te ver voeren. Gouvernements-cultuur heeft men op Sumatra’s
Westkust en in Menado. Stellig zal zij daar de dwangcultuur
op Java niet overleven. Meer reden is er tot de vooronder-
stelling, dat ze er vroeger dan hier zal dienen prijs gegeven
te worden. Ook de particulière ondernemingen zullen dan
spoedig goed maken wat er aan gedwongen levering staat
verloren te worden. De voorbeelden van Palembang, de
Lampongs, Benkoelen, Celebes, Bali, Lombok e.a.m , kunnen
ons leeren, dat zelfs de bevolking haar voordeel met de
koffieteelt weet te doen, dat het dus niet bij voorkeur of
uitsluitend aan den dwang is voorbehouden, een landstreek
prodüctief te maken. Overal waar behoorlijke gelegenheid
to t billijken afzet van het product geopend wordt en de ge-
meenschaps- en afvoer-middelen de vrije beweging steunen,
daar zoekt en vindt het eigeribelang zijn weg en ontwikkelen
cultuur, nijverheid en handel. Vertrouwd mag daarom worden
op de toekomst, nu milder beginselen, binnen altijd noodige
grenzen, de hindernissen opriiimen, welke te lang aan de
vrije handelingen in den weg stonden. Het baat toch niet,
dat men beschikking heeft over rijke gronden, zelfs in ’t vrucht-
baarst klim-aat, indien de middelen tot aanvoer van werkkrachten
en tot het vervoer van de producten onthouden
worden. Kan men op Java een toenemende ontwikkeling en
welvaart afhankelijk achten van het irrigatie-wezen en goed-
koope, snelle verbindingswegen, — op de meeste buitenbezit-
tingen zijn nu nog, boven alles, werkkrachten en goede wegen
allereerste eischen.
Aan bevolking heeft Java te veel, zij het, dat ze ook hier
nog zeer ongelijk verdeeld blijft. Een regelmatiger verspreiding
en een emigratie naa r de beste z.g. buitenbezittingen, zullen
bevorderd worden door gestadig toenemende en verbeterende
gemeenschapsmiddelen, en goede verordeningen, welke de
belangen van alle partijen verzekeren. W a ar ernstige ondernemers
zieh vestigen en de bevolking haar bedrijf ongestoord
en zonder kwellingen uitoefenen kan, daar moeten ru st en
orde heerseben en zal de t-aak van een verständig en beleid-
vol bestuur vergemakkelijkt en veraangenaamd worden
naarmate men op bevredigender uitkomsten roernen kan.
Gevaarlijk blijft het evenwel, te veel in eenzijdige richting
te werken, — het oog alleen op een cultuur of bedrijf g e vestigd
te houden. Aan menige groote of hoofd-cultuur, en
ZOO ook met betrekking tot de koffie, zijn veelal wel neven-
cultures of bedrijven te verbinden en alleen daardoor kunnen
nu nog woeste landstreken behoorlijk tot een gezonde ontwikkeling
komen. E r dient rekening te worden gehouden met
de dagelijksche behoeften van de gevestigde arbeiders, zullen
deze niet uitsluitend tot gewone loontrekkers worden verlaagd.
Daardoor dreigt een toestand van schrille tegenstellingen, die,
op den duur, niet to t algemeene welvaart en tevredenheid
voeren kan. Overal waar men op ruimer schaal dan in de
meeste streken van Java, gronden in huur of erfpacht uit-
geven kan, daai- zal de ondernemer er op bedacht dienen
te zijn oük zijnen arbeiders de gelegenheid te gunnen, voor
zieh zelven eenig bezit te verwerven, dat aan hun levens-
onderhoud, onafhankelijk van anderen, te gemoet kan komen.
Verständige ondernemers zullen naar de bevordering van ge-
meenschaps-belangen strev e n ; het körnt er maar op aan, die
wel te begrijpen en te eerbiedigen. Waar de actueele belangen
de toekomst uit het oog verliezen, daar kan men, ja
tijdelijke winst behalen, maar worden vroeg of laat de
kortzichtigheid en tekortkomingen gewroken door moeielijk
weder te herstellen misstanden of bederf.
)I
; ' ■
; .t