te dezen aanzien nog op een niet ten einde loopend arbeids-
veld beweegt.
Het kan intusschen ’t doel van deze schets niet zijn hierop
verder in te gaan. Wij rnoeten ons tot realia bepalen, die
van direct n u t en practisch belang kunnen heeten.
Voor de cultuur en den handel zijn er heden twee koffie-
soorten, welke onze bizondere aandacht vragen. Deze twee
worden naar de landen van voortbrenging reeds door zulk
eene verscheidenheid vertegenwoordigd, dat ze ruimschoots
aanleiding en reden tot verwarring zouden kunnen geven.
Bedoeld worden de C o f f e a a r a b i c a en de C o f f e a
l i b e r i c a , De eerste werd reeds beschreven; de tweede
zal ons afzonderlijk nog nader moeten bezighouden. Van
gewicht is, dat ju is t deze twee typen in menig opzicht een
scherpe tegenstelling vertoonen. Is de 0. A. van huis uit
een bergbewoonster, een over ’t geheel meer fijne en sierlijke
plant, de 0. L. werd in de laaglanden aangetroffen, vertoont
zieh krachtiger van hout en blad, en levert ook belangrijke
verschillen in vrucht. Dat elke soort voor zieh dan ook eigen
eischen aan klimaat en bodem stelt, is even begrijpelijk als
voor de cu ltu u r van een niet gering te achten n u t en belang.
Möge dit hoofdstuk gesloten worden met de herinnering,
dat ’s lands plantentuin te Buitenzorg zieh steeds veel moeite
gaf om de groeikracht en het voortbrengend vermögen van
onderscheiden koffie-soorten of varieteiten, die voor een deel
in den C.-I. Archipel gevonden en voor een deel van elders
ontboden werden, door vergelijkende cultuurproeven te leeren
kennen. Teijsman heschikte een tijdlang over niet minder
dan vijftien soorten of varieteiten, lang vöördat (1875) de
eerste Liberica-planten op Java ontvangen werden. Van de
voornaamste mocht ik beschikking over zaden krijgen, om
daarmede op een der gouvernements-kina-ondernemingen in de
Preanger, te Lembang, 1250 meter boven zee, proeven te nemen.
V e e l z a d i g e - , W o e n g o e Ke d o e - en D j a m b o e -
k o f f i e , alle in Indie gevonden, waren vermoedelijk niet
21
anders dan bizondere vormen, welke hun toevallig ontstaan
aan lokale invloeden dankten en waarvan de standvastigheid
of erfelijkheid nog bewezen moest worden.
W o e n g o e K e d o e en D j a m b o e kenmerkten zieh voornamelijk
door een min of meer bruin gekleurd blad. De
V e e l z a d i g e , uit Menado of Solo afkomstig, vertoonde
drie- en vier-tallig aan den stam geplaatste bladeren en takken.
Sommige vruchten hielden 5—7 zaden.
Soortgelijke afwijkingen zijn evenwel meermalen en overal
waargenomen. De oude regent van Malang vond er een ge-
noegen in, zijn besten vrienden een wandelstok te schenken
van koffiestammen, waaraan duidelijk drie, in stede van twee
tegenovergestelde takken waren ontsproten. De eigenschap om
veelzadige vruchten voort te brengen, schijnt ten deele erfelijk.
Scherp van de C o f f e a a r a b i c a en C. l i b e r i c a
onderscheiden waren o. m. 0. M a u r i t z i a n a , C. L a u r
i n a , C. A d e n of E d e n , C. a n g u s t i f o l i a , 0.
M y r t h e e. a. m. De E d e n was een fraai fijn, pyramidaal
boompje, welks vruchten zeer werden geroemd wegens geur
en smaak. Mogelijk evenwel, dat ze, evenals de meermalen
opnieuw ingevoerde Mo k k a , door voortgezette cultuur haar
teer karakter zou verliezen en tot de ordinaire J a v a nade-
ren. De L a u r i n a draagt meer het karak ter van een heester,
die zieh sterk vertakt. Zij wekte een tijd lang goede verwach-
tingen wegens haar grooter weerstandsvermogen tegen sterke
winden. De M a u r i t z i a n a vormt in tegenstelling geen
secundaire takken, blijft kleiner en teederder dan de L a u r i n a
en haar vruchten zijn klein en puntig als die van L a u r i n a ,
welke zieh nog door een zeer bitteren smaak kenmerken.
Eenige jaren geleden vond men in Brazilië een nieuwe
koffiesoort, een specimen althans, dat zieh zeer onderscheidde
door donkerder en breeder blad, grooter bloemen en langer
vruchten, en onder den naam van M a r o g o g y p e o fRe u z e n -
kof f i e, groote verwachtingen deed koesteren. Ze werd ook
op Java ingevoerd, maar van de uitkomsten en ervaringenis