loquitur)impura,&pelïîmaadfallaciam&deeeptionem
omnium zizaniaïçmihàtl t '
Anaftàfius. HJefcitiiïturdiabolus, vtrumfit intus in cordtbus
noftris Cbrißus, nee ne : fed càm te viderit irafcentem;autjurante,
aut turp'ta loquenîem\aut maledicentem,au t de alijs detrabente,aut
4Uosttmerèiudicantem,autodioj>rofequêntem,autinuidentem,aut
iniurias inogantem ,aut fuptrbientem,aut immodicè ridentem,aut
fupraatios fe efferentem, auf nonaßiduiprecäntem.mortisqjimme-
morem.tum Deum(Modematqtie cürmrem tuum inanmatua
haudinejfe inteüigtt, atqueita de utero, tanquamfur ingrefustüe
malignus,vt diuina Ittcerna in corde tuo non lucente, anima tua do-
mum depradatur. Etenim damones rer um noßrarum ignaros, nos
gnaros culpa noftra effiànm.] t
Ec qilonam modo improbilfimus a nobis repellatut
Q u o d fi hoc.ladle non eft, q'uopa&o tarnen daemonum
■ impetus, & diuinas incitationes quilpiam cognofcat, ex
I quo mens bona & mala deprehendat, atque incernofcat
vt proinde fe procul cemdueat, & omni contentione
Belial äuertat, reddatqj D omino hofpitium mundiffimüj
pufèans fe totum ab inquinamencis intcrioribus ,vtinha-
Bitet gratia in cprde eius, & apud ipfum Pater cum V etbö
tuor corpora. N o n enim oportebat,necdecebat,horoine
lapfo>mundum manére incorruptibilem.cniusilleeratdo
minus; léd potius cum domino diffluere acdilabi, vtcum
habitatore habitaculü congruerct. Inde i magi ms pulchri-
tudo obfufcata e f t : inde cprdis regio fruticibus luxurians,
vnde germen impuru germinauit. Inutiles herb$ coorien-
teSiCommodas8c vrilesTuffocarünt. Èt celeriteradvitam
beftiarumdeuolutuseft: quxque pratter naturamerant,
inde fècundum naturaro euaferunt,procedunt q-, & proficiuntad
loan, i* .„ manfionéra faciat. Ét quidita p eus daemohibus adoppu-
I gnandtimgenushumanum permittere adituvoluit? C a -
I R o . Plaftesille, cüm effinxilTet olim hominem,.yt nofti
anima,Sc alia ei infpirauit atq; immifit,creaturarumq; ter-
reftriüm Dominuraconftituït. C$teruip inuidixparens,&
primus apoftata.iniquisbcuiismagnitudinc eiu$ iotuitus,
i nuidit ,& tantam eius glóriam «grè tuli t,& quod fecit,in-
I uidiaerga Hominem fecit.Procreator autem & Dominus,
quod hiturum erat profpicicns, v t optimus quifpiam me-
dicuspharmaciscomparatis, virtutc atraatam hpmini ad
pugnam, Sc propulfatioOem petitionum Satan* inleruit :
he imparatum, atqueinermtf m inueniens,tejis & vulneri-
buseum nullo negotio profterncret, atq^conficeret. Du-
plicib9 pörro.ßc firmiflimis armiseum cpmuniuit. Ea funt
cupiditas & irx vis.Qux quanquam in ea parte anim? ver-
fantur,quae confilij expers eft,quod nemo negauerit,nihi-
lominus rationi ad auxilium & robur quoddam, ad fedu-
ókorem laceflehdü,perfequendü,atquead facrarü a&ionü
re<äamfun&iqnem,quibusdiuinuro nuthen hominibus,
quorum mores&ftudiaad fan<9:itatemferuntutr c6ciliari
foletjdata & conccflä funt.H^c duo ecquid animaduertis,
tanquam roatres virtutum & vitiorü efié ? yeruntamen nó
omnium pro>füs,fed qu x e x ipfis progignj can fueue runt:
q u * oratio noftra clarius demon Krab it. T u animu fac at
tendas , & rem omnem cognofces. Cupiditarisgermé,eft
charitas,per quam in ccelum afcendimus. Sjedenim libet
accuratius fijper hoe difputare. Gogitairam,& cupiditaté
finem vfque huius v it* ambo h x c ,& bona & mala,
feminis,inquam,& inuidi*. C üauté meffis tempus ad-L
uenerit,colligentur omnia. Inimicusenim,ytdi61umeft, I
deteriora fupericminauit. Agricola finit ea cum tritico cx-1
Grefcere,non vt roelipra femina fuffbcarent; ( cd v t& h s c
fimul iriaruis mancrent, ideft,in cordibus,ficenimtropi-
cè vocau it: Vt ex virtute intus infita (ea eft virtus,& pote-
ftas mentis & confilij, citracontroueifiam) malum germé
exarefceret.bonum augefceret,acfolidefceret. Sin rainus^
at certèdumareapurgaretur , qua purgatione vitioluma
probo fecernerctur.
C A P V T XII. ,
De quatuor virtutibuscardinalibus, eorum,% vitiis oppofitis. Mjtlta
item de animi perturbationibus, & qua aqui~
bus virtutibus edomentur.
ME n s igiturilludrationisparticeps,velpotiusillud
fecundum itnagtnem, vtprinceps optimus,alijs, cupi-
ditati nempe,& iræquae arma appellaui,praefidet. A rpen-
te igitur prudentia & iuftitia efflorefcunt,duç plané y jrtu-
tes,per quas omnia bona,nô bona.reâiffimçiudicat & di-
fcernit.Iudicij enim medulla eft:diicretio,fine qua prope-
modum omnis a6tio inanis eft. Peccataigitur rationis,cuius
eft principatus,legibus puniuntur,& quidem grauius :
iratauté & cupiditatiS’m inus.exquaelegantiateroperantiieprofluit;
hciitexirafortitudo : eX his tribus quatuor,!
& prim* yirtutes generales,; fie enim dicuntur.' Quatuor j
autem his bis quatuor yitiaopponuntur,quando vnaquç-1
que duo habet adueriaria,quorum vnum in cxceflu,altei;u
in defeétu pofitu eft.Ne longe abeam pruden tia h,inc quidem
fimplicitarem, inde aftutiam,fiue callidifates'iuftitia
vtrinque plus & minus habet : funt enim & h * c vitia.For-
titudini firailiter duo repugnant, quorum alteruaudacia
dicitur,alterum timiditas. Q u * reliqua ett.temperanti*,
inquam, petulantia, & fatuitas ad uerlan tun
Ifidorus. Prudentia media eft interfwplicitate & verfutixm.
Liber alitas inter profufionem & tenacitatem. Magnanimitasinter
criticum efle bonü, & tritici lem en , quod ipfe, agricola & | arrogantiam,&abieäionem animi. Fortitudo inter audaciam
plantatorbonoruDominusculturaintrinieca, gratia ma- timiditatem. Pietas interfuperftitionem & impietatem. Extrtma
nifefta fuperfeminauit.Primusigitur homo côuerfuseft in
Ctnef.x. fopore,vtdocetScriptura. Sed lo po réhuncintelligetres
hafcepalEones,obliuionera, ignorantiam, & ftuporem.
îÇ\dotas.Vnde,inquis,cogitàtionesmala de corde exeunt,& bo-
! mine impeüunt ? Ex eo,quod dornnunt agricola,quos vigilare opor-
i iebat,& excubare,& efficere,vt ex bonofemine bonusjruttus prodi-
i ret.Etifi enim fatietate & fopore cuftodiam noftriprodidijfemus,di-'
I uinam imagtnemfcedantes,hoceft,diuinum femen adultérantes,zX-
j xjaniorum fator introitum non inuenijfet, nec dignaftammis in no-
Matth ns. faopgratus effet. Visimus,colligimus ea? inquiunt virtutesangelica.
Sedfacere iftuc probibentur,ne cum eis vnd triticum eradice-
tur : ne forte vnarapiaturpeccator,de emendatione cogttans: ne cum
parentwus improbisfimul exfcindantur,&damnentur ltberi,adbuc
fape in lumbispaternif, Deo autem iam exiftentes, qui videtabfeon-
dita, quijj Efan poftpeccatum non demeffuitt ne fimul lob ex Mogenus
duclurum exfeinderet. ]
Inimicusergo dormientibus protopfaftis clam ad per-
fiîciem tritici zizania feminat. Zizania auté funt affeàuü
agicatib, St iudicijdeprauatio. Ihde cum fehotfto conrra
rationem voluptatibusfubmififlet, q u o d præftanciuseft,
deteriori lèruituté feruire coepic ; qu o nihil peitis ; hoc eft,
lpiritusprudenti*carnis, & comeditquod comedic de li-
g n o , quodennq; tandé illud era t, idq, a âum inuidia dia-
boli Sc E u * fimplicitate.Hinc mortalitare inuenit,&crea-
tuta corrupt» eft fimul ; fimul quoq; corrupta prima quaigiturfugienda,
media autem perfequenda,&eligenda feint,} H
Quotcunqueauté a liæmotiones, intus in medio cordis,
feu prau*,(eu commendabiles concitantur;cogitatio-
nis,atque rationis foetus funt. Ratiocinaturenim,&iudi-
cac,cametfi nonnunquam fallitur,
Bafilius. Perturbattones importuna ac violenta funt,ft cejfetra-
tio ,qua valemus. Ea imptrante & inftante, facile in obfequium re-
diguntur.] . . ^ x & , ■
Sunt autem timiditas,confidcntia,timor,inuidia, *gri-
tudo, ira ,concupifcentiaomnium iucundorum* Etenins
omnis ad aliquid conciratio excordeefti ad eligendü maxime,&
dilcernendum. Vcitur enim vtrouis,& vult,& cu-
pit melius ftultius,præftâcius deterius. N c c verô quifpiam
ob h* c vellaudatur,vel reprehenditur,quç fua natura ne-
que bona,neque mala funr. Voluntas bene,autfocus.ijs-v-
tentium fpeäari foler.
Maximus. Horualia bona,alia mala ah hominibusexiftiman-
tur.Atqui cum perfenihil fit malum,propter vfumproprieftuema-
lum-fwbonum inuemtur.}
Si igitur de his prçiudicium in partem decefioré vergär,
tom a fteclio ilia mala & eft, & dicicur. Si contra pr*iudi-
cium adpartemmeliorem inclinauerir, probanda magis
& meliora inde procedunr j Sc vitiola longifliroe cxtcrmi-
nantur,vt fecunda djfpurarione explicatum eft:Quema^
modum enim ferrum ab arte ad quoduis opusartiftcipro-
—ft cum cdmfotmatùf,acprq;,voluntaçe Sc vfiuradatiive! irum, virtutes aduerlari*, à quibus ceuglaties à câlofè d i d
P°haftàih cedit;vel ih gladium,vel in machæramyyel in fal j fojüanrur. A içiunio enim.,& dépnunentia màgoæbeUuÇ
* eidad meftem,velinafdam,velintfercbran|i vélin ferra, j gu \&Sc libidinis expugnanttir. E x àm $re an te m,fér tie mi-
vel in fcalbrum; firnili modo mens a d ÿ i* vulc,cógitatiq: jtqïïfe defiderio ergaDomihum & fururam fælickâtethjbèr-"
nes co it e r ci t,quo d ln pr i tpiscl afè iri ijsa pparet^qui inalceçTforeq^ ftari 6 neper tót ara no 6tem, &acfi
ticis illuftresFuerunt^folitarium vitaègénus probe exco- iéiünio, încendium Sè fpirituS n i cà rl ÔnS s e'^ïi ii gifi t u r>
luërunt. CarncmenimjVtdccuit^fpintui fubitigarunt, Sc I Mifericordia,compaflîô,SChofpira'itaSiificles^qui/d'me-'
tripartitæanim* motus ad mores virtute plènos, præcla- [ lius, Sc maiiis,&pr*cipuum c^p ü td ilfg çn d o rû fô tin iu ^
iafö;a<ftiohestranftulcrunc. Q u o d fitü enucleatius de his
S e dilferèrevis, dilferam. A ratidneh*c vitiam^nanc, yt
dixi^vanagIotia,di^dentia animi,infipfëfitia.ignoranti»,
indifcretio, blafphemia;cogitationum lmaaVquorun? v i^
delicet & m edicin* m u it*, & tales. FidejihDominüm ;
gèrmana gloria, dogmatum reóta tradlatio in fermóqum
veritate.meditatio verborum fpirirus.precatio vehemens,
mores Deo placiti grat* voluntatis. H * c funt cupiditatiiy;
Ir* autem primus partus odiüm , alter animus immiferi
coirs »inuidia, m aleuoïentia,ira diuturna.Eriani h* ë cón-
trarijs mëdicamentis fanabilia fu n t , iuxta prouetbium,
concraria contrarijs curantur, fi modo.in omnibus auxilium
Dei adfit. .rTs..,'4 ;- ï«'
Maximus. Affeèus eiuspartis, in qua irarum ardoresexiftunt,
longèdifficilitu, quam cupiditatUiricfeationesexpugnantur. p m i
circa etiam mandatum de düeStione, vtmaius remedium, aduèrfus
iUosdatumeft.J m
Medicamèntaillafunt,amorergafratres,di)ect!o,copaflIo,
l6ganimitas,toleratia,benignitas,amicitia.Qjiodnam
au tem horum cui aduerfetur, inuenies plane, fi, vigj-
les prudenter,& ad ea incumbas.Rurfus ex cuptdicate n
-aüaritiam ifoettim infideliratisprofligar.BoniMs?8£ man-
fuetudo chàritatis,iràm frangit. Q uin etiaïn ^onorii m, Sc
m i fer ieo r d i * am o r, pro p ter gau diti m fpi rïHis,a?gri t udo in
rébuspræfentibuSj&mundanarurri iucunditârum con-
remptio. ' y i tium autem acediæin gratiàru m aélioh e , Sc
præcla ra patientia.adDeuin dueente,ab operibusdemünv
virtutis occulrèpatratisjorarionejhumiliaripnefuperatür.
Quin Sc vànægloriæcupidus liberaberis.li minimècontra
prqximum ftulrè eleuens ; ficut olim iaâàbundus contra
p'ublicapü pharil*us : to verb omnium vltimum & profi-
teberis,& reputabis3& D e o omniareélè fa&atuain acce-
ptisréférés.' Nam fuperbus quodarnmodo negatDeum,
Si ergo aduerlus recenfira pugnàre v is, eaque profternere
maxime, Sc potenter fügareitëla h js contrat ja, q u * expb-
fuimus, adhibe ; aliamenimyia h* c in fngamvercefe non
datur.Sed enim qui tres cdpreflèrir(”id eft:,gafttj’jTiargiam,
aüaritiam,vanam gloriam, primum fcilicer,rerriaro, & lè-
ptimiim),etiam quinquealia'comprime.t ; per qu * tria fp-
faciabiiis, Sc nihil nóaudens dçtnon emerfir, ihnluit', do-
minûm tenrauir : quibus dedici^onge principes fünt vi-
tioforum omnium, tnorralespelïimi.Gompiimeriinquajj
fcunturventrisingluuies,lafciuia,fornicario,volupcatum c*terorumaudaciam&impudentiamJitemq;phiiautiam
incontinentia,cin*dica,fpurciria,aftectus van* glp ri*,& jtu rpio rem illis ,cu iu s etiaqi n^tereft cupiditas,yc quidam
ardens auarica. Sed h * ç quoque his contrarijs rofluntur, fapiëns lënex ; & in aiftibne veffatus d ixit., Eft autem phi-
qu*figillatim enumerabo. Ieiunium.continèntia.humi- l laiitia corporïs atnór irradqnabilis. ^Trra. ptima h o ru ^
liatiocarnis,vitafaculratüinops,&quodeftpr*cipuum, i o é lo ^ s— ^ V.# ? J
pauperum propter Deum miferatiOjviuere ad rémunéra- Gulajibtdoyauaritia, tra, triftstja, acedta;vanaglpmfuperbi^
tiónem infütura v ita , & tandé adaflequendam adoptio- | -----mundo fubiedorum fuht .•’quietam yitam lèctanri
nem filiorum Dei. Q u o d véró ex his cuiexfuperionbus } bus quinquebellum faciunt. Q u i triarieglexit,necalitid
opponatur,haudeftoyeurum. R urfumcupiditatis&ir* ! reliquotumvincet. Y a nkaiu ei^& p lu riro * horum oxftö
manifeftèpluravitiacordifundngenita. Primüomnium malorùm,peftimæprolesfunt,fupernumerum,fercneftel-
ingluuies.&clamvorare. Altèrumd*monfornicationis, larumiTaperguftaspluuiaru, ócarenam niaris^ Procreanr
inde enim nafcitur. Tertium auaritia, & feruitüsidoloru. foe tq$ ,& hi alios, &Jlli rurfum
Quartü eftiracundia,vndemalaexiftuncplùrima. Q u in- :pr*tèrnaruram»qu*init^ieusdormientibushbtdihibus
turn feito efle ægrirudinem. Sextum acediam. Septimum fupetfeminauit. Èt triticum quidé virtutum germina fta-
vanam gloriam,quodeftpeffimum. tuimus.quæ fecundùm nàturam in inrerioribus.in paxce a-
Ifidorus. Videntur quidem vnum & idemejfe>fù* & •&».}
fedfortafiis illud celerem&repentinam concitationeftgnificat.qua fièut fingula iam & àrations
cogitationesfurripit, & rationempracurrit. Hocnempehw > lon- prudentiam Sc iufticiarn,a cupidirate temperaritiaiii ,a b i-
giorem in eaperturbationemoram. idcirco diffus eft quafi *** irafortitudinëm,quâta6tiftà-prodïrediXitnus,exfacutrifyttùnf
vapwpxhaUmsMytab •&«*turgere, dteûm**e$*vi»- j tici yidelieet. Cogicationçs aucem tu.tbuientæ& impro-
ditta cupidum ejfe. A c>r*squ id em générât, exlmclamor | bætripliciterihtusbellum apertèftrirànr.Aucenimip.lum
nafcitur,exclamoremaledicentia,Jiuecontumclia. ] j apperitumcordis mouenc ; autanimumadiram,&bilcm
Triftitiamautem exhisambobus,Cupiditate,&iram'- laccendunt: aut dépiqué rationi tenebrasoffundunt. Ex
mirum, fecundum idem prouènire, & rurfum vtriqy fuam | quibus contingit , mentem inti tnaip obicuraram produ-
&maximam elfe ptoprietatem feias. Ira enim cura yiçif- 1 cere in longum facras preces no.n polTe.i n tel ligentemq- Sc
fim contriftare contriftantem non poteft, moeftum ac de- diuinam partem ad luipen diüinum he-betari. r? au-
miflum vultum lubito pâtit. Q u o d fi defideratis prorfiis j tem omnibus intus præfidcps, ctiam his duo b us fiimme
exciderit,ex ifta paflione itetum triftitia progignitur. T ri- imperat, eaq; eontinec, agit% & fercvndecunqy quo vu11.
ftatur enim,qui,quodamat,eofruftratur.Icerum d u * if t* Sed virtutum tanquam princejjs.cft ratio, pcrcurbarionû
perturbationes alio m odo,fi videlicet contra tibi eueniat, non princeps, led imperâtrix porius,'y°x«><^Vaurem èft i-
vbluptatemcdncilianti nempefifinefuopotiantiir: ficuc
rnoeftitiam.vt di<ftûeft,>lî non potianrur; O pinio boni eu- ôc-prorlus collie, léd vt fortilfimüs relüvlator Sc aduerlà-
piditatem generac. Q u o d bonumfiprælènsaffueric, ex- riusgenerofus, & paflionum Sc inorum tui'basftcrnit^ce-
pletur animus voïuptate. Contra,opinio mali.timoré in- j ftrorum infiammationes reprimit,& motiones f ohiber, Sc
ijcic,cuius præfentia *gricudinem crëat.Qua de caulâ quir 1 rela,amotum ignitorunfl extinguitj&impetus cogitationu
dâ perturbationé in quatuor h x c genera dillribuerunc, in luéfcasq; auertit.Nonramenin o in n ib us^qiia 1 i ter virtuté
cupiditaté,voluptatc,metû,*gricudiné. Cçterüambobus oftendic; léd quibusineft mens lana St optime lenriens.
hifce vitijs deterius Sc rnaius arbitror luperbiam, & inahis &timor diuinus,&nouilfi'moru nTemoria,in iftiscitraper
gloriæappetitum -, fiquidemirationeoriuntur. Per qu*|
nonnülli,cumangëlbrum elïent’firailes, tantum décusf-;
milètüt. Inangelisenim nec ira,nec cupido reperfturjqüç,
quidem adanimum ratiónecarenrem fpe&an t ; & hor urn
vicioium,van*glori*,inquam, & fuperbi* dupjicem pri-
gtnern video:, nam éx racione Sc cupiditateer,umpunt. Ex,
iftiso;<ftoigitur enumeratis omnispeccatilpecies, & a ffe-
m:üsvitiofi pullulant. Suijc autem horu.in quoque,vc illo-
Biblioth. Veter. Patr. Tom. ï i . '
turbatiohum moieftias animus tenet principarum': ficut
quidamfpirftualis&expèrienciado(ftUscen{et.Nonpol-\
lunt omnes, inquic, pervirtutis femjtarp incedere : led'ij f
cantum,qui continenrius yiuùnt. yirtiitum auterô & pr*- j
ftantïor,& melior eft.priiden tia,qu* cogi ca.ricme&rariö-''
rione vniüerfeplurimumadiuuat. Si ënim^ario.v^bonqs
auriga,partes qu*quidenatu'r*jytdixiitrationalislüur,
fraino autem rariopis bene reg en tis fe çu n tu r^p a iip itfe :;
P p p J ./Vf ■■ fciièîî.n, •; '