quarts?, per quam Cornelius de concefla lapfis com-
munione certior faiftus eft. 30. Concilium epifcopo-
rum xli. in quo lapfis data communio eft, inftante
perlequutione habitum fuit, & hofte certamen inai-
cente, cum lapfi arma defiderarent & flagitarent,ut
eft in epift. liv. leque adpugnam paratos effe & pro
Domini fid nomine ac pro fna falute flare fortiter &
pugnare profiterentur. Quamobrem hoc concilium
ftatim fublequi debuit Cornelii confeflio, qui primus
Roma? confeflus eft. Sed a concilio idibus Maii habito
multa interceflerunt ulque ad perlequutionem 8c Cornelii
confelfionem, Fortunati ordinatio, mifla ab eo
Romam legatio, Cornelii ad Cyprianum littera?, ac
Cypriani reiponfio.
X X V I . S . Cornelio gratulatur confejj'wnis landem
S . Cyprianus. ConfeJJores Carthaginenfes cohor-
tatur per epift. LXXXJ. quam in hac perfequu-
tiane feriptamfitiffe oftenditur anno 2J2.
Vana non fuit Cypriani prseditftio futura? perle-
quutionis, nec adhibits ab eo cautiones ad Chriftianos
corroborandos optato exitu caruerunt. Roms profi-
luit adverlarius terrore violento Chrifti caftra turbare,
led virtus illic prscedentis epilcopi publice compro-
bata eft, ac qiiodammodo ecclefia omnis Romana
confelfa eft: ad pugnam non finguli milites, fed tota
caftra prodierunt, accurrit properanter & venit quif-
quis audivit. Plurimi ex his qui fub Decio lapfi fue-
rant, gloriola confelfione reftituti funt, iplo dolore
poenitentis fadli ad prslium fortiores, ita utappare-
ret eos in prima perlequutione novs atque inlueta?
rei pavore trepidafle. Ha?c dilcimus ex cpiftola lvii.
Cypriani, in qua Cornelio Centumcellis exulanti glo-
riam confeflionis gratulatur, & cum eo communicat
quod providentia Domini monentis inftru<5lus co-
gnoverat, appropinquare jam certaminis & agonis noflri
diem, inquit. Rogat denique ut uter ad Dominum
prior migraverit, Deum pro altero & pro fratribus ac
lororibus precetur. Hsc prsditftio non multo poll in
Cornelio exitum fortita eft, qui martyr obiit Centumcellis
die 14. Septembris hujus anni 2 5 2. ut inter do-
«ftilfimos quofque convenit. Interim Novatianus, ut
Cyprianus oblervat, ut nec unitatis Ecclefia?, ita nec
ejus triumphorum particeps quielcebat, neceum om-
nino tetigit perlequutio. Lucius qui Cornelio fuccefi-
fit, eodemfere tempore facerdotii & exfilii gloriam
adeptuseft;ledpaulo poft revocatus, martyr obiit die
quarto aut quinto menlis Martii anno 253. cum quin-
que menfibus ac paucis diebus prsfuiflet. Huic Cyprianus
cum lacerdotium & confelfionem gratulatus
fuiflet per litteras qus ad nos non pervenerunt, redi-
tum etiam gratulatus eft per cpiftolam lviii. fuo &
collegarum nomine. Sed prstcr hoc iitterarum offi-
cium, quibus ad commune gaudium ecclefis Romans,
luum quoque accedere teftatur; ait le non ceflare
in facr'tficiis atque in orationibus Deo patri & Chriftofilio
ejus Domino noflro gratias agere & orare pariter atque
pet ere, ut qui perfedus eft atque peijiciens cuftodiat & per-
ftciat in Lucio confeftionis gloriofam coronam; & quafi
prsvideret id quod poftea evenit; Lucium idcirco re-
vocatum fuifle ab exfilio lulpicatur, ut in ocuiis ecclelis
lus vitam pro Chrifto profunderet. Deer eta
Cornelii de lapfis Lucium confirmalfe dilcimus ex Cy-
priano, qui Lucium & Cornelium beatos martyres
appellat, leque çorum memoriam honorare dicit, ac
illos Ipiritu Dei plenos, 8c in gloriolb martyrio con-
ftitutos dandamefle pacem lapfiscènfuiflè, & pceni-
tentia a<5Ia friuftum communicationis & pacis iiegan-
dum non eflelitteris fuis fignaflè teftatur, ep. lxvii.
Quamvis erumpentibus perlèquutionis Icintillis po-
ftulatus fuerit ad leonern Cyprianus, non tamen le-
celfit ut in perlequutione fub Decio, nec pulfus aut
prolcriptus fuit. Primus Carthagine impetum fero-
cientis populi luftinuit, ut videre eft in epift. lxxxi.
gloriofus fenex Rogatianus prelbyter, qui in perlequutione
Decii-confeflus fuerat, & e carcere folutus
duobus epilcopis 8c Numidico prelbytero in regenda
ecclefia Carthaginenfi adjunélus à Cypriano fuerat; Is
cum primus in hac Galli 8c Volufiani perlequutione
conjedus in carcerem fuiflet cum Feliciflimo, quern
Cyprianus quietum femper 8c Ibbrium fratrem appellat,
cum eodem coronatus eft. Csteros confeflbres in
carcere inclulos hortatur Cyprianus in ep. lxxxi. ut
Rogatianum imitentur, leque Dominum aflidue pre-
cari ait, ut eamdemac ille coronam aflèquantur. Inter
hos confeflbres enitebant pueri & femins, id quod
etiam in perlequutione Decii contigiflè perlpicimus
ex libro de Lapfis p. 18 1. & in perlequutione Vale-
riani ex ep. lxxvii. Eamdem confeflionis laudem
adepti, ut capite 24. oblèrvavimus, qui Rib Decio lapfi
fuerant. Quod quidemde plurimis intelligi debet,
non tamen de omnibus; nam audor libri ad Nova-
tianum, alios ex eorum numéro adhuc poenitentis
addidos commémorât. Sed quia epiflolam lxxxi.
alii Valeriani, alii Decii perlequutioni adlcribunt; ex-
ponendum nobis eft cur ad hanc potius fub Gallo &
Volufiano perlequutionem referenda videatur.
Hanc epiftolam Pamelius & Baronius inter poftre-
mas Cypriani numerant, & in perlequutione Valeriani
feriptam putant. Hac potiflimum ratione ducun-
tur, quod Rogatianus prelbyter 8c confeflor, quern
poft Decii perlequutionem fuperfuiflè conftat, in hac
epiftola lxxxi. vitam pro Chrifto cum Feliciflimo
dicatur profudifle. Atque id quidem tabulis ecclefia-
fticis conlentaneum eft, in quibus, inquit Baronius,
Rogatiani 8c Feliciflimi una die pafforum natalis ftolem-
nitas conftgnata eft vn . cal. Novembr. Contra Pearlb-
nius hanc epiftolam fub Decio leriptam eflè contendit,
cum lateret Cyprianus, idque probat ex primis epifto-
1s verbis, Saluto vos, frat res carifftmi, optans ipfe quoque
conjpedu veftrofrui,ft me ad vos pervenire loci conditio
permitteret. Sic autem loqui lolet Cyprianus e Rio lè-
ceflii, ut in ep. v. Et quoniam tni/ii interejfe nunc non
permittit loci conditio, 8c in ep. xxxvii. ad eumdem
clerum, Utinam loci fr gradus mei conditio permitteret,
ut ipfe nunc prafens effe poffem. Unde concludit Pearlo-
nius his verbis non exfilium Cypriani fub Valeriano,’
fed iilius fub Decio lecefliim denotari. Locum autem
ex quo mortuum Rogatianum fuifle judicatur, in aliam
prorlus lententiam accipiendum eflè exiftimat, ac er-
rorem in tabulas ecclefiafticas irreplifle, dum Bedam,
qui has Cypriani litteras laudat, & ex illis docet Rogatianum
& Feliciflîmum martyrio coronatos eflè,
Uliiardus, Ado & alii line examine lequuntur.
Pearfonii
m pearf0nii lententia arridetTillemontio; fed tamen
■ multis rebus perlpicitur hanc epiftolam non in leceflu
■ feriptam eflè, fed Carthagine, cum jam obiiflèt Ro-
;fgaiiaiuis, non tamen fub Valeriano, led fub Gallo 8c
llVolufiano. Nimium apertus eft Cypriani contextus,
, ql)am ut Rogatianum & Feliciflimum martyrio coro-
Kftatos negemus, antequam hanc epiftolam leriberet
^^yprianus. Locum inlpiciamus. Quam fidem, inquit,
quoque rctinentes & die ac node meditantes, toto corde
\d Deum promti, contemtu prafentium futura tantum-
WLiodo cogitatis, ut adfrudum regni ate mi & ad comple-
Wbuii/ & ofculum Domini & confpedum venire poffttis, ut fe-
Whuamini in omnibus Rogatianum prefbyterum gloriofum fe-
wLnn.viam vobis ad gloriam temporis noflri religiofa virtute
m fr divina dignatione facientem, qui cum Felicifpmo fratre
Koffro quieto femper & fobrio, excipiens ferocientis populi
Wkmpctum , primum hofpitium vobis in carcere praparavit,
mftr metator quodam modo vefter, nunc quoque vos antece-
H jit. Quod ut confummetur in vobis afftduis orationibus D o-
mminum deprccamur, ut initiis ad fumnta pergentibus quos
^Konfiteri facit, faciat fr coronari. Nulla fere vox hoc in
Ko co,qus non Rogatianum pro Chrifto paflumindi-
■ cet. Vocat eum Cyprianus gloriofum fenem, quod eum
■ argumento eft ad gloriam perveniflè. Confeflbres lau-
dat quod futura tantum cogiteilt, ut ad complexum
■ Domini perveniant, ut lequantur in omnibus Roga-
■ tianum, quern jam in multis rebus imitati fuerant.
J|Jam ergo pervenerat ad conlpetftum Domini Roga-
^tianus; fiquidem pervenire ad conlpeblum Domini,
Bdem eft ac Rogatianum in omnibus lequi. Paraverat
illis Rogatianus primum holpitium in carcere. Ubi lè-
picundum parabat, nifi in coelo, antecedens eos veluti
^metator quidam? Denique Deumprecatur Cypriahus
Ut id, in quo antecedebat eos Rogatianus, in ipfis con-
iiimmetur & ad coronam perveniant. Ergo jam ad
;i||hanc coronam Rogatianus pervenerat, quam cum in
fflDecii perlequutione adeptus non fit, led ante ecar-
Jgeere egrcfliis lit, quam Cyprianus e fuo leceflu; ne-
Keftc eft hanc epiftolam ad aliud tempus referri. Ni-
Htitur Tillcmontius his verbis, viam facientem, vos ante-
Wcedit, ut Rogatianum probet non obiiflè cum ha?c epi-
■ ftola leriberetur. At quis nelcit linguae Latina? fterilita-
■ tem la?pe cogere ut ejulmodi voces ufurpentur? Mar-
■ tyres in ep. lxxviii. iaudant Cyprianum, quod cum
Bprimus confitendi fignum extulerit, ipfius anima non
Iwantum martyrum de faculo jam excedentium focia effe cce-
wperit, fed & cum futuris caleftem amicitiam copulaverit.
IffiSimili prorfus modo confeflbres hortatur Cyprianus
Km ep. ix. ut Mappalicum martyrem lequantur. Iftum
K k/;/c beatiffhmnn martyrem, inquit, ér alios participes
mejufdem congreffionis, & comites in fide ftabiles, in dolore
I patientes, in quaftione vidores, ut cceteri quoque fedemini
m& opto pariter ér exliortor, ut quos vinculum confefftonis ér
mhofpitium carceris ftmul junxit, jungat etiam cot fummatio
wirtutis & corona cceleftis.
I Non belle accepit Pearlonius ha?c verba, ft me ad
mvos pervenire loci conditio permitteret. Aitenim Gypria-
■ num his verbis delignare/orz/m in quo prafens effe.ércon-
Wfpedu confefforum fnn maxime concupivit; Jed loci, hoc eft,
mParthaginis, ubi perfequutio jam fervebat, conditionem non
mpermiftjj'e. Verum hac, voce non Carthaginem, fed epi-
■ fcopalem auèloritatem defignari perlpicitur expluribus
Cypriani teftimoniis; fic in ep. XI. So/licitudo loci noflri
& timor Domini compellit. Cum UH ( martyres) memores
loci noflri ad me litteras direxerint, ep. x . congruit ip ft loco éé
officio facerdotii noflri, ep. LXiii. vid. ep. lxv. Quamobrem
cum ait Cyprianus in hac ep. lxxxi. Saluto vosy
fratres carifftmi, optans ipfe quoque cotfpedu veftro frui, ft
me ad vos pervenire loci conditio permitteret. Quid enim mild
optatius & latius poft et accidere, quam nunc vobis inha*
rere, ut complederemini me manibus illis, qua pur a & innocentes
, & dominicam fidem fixantes, facrilcga obfequid
refpuerunt! Quid jucundius érfublimius quam ofculari nunc
ora veftra, confpici etiam prafentemab oaths veftris; cum
hæc, inquam, ait Cyprianus, indicat fe hac una re de-
tineri quominus invilat martyres, quod metuat ne di-
gnitate conlpicuus oculos gentilium effugerc non pof-
lit. Nec neceflè eft eum abfuifle Carthagine ut lie leriberet:
lua enim ilium dignitas, etiamfi adfuiflèt Carthagine,
detinere potuit, quominus lànèlos martyres
invilèret. Nam qui providebat ut martyres non glome-1-
ratim necpermultitudinemftmuljundam inviferentur, fed ut
prefbyteri quoque qui illic apud confie for es oflerebant,
finguli cum finguiis diaconis alternarent, ep. v. multo
minus iplè commiliflèt, ut in oculos gentilium in-
currens nova incendia commoveret. Quinetiam hæc
confuetudo ante Cyprianum in Africa vigebat, ut epi-
Icopus confeflbres non invilèret. Teftatur enim Cyprianus
in ep. x. &XI. id lemper in præteritum lub
antecefloribus fuis faèlum eflè, ut prefbyteri & dia-*
coni pleniflime circa Evangelii legem martyres & confeflbres
inftruerent, & diaconi ad carcereil^ commean-
tes martyrum delïderia confiliis fuis & Scripturarum
præceptis gubernarent. Nihil ergo vetat, quominus
Cyprianum in iplâ urbe neceflàriis rebus & antecef*
lorum exemplo a confèflbrum conlpeèlu diftentuni
hæc lcripfiflè exiftimemus. Neque etiam dicere vere-
bor, non fie loquuturum fuiflè, fi abfuiflèt Carthagi-
ne. Quomodo enim abfentem & in abdito loco la-4,
tentem lola dignitas a complexu martyrum arceret,
quern in iplâ urbe neceflàriæ cautiones ab hoc gaudio
& anteceflbrum exempla removiflènt? Hinc in ep. ix.
quam ad martyres & confeflbres in leceflu leriptam
eflè conftat, non ait lèceflum fuum in hoc ftbi mo-
leftum elfe, quod eos non poflit invilère» Sigruficat
urbis defiderium in ep. x x x v ii. at neqiiaquam utsin
martyrum complexibus hæreat, led potius utpromtus
érlibens folemni minifterio cunda circa fortiffimos fratres
diledionis obfequia compleat.
Non congruit ergo hæc epiftola Decii temponbus :
neque etiam Valeriani perlèquutioni, cujus primum
impetum fuftinuit Cyprianus ; nec ei Rogatianus &
Felicilfimus, fed iplè aliis omnibus, ut infra videbi-
mus, facem ad confitendum Chrifti nomen prætulit.
Multo commodius referetur epiftola lxxxi. ad perlequutionem
Galli 8c Volufiani, in qua Cyprianus
nec Carthagine expulfus eft, nec Iponte ceflit; at minime
dubium eft, quin pro le ad aures & ad oculos
confèflbrum vicarias litteras milerit, cum eos invilere
expofita omnium ocuiis dignitas non fineret. Menfe
Odlobri anni 252. quo Rogatianus 8c Felicilfimus
palfi dicuntur in tabulis eccleliafticis, perlequutio læ-
viebat; cujus rei teftis eft Cornelius qui menle Sep-
teiubri hujus anni martyr obiit. Pearfonius ex populi