•■'jit?
goed tiitgeperst. Hunne steenmolens waren ook niet bestand
tegen de hardheid van dat riet.
De eerste gouvernements-fabrieken (1830) namen p r im itie f
de bibit {toppen van het riet) van de Chineesche planters
over, en is het daaraan toe te schrijven, dat die gouvernements-
fabrieken geen zw art riet hebben kunnen planten, hoezeer hier
en daar in de tuinen tusschen andere rietsoorten nog enkele
zwarte stokken werden aangetroffen.
Tot de verdere uitwering van het zwarte riet, droeg echter
de regent van Tjeribon niet weinig hij. Hoezeer man van
veel ondervinding, was hij het behoudstelsel zonder vooruitgang
geheel toegedaan. B ij gelegenheid der taxatiën van het te
velde staand rijpe riet, g a f hij telkenmale als hij in de tuinen
bloesems van zwart riet hespeurde, terstond bevel om de geheele
p la n t u it te trekken en te vernietigen. Dat was teboe monjet
{apen riet), zooals hij het noemde, een rietsoort, die, volgens hem,
te vroeg tijdig rijpte, en u its tie r f vóórdat ze kon verm-alen worden.
Deze omstandigheid g a f mij ju is t aanleiding, die teboe
monjet meer van nabij te onderzoeken. I k liet toen het zwarte
riet uitzoeken, proefde het en bevond, dat het veel zoeter en
de stok ongeschondener, veel dikker en zwaarder was dan
die van alle andere rietsoorten, waardoor bij mij een ste rk
verlangen ontwaakte om die rietsoort, door alien veroordeeld,
in het leven terug te roepen, door dezelve elk ja a r hij geringe
nog te vinden hoeveelheden, te verzamelen en te doen aan-
planten. Zonder voorkennis van den contrôleur, kon ik zulks.
moeielijk uitvoeren, en daarom decide ik vóór den maaltijd
van 1850 mijn voorgenomen pla n mede aan den kundigen
contrôleur J . A. Caspers, die dan ook geen oogenblik aarzclde
het goed te keuren en diensvolgens den wedono {hoofd van
het district) de noodige orders g a f mij behulpzaam in de
uitvoering te zijn. I k liet toen bij het uitsnijden al het zwarte
n e t, dat men vinden kon, afzonderen en van iederen stok
zooveel stukken {bibit) nemen als maar eenigszins geschikt
geacht tot planten.
Zoodoende rerkreeg ik in dat ja a r 1/25 bouw o f 20 Q
roeden voor mijn fabriek Tersana (1850). De wedono nam
denzelfden maatregel ten behoeve van de fabriek Tjiledoek,
mede in zijn district gelegen en toenmaals behoorende aan
den kapitein-Chinees van Tjeribon, wordende de administratie-
ook door een Chinees gevoerd.
In het ja a r 1852 had men voor iedere fabriek reeds twee
bouws van dat riet geschikt ter vermaling. Op voornoemde
fabi'iek Tjiledoek werd dat riet toen gesneden en vermalen,
doch zonder eenige voorkennis van den wedono, waarvan het
gevolg was, dat de toppen {voor de bibit) ongebruikt bleven
en door de buffels werden opgegeten en vertrapl. De Chineesche
administrateur, die sedert lang een vooroordeel tegen dat riet
had, maakte toen den wedono wijs, dat het zwarte riet te
weinig stokken per stoel g a f en bijgevolg iveinig suiker pro-
duceerde ; dat de suiker niet van goede hoedanigheid en, behalve
dat, het riet te hard voor den molen was.
Eenige dagen later werden de voor Tersana aangeplante
twee bouws afzonderlijk gesneden en verwerkt, waarvan het
resultaat boven verwachting uitviel. Ongekleid, had de suiker
het voorkomen van stofgoud, terwijl die van al de andere
rietsoorten donkerbruin was. Het grein was krachtig en fra a i
en de quantiteit letterlijk verdubbeld. De toppen van het riet
dier twee bouws, werden dus op mijne order zorgvuldig verzameld
en weder afzonderlijk aangeplant, maar niet lang
nadat ik de bovenaangehaalde p ro e f genomen had, kwam de
wedono bij mij met het vaste hesluit, mij te bewegen, zoo in
het belang der bevolking als van mij zelven, van het verdere
planten van het zwarte riet a f te zien en zulks op grond van
zijn berichten, vernomen van den Chineeschen administrateur
van Tjiledoek. N a de verkregen uitkomsten, was ik daartoe
natuurlijk niet te bewegen, maar trachtte den wedono van al
de goede hoedanigheden van dat riet te overiuigen, bracht
hem in het pakhuis waar hij onmiddellijk de suiker van het
zwarte riet van die der andere soorten kon onderscheiden en
'f