & enim &. aiius homo eiîè N tertius, vei cquus.
aipeélui corporeo invifibilia. De apertioribus Ubi autem fecundus vel tertius non .poteft jun-
réquiramus. Fons quoniodo ex fe .générât liu- gi, unus fi dicatur,moti.vuiuincri, fed uuiverfi-
vium! Quô autem fpïritu rapidum fertur fluen- tatis .eft nomen. Ut fi exempli caufa dicamus
c turn!c Quid eft quod cum unum & infepara- unum feiiem, hic. unus ita dicitur, ut aiius vel
bile fit, & fluvius, & foîisjitamen nec fons flu- tertius addi nonpoffit;unus eft enim fol. Multo
vius, nec fluvius fons inteliigi aut appeilari po- magis ergo Défis cum unus dicitur, unus non
teft, & tamen qui videritfluvium, videt & fon- numeri, fed univerfitatis vocabulo nuncupatur,
terni Exerce te prius in horum explanatione, jd eft, qui proptéi-ea unus dicatur quod alius non
& difeute fi potes quæ habentur in manibus; fit. Similiter & de Domino accipiendum eû,
& tune ad horum fublimiora veniemus, Nec quod unus fit Dominus h Jefus Chriftus per h
putes, quia te ftathn de terra fuadeam afeendere quern Deus pater dominatum omnium tenet,
fuper’coeios; fed prius te fi placet ad iftud fir- unde & fcquens ferrno omnipotentem pronun-
mamentum quod oeulis patet, educam, & ibi tiat Dominum. Omnipotens autem ab eo .elfe
f, potes naturam hujus vifibilis luminis difeute. dicitur quod omnium ille teneat potentatum.
Quomodo ignis ifte coeleftis générât ex femet- Tenet autem omnia pater per filium,meut &
ipfo fplendorem lucis! quomodo etiam produ- Apoftolus dipit: Quia per ipftm creatafont omnia, Cohf. r. 16
cit vaporem! & cum fint tria in rebus , unum vifibilia & imifibilia,five throm,fite dominationes,
tamen font in fubftantia. Quod & fi hæcfingu- five prmeipatus, five poteftates. Et iterum ad Héla
inveftigare potueris ; feito adhuc divinæ ge- bræos feribens dicit : Quia per ipfum ftecula infli- Hér. 12.
nerationis myfterium tanto effe differentius & tuit, & ipfum conftitua mmerforum heredem. Con-
eminentius, quanto creator creaturis potentior, ftituit autem quod ait, genuit, inteliigitur. Quod
■ quanto artifex opéré fiio præftantior , quanto fi per ipfom ftecula inftituit pater, & per ipfum
ille qui femper eft, eo qui ex nihilo coepit eflè creata font omnia, & ipfe eft heres omnium; per
» Sit imago] Eft imago in cod. Sangerm.
n> Quomodo autem] vetufti codices mff. & edit! quomodo
fane. Habent iidem paulo polt inferas pro ingéras, quod Pa-
mecl ius induxit. Quid (ft Çu°d cum ununï] Sic reftitui ex cod. Sangerm.
& alio ex biblioth. Reg. & Morel. Male in aliis quod quidem
cunt unum referendo videlicet ad ftuentum quod præceïïit.
d In quo mihi bene complacui] Cod. Sangerm. & Remb.
in quo bene complacui. Paulo poll ex iifdem & Erafm. ac Mo-
rcl. rèllitui audiri pro dudire.
c Qui me vidit, vidit dTpatrem] Sic cod. Sangerm.
f Vieritatis pater ] Sic codex Sangerm. cum Kemb. ôc
Erafm. in aliis edit, tamqtiam veritatis patert s Quafi fapiens fapientiam] Id ell, ut fapiens fapientiam.
Idem enim valet illud quafi ac apud Grascos. Habent
Morel. & Pamel. quia fapiens, quia juflus, &c. ledioquam
reflituimus, cum audloritate trium codicum mlf. & Remb.
ac Erafm. nititur; turn ad Theologia? rationcmmulto accu-
ratior. Nemo enim nefcit quam lolemne lit lamflis patribus
Filium a Patre, ut fplendorem ex luce, genitum dicere. Sic
nohn multo poll ipfe Ruffinus. Jefus Chriftus] Addit editio Oxonienlis Films D ei omnipotens,
fed has voces nulio prorfus in .codice mf. autedito
reperi.
CC 5j