w w
B
\ C
Propheta
rum di<£ta
ludæis ve
lat a funt.
ÿroph;ta
rum libri
|aomo- 1
dolegcdf.
Scriptura
üoh fcm-
ÿerlitera-j
lern pàti-
tu'r fensüÿ | D I
foeut.u. \
ln die um 9
p i j l
Pfdïçtf. ,
$64
fiufle dicans j D evm! ergo corpus haberd dicitis, quod
contrariorum fufceptibile fit *, quod de D e o fentire
non conupnit, Sivdroei ab alio illatadicitis, ilium qui^
inculit D eo poterttiorgmefleoftenditis , quod,ddn minus
eft inconüeniens;, Si aucbm Vosipfos veftrce efldca-
priuitatis caufarti dicatis /^uafi melius rtiodo in captiili-
tate qitam olim in libertate vbs habearis, cuiiiis patei efle
mendacium,quia nunqttam captiuitas libettati eftcom-
para,bilis. Si vero non, hac intentione veftfam libcrta-
temremoramini j fed eo volente vos liberate : vosper
peccinaciam eius voluntati obfiftitis § fc ilice tv t quia file
vos in captiuitacem coriiecit, vos econtrario plus
quam ipfc velit iri ipfa captiiiiratc perdurtfris, deberet
vrique veftra: fatisfacere v o lu n ta ti, 6c non fe ipfum af-
fidue tantomcerore deprimeire * aut vos ei parcere de-
ceretnectantumfaceffecohtriftari, Sed h o c ftare nulla,
feftns poteft , cum eum cotidie vc vos de capriuitate
■ eripiatoreris. O roitaq ue teb M oyfesi vtrant*.circui-
rionis ambages a pedlore mdo excludas. Mo . Nihil ho-
rumqure tu enumerafti noftram impedit cäpriqitatem,
fed Deum temper & omnipotentem fuifle & eflefate-
m u r , nec nos captiuitatem euadere velle negamus , led
Deüm capriuitäti rioftraj certüm terminum prjefixifle,
& d one cillud quodcoriftituit,iurauit &firmauittempus
ad u eniat,nosnullomodo liberaripofledicimus. Pe. In
Hoc verbo tnfciriäm Deo afleribitis, cum eum tale fta-
tuiffe dicatis atque iürafld, quod poftea eum iiirafle &
firmafle preniceat, cuiusreifigriurn e f t , quod tot nrodis
iugiter pro vdbisaftligitur , quod fi prariciffet, non an-
teaftattiiflet. Infipicnsergo fecundum vos fuic. Q u o d
cum apod vos conftet, indulgere ytiqueei debetis, nec
precibuseum inquietareafliduis, quarftq enim frequeri-
tius oratiS, canto magis eiusdolorerainnouatis, & quo
magisab oratiorte ceflandb eum non inquietauericis,
tatuo magis eum confolari pdrmitceris. Sed die precor
©Moyfes, dicinquam, debet quifquam huiufmodi credere
do6koribus*&iidem eorum accommodaretra&a-
tibus ? Mo/ Cum ipfi di<5ta fua prophetarum confir-
‘ ment au to r itä re , quaretam grauiter in eos inueheris,
& in prophetas nihil dicis ! An nefeis prophecas dixifle,
Deum Caput jOCulos,nares, rnanus , bra ch ia, & vni-
uerla cortioris liniämenca habere ? Ipfi etiam dixerunc
fingulisdiebusirafci,&vtleonemrugire., 6c multa alia
quaeillorum probantur audfcoritate. Pe. Oblctira funt
prophetarum d id a , net omnibus fatisaperta: Q b hoc
etiam cum fn prophetis talia inuenimus quae fecundum
literam accipientes a rationis tramite exorbitemus, ea
allegoricjeihrerpretamur', vtadredtitudinis femitam re-
ducamus. Neceftitasenim cogitriosagere ,-,eo quoda-
j liternon poteftliferae ratio ftare. Veftri autem dolftores
i noilcognduerun'f v t oporcuiC Deum , ideo di6la prophetarum
fitperficie tenus exponentes in eiim ertaue-
runt. Ergo ego propter hoe & propter multa huius fi-
miliadixi me fuperius di6la prophetarum prout (anus
exigitfenfus intelligere. M o . Nunc mi hi volo locum
oftendi, quemnecefle fitnos allegoricciritellige/e , eo
quod ad literam eXpofitus non poftic ftare", vt quod dicis
verum pateat efle. P e.Q up d qu^ris oftendarh.Moy-
; fes enimad Pharaonem, loeufla ( inquic ) operiet oculum d-
mnisttrrt. blunquid enim terra oculumhabec i Ice mir
d emde fili|s C h o r s : Aperient,'iti quit, terra asfuarrt, ditto-
rauitillos. Nunquid autem terra cfe habet ? Jtemf in libro
Iudicum ait Gaal ad Z e b u ! : Esee populus dd vmbilicd terra
defeenditi Sed nunquid terra vmbilicum habet i Icerum
Efaiasdicic. De ala terra laudes audnttmus. Nunquid terra
alam habet ? Dauid quoqueait. Exultabunt campt &
omnia qua ineisfunt. Iceiti iderti,ßumina plaudeni manibus,
montesextdtabuut. NunquidaUtem campigaudere,, flu-
minamanushabere ,• velmpntespoflunc cxultare ?, Salomon
quoque ait. Aues cceli portabunt verbutti tuunt * &
qui bobetpdrinas anriunciabitfenuntiam. Nunquid vel auis
verbum dicere ,• vel habens pennas aliquid poteftnun-
ciare ?. Abacuc quoque propheta ait: Lapis de parietecla-
mabit, & lignum quod inter tunfturof adificiorum eft rejponde-
bit: Num vel lapis clamare^ vel lignum poteft refpondere
? Mo. Verum quidem quod dicis fateor eflèTTîn
plerifque löcis fenfum allegoricum ncceflàrium efle ;
tarnen qupd de eorporeis Dei lineamentis dixeruntpro-
phecæ, fi fecundum literam exponatur, nefcio quate ab.
furdum dixetiseflè. Pe. Corporea accidentia quæDcp
afleribitis, nonnifi corporeæ fubftantiae St-jei imagina-
riaBCOngruUnti Deum autem huiufmodi eflèi* indedens^B
efteréderé. N o n igitur con uenit, quæ de D e 0 tatt-;Li„tJJ
quam corporeo didta fu n t , ad literam fo;làm expbne- tacorJ
re. Sienimquishocfèntiat,&fcripturîéparitet,&ràL r«Dcj
tioni contrarius exrat. Mo . V o lo oftendas jquare^qu|s
itaaccipiensfitfcripturæcontrariusi Petrus Q^oniaoi’ au
D e v m imaginemautfimilitudinem vllam habere d i- ,
camus , muleis prophetarum auäoritatibus contra i-1
mus. Moyfes enim dicic filijs Ifrael. Çufioilitefollicitea-
nimasveflras. Non vuüfiisfumlttudinem ali quam irt dtequalo-
cutuieltvobis Dominus in Óreb de medio ignis, ne f 0 foedecepti
fact at is vobis(culptam fimilitudinem aut imaginent viri vel fee- f
mina , fimilitudinem omnium iumentoruin qua funt fuper
tenant, velauiunifub ccelo volantium , dutrepuliumqua mo- Im J
uentur in terra , fine pifeium qui fubter morkntuf maquis.
Cumqueeispfohibuifletne D e v m compofitis corpo-
ribusafllmilarent f veritus etiam ne forte eum fimpli- MiW
cibus corporibus cpnfdrmarent, adiunxit^:-<jtie.fortet-
leuatis oculis ad ccelum , videos folem aclanam, & omnia afira
cceli, & errore deceptus adores ea , & colas qud creauitDomi- ’
nits DEVSturncunftugentibus qua fub ccelo funt. Në é reputes
M oyfen hæc populo præcipientem metuiflè , quod 1
pnedjftorum cotpotum figuras vel imagines adórarent,
cum creaturas efle non dubitarenc(? fed h o ç potiiis tim-
u it t ne D e v m imagineraalicuiùs horum habètetre-i
d e r e n t, 6c ideo pro eo huiufmodi faótas fimilitudines
adorarenr. M o y f Subtiiisadmodumeftiftafentenria,
necfenfixcuiuslibecpcruia 'ï vnd'e adhuc aliqua paren- j
tioreftmihi neceflaria. Pe. Efaiasprophetaaic. Cui a f £[*■ 40-
fimüdftisme , & aquaflisdicit Sanäus I Et rütfus. Cuifimi-
lemfecifiis D E P 1 M , aut quant imaginent ponetisei ? Et ite-
rum. Cuiaßimilaftis & adaquafiis & comparafiïsme , e&feci-
fiisfimilem l Dauid quoque verba, D e v m non eflèlo-!
calem comprobanc, vt per hoCconfequenter eundem '[
corporeumnoneflè innuant. Ait enim, Quo ibo d j f iritu tfibp
tuo y & quo à facie tua fiigtani ? Si dfcendero inccelttm ttlillic
es, f i defender o adinfernuntades. Sifumpferopemas nitdf dt- j
- luculo, & habitduero in extremis maris, et enim illuc mantis
tua deducet nie y & tenebit me dextera tua. Salomon que?-
que iderridentiens dicit : Ergo néputandunt eft quod vete
D E V S habitet fuper terrant i St enim coelutn & coelitoe-1
loruni te capere noripojfant, quanto minus dortiushac quant <tdi~ I
ficaui ? Et alibi : Inomniloco oculiDonûniconpemplantur ho- i P*wl|
rioi&malof. Et Hicrenrias : Stoccultabitur vit in dbfcondi- 'Hiet J
fis y &égonon vidébé eum dicit Dominus ? Nunquid non ccelunt
&teframego impleo dicit Dominus’! Nunc liquidbaduer-
terepotes, quoniamfiD b v m corpus&omniarcorporis
membra habere diçentes , ferip turas quarum hoc au-
(ftoritate volumus probare , fupèrficîe tenus éxpona-
mus , omnibus fupradiâis teftimonijs contra imus.
M o y f Quiafènfus meus quantum feripiuris fit contrarius
video , quantum Sc à ratione deùiet , fecundum
promifltimaudire defidero. Pe. In magnæ rafipnispa-
latio accubituriipfius palatij folum qüibufdamRenten-
darum floribus fternamus, vc poft deleétabilius îh eo
raciocinaturifèdeamus. Illæque fèntentiæ erünt nobis
quidamgradusadcotnprobandumquod D É V s fi t ,&
ad cogrtofcendum quid fit. Prius enim debemusprobare
Deum efle , & p o ft oftendere nihil illi fhnileeflè.
Qiiædam enim pars hominum 6C D e v m eflènegant, &
mundumab æcernoac fine creatore fuifjfc confirmant.
Q ÿX nos neceflîtas cogit y vt prius D e v m eflè qui
mundpm ercauie monftrcmus, Mo yfi Quare hoc in ^
prædidtis de feripturis loquens minime fe cifti, vt priuS'ptarisi-
D E v M- eflè oftenderes î Pe. Q u i faipturi^ fidem j den
accommodant, D evaé eflè non negant, idcpquenbii*0™n' j
neceflè fiiit , probare h o c feripturæ credentibus, fed
tantummodo nulli feripto credentials Moyfes. ’jfuot*
Cu ra D e v m eflè per feripturas nolis probare ,'j
' ipfèrifiqiîrnyH^
çnTù GbVp'ot'epiit GomprçHetïfibilis, mul-
me jatM' > tatioéè a w M 1 coni.
prôiiari valear, Peru's. Shmindumieimi QmnfbpS quæ
tl,n eD f v VM ®
infeepretatutcreator n*ceffiirioefli; cottehdain;: iMoyß
Pj m PSHK Aliudenimeftquod aU^Wéprpqreólènru
j Ipintom .riapMj»'
i K , “ 1 !.. j— — • A»r a iiârum rerum feitiur, aliud qupd per fitnilirnd- inmèara-jifnsmuenitur.
Illud quod aliqup fènlu pe rqp itu r , nullo alio
'quod pais illaad aliquam mouetur per datura,ip' , ilia eft
eius naturalis locus. Cuthque itafit , impoffibije eft vc
y l la m d im eii fi on e m h a be at a d aliatnpartem.qu^fitcon-
trarianaturali eiusloco - QuPdfi inuenturn flier it ad a-r
liampartemaliquamhaberedirnenfipnpm,aliqxiidho-
rurodtiorum eft cau(a quare id ltciat-feilicet vel quia ex-
rrinfecuseft comp0 fitum , vt paries ex fiipei-pofitione Ja-
p i d um i ü n<ft us ,v ei i n t r in fe cu s , vtacboris partes ab.ipti-'
mP'pcpdeunteS'jfefe hpcillacque diffuridunti & a liq ii4m v
idfmelifionem re’eipiunt His datur intblligi t quod:
•qnipquid aliquam habet diip'enfionem^ad aliam partem,
Iquaenatu.rali fill mptus parti contrariaeft , compbfitUm
efle,- Ergp $ ‘.firm amen tu m quamiiisyna fiibftäntiä fit-,
:.cpmppfitura'eft.- Mo* R a tio iam fi.rrp;amentuin .ciim o-
mnjbus^, qu® poflidet petdpcüit efle compofitum. Qu o-
modo autetn in eo anima vniuerlalis & matcria inueniri-
poflic, vel quötPodo ipfafinfi fimpla nefeip. Pe. Q u o -
modo firmamentum probat um eft efle eompofitum, ne-
ceflaiio concluditur aliquam efle jnateriam dc qua cbm-
pofiaim fit ,v t le(ftus;, cüiuseft materia lignum, velcul-
tellüsi,cuius eft materiaferrum. Hanc autem materiam
argumento comprobari poteft, vt aliquisa natiuitate c«-
cus nullo alio m odo hiff foloTauditu cólorum varietates
diftin^uere ppteft, auditusque non ex tpto fatisfacit apiV
ipö èius ,& f i c d e ceterisfenlibus eorporeis. Q u dd y e ro
nècefcria cognofcitur ratióne: tale eft velut cü d icimus,
aliqupdcorpiis eódem m oménto mpueri , & ftare non
pofte : aut èft & non eftdè nulla re veraciter prëdicaré
pofte. Illudautém quod perfimiljtudinem percipitur, rale
eft vtflcuèiyocëmaudiéris , ibi aliquid vocale efle in-
telligis . quamiiistninime videas, vel cum vbihbetfumu
confpexeris, illic ignem 8c (i non videas efle cognofcis. Iv ^
tidém fivas aliquod fatlum ponfpicimus , faj^prcm eiu$ firmamento fimpliorem eflè neceflè eft,quemadmodum
aliquemfuifle.pra.eertP‘fc im u s,& fi nonvidemus. Ita- | lig n um led o , &fcrrum cultello fimpliu&eft; Et quo-
qiie mundum pfius cteatumeflè debemus probare, v.nta ' niam omnis materia ipfb quod de eo ra&um eft fimplior
conftet, aliquem eius creatorem fuiflè.' Cumque mundi i e ft, nec habet in fe formam vel im aginem fui compofiri ,
creatoremprobauerimus, cPPiequenterqliodipfcctea-1 patetfirmamentimateriamnullam-corpore^m in fe fbr-
tdr nullam habeat fimi 1 itudinem rat'ione -oftèndëmus.! mamhabèrei &idePomninofimplainëflè. Q u a d fid i-
MoiDignum eftme fèrmonibus tuis bfepèdicere , a quir eamus m ea> aliquid compofitumeflè , aliam eflè maten
bus tantum mé credo frü(ft:üm füfcipere.; Promiflum igi- riam de qua comppfita ficëflè neceflè eft, qüae &'fimplior
tur èomple.’ iamqucpalatium quibusdixifti floribusfler- j fit^ Sed &illarn dicentes compofitam , aliam fatebimur
ne.Pe. In hoe vero philofPiphf^mnës cpnfentiunt, qupd fimpUörem habere materiam ,& ficin infinitutp. Q u o d
principium rerum eft petfe.dta fapientia lumen pr*cla-
rum, I'ubfta,hti4fubftantiarum:j argumentum rerum vni-
uerferiim, pp^hoeeft mundùsAnimæ.vniuerfalis,ppft ilytvitemus
, neceflè eft v t materiam illam fimplam eflè
fateamur, Ecce probatum fatis feft, infirmaroento{ma-
teriam i & ipfani fimplam%fle. Animam autem in eoV
lum verb materia, f i x e autem dupvv n i uer fa !i s Icilicet a- dem taliterinueniemus, quia fcilicetformae iffæquibus
nimaatque materia fi mplida fuut , & omnium creatura- j ipfà materia eftinfonpata , nöh propter lo 1 lira corpo-
1 1
rum prima , totiusque rëi :cpmpofitae prigo & caùfa , de
quibusgradatim tadum eft-'firmamentum , 'cürrt omni-1
bus quaspoflidèt fprinis & imaginibus. M o . ß^.'vërbis
tiiis daturihceiligi j firmamenturn cum omnibus quæ in
eo func eflè compoficif^T In plerifque autem locis rep-
pe rifc ri p t u m ,q u 1 cq u i d in fr acirculuml u n® e ft e flè c p m-,
pofitum , quicqüid auretn fupra fimplum. Pe. Fiirtna-
mëntum quidem cum omnibusquæ continetinreiyeri-
tateeft comp6fitum,fèd refpedueorum quæ circulo fub-
iacent Iünæ diCitur fimplum. Sicjeriim eft in omnibus ré:--;
bus , Vt aliquid refpeclueius de quöfa&um eftd|eätur;
compofitum, refpeófcu ve.ro eius quod dé eó fit,fimpluni.
Eodëm modoquicquidfupralunam eft ad ea quæ f ub lu-
nafunt fimpluiti e ft, quod de ep fa d a funt. A d materiam
veto compofitum quoniam de ea eft fadum. Mo , Aper-
tius intelligere v o lo , quomodo firmamétum cum vna fit
fubftantia dicatur compofitum. Pe. Omne corpus eft
compofitum, omneaute.ro compofitum, aut eft fubftàh-
tiâlé aut particiale : S.ubftantiale, veluti cum vnafubftari-
tiaaiij'iütïgitur : particiale, cum vnius fubftanciæ partes
coniunguncur. Subftantia verp fubftantiæ iu n g itu t, vt
caput exoffibus, c a r n e & verfisitifimul iundiscotripo-
velut ianuaêx ligno & ferrp comppfità, Sicomne
quoddiuëtfarum fubftantiarum coniundipne perficitur
fubftantiale compofitumdicitur. Particialis autemPom^
pofitifubtiliorëftcptnppfitio. Qupd pa tet per hoequia
omne corpusquodlongitudinenv, laricpdinem , & alci-
tudiuemhabensdiuerfofebniungitvitcprpori, foliqsfuæ
fubftantiæ cphipönitur pàrtibus, yt fi argenti partes mul-
tæ iunguntur donee aliquid ppnderofum ae folidum
teddàbt; Hoc autem compofitum, fùpetiori fi mplicius
eft .V ïlludyeroeX toto dicitur .fimplum J, qiiodhuius vt-;
nufqu^compofirionis éftexpers.Et quoniam firmamen-
tumeftcorpuSjCribuscoiiftansdimenfionibuSvVerequi-'.
dem ëft,compofitum. M o . Rationem- noflè defideto,
quomodo omne corpus Iongitudine, latitudine, & alti-i
tudineconftans'compofitum fit. Pe. Omne corpus cuius
natura in aliquam partem eft mobilis , : non mpùécurip
a pattern nib per naturam fuam.Notûm eft autem
Mbltoth.Vet. Patr. Totn.izi ' :
ris complementum fadæfunr. Formæenim dupbusmo-.
dis dicuntur. Aliæ enim folüm corporis pftendunt ter^
min u m , vt tmhgulatio vel rotunditas -t_ y,èl quælibecalia
figura , in lapide ad nihil aliud valent » nifi quod ipfius
Icorporis figuram efficiunt. Aliæ verb & corpus informant
, & ad quandâfii vtilitatem natura cogence: h a b i 1 ia
fa d a videntur, vt au ris forma ad audiendum , ocûli ad
vidéndum , & .fir)gulæ aliormh membrpïum formæ a-
ptæ funt àd futim ofticiumr item forma cùltelli ad irici-.
dendum , fetræad ferrandum,raftri quo.que habilis eft ad
fodiendum.' Et quo nia m materi a varias in fè q uasnun -
quam habùerâc nouitèr formas fufeepit, confiât quia èas
-non ex fe fèd altctius rei adiundioni quæ & potënrior&
iimpliorfithabuir,quæinftdiuerfàs&fomia x&'lmagi-
nes fe c it, maxime cum nulla fi neceflîtas efle t , vt taies iru.
ea fierent formæ Vel imagines. Sed hoe magis ex defide-
riofaôtuin eftanimæ : quæ voluit commifceri'tali rei cui
n unquam fiierat pom mi xtà fl mul & congltitinata, ex nor
ua comraixtione nouis eft materia formic informara.
Quoniam igitur firmamentum cum omnibus quæpoflî-
det compofitum fèaindum philofpphos non dubitatur,
'neceflè eft vt principium habere credatur. Omne enim
compofitum , aliquod habet principium. Hoc igitur rao-
’d b patet mundum* efle çreatura. Omne autem epropo-
fituiu , neceflè eft compbfitbrem habere. Neque-enim
aliquid fe ipfuni poteft comppnere, eodemqùe modo
Pmàe creatum cre'atorem habere neceflè eft. Nihii ehim
feipfum poteft create : Creatorem igitur mundi qui Deus
dicitur eflè neceflè eft. MoyfJ Aduërfàrius igitur infî-
ftèrepoterit, dicens r compoficorém'iftum vim vniuer-
falisanimæeflè, quæ fcilicec vi$ natura vPçacmv Quæ
iriquam anima mareriæ iu n d a , firmamentum 8c omnia
quæ funt in eo compofuit & nullus alius rerum compo-
firotädtfcreaEoreft. Pæ. Qu od d icis , ftare non poteft.
Quoniam.eii tm vide m us formas qui b us m aceria infor-i
mataefl, varias & a d varios vfus habiles eflè i naturam i-
pfam cuius admixtione & potenria , fadæ funt formæ,
..conftatnon omnino laxum fed rëftridivm quodamnfp-
do pofle habere, Sed hane^eftri^àm naruram reftri-
H h •
Formas in
uplkkx
funediffe.
Onjnec^
poficu ali- •
quod ha-,
;bcç peiner
pium.
0
Mundus
Cftcrcafus,
Muftdi
creator
eft Deus.