I l '
directeur der gouvernements-kina-onderneming, speciaat met
het oog op den velddienst, een adjunct toe te voegen. Bij
besluit van 24 Maart ’77 werd de contrôleur bij het binnenlandsch
bestuur, R. van Romunde, die mij als secretaris
toegevoegd was en de inspectie had medegemaakt, tijdelijk
ter beschikking van Moens gesteld. Bij besluit van 7 Nov.
’78 werd bepaald, dat bij de kina-onderneming een adjunct-
directeur werkzaam zou worden gesteld, waarop bij besluit
van 22 Juni ’79 de benoeming van v. Romunde volgde. Was
in het ja a r te voren aan den toen oudsten opziener W. B.
Hooveling (sinds 20 jaren werkzaam) wegens ziekte een
verlof naar Europa verleend, in 1879 kreeg de onderneming
voor de eerste maal de beschikking over een opzichter, die
als kweeker eenige ervaring en opleiding genoten had. Door
dezen, den heer Veulemans werd dan ook met succès een
nieuwe kweekmethode, het z.g. plakken, die reeds door den
heer Ottolander wa.s aanbevolen, tei- hand genomen. Den
ad ju n ct-directeur bleef het centraal-établissement Tjinjiroean
als standplaats aangewezen. Bij hesluit van 7 November ’78
was een uitbreiding der onderneming bevolen ; in 1874 reeds
voorbereid, kon ze nu in ’79 met kracht worden ondernomen,
ten noorden van Tjinjiroean, to t stichting van een
nieuw établissement, Tirtasari, dat uitsluitend de edelste en
rijkste kinaplanten opnernen zou. In het begin van Maart
’83 werd aan Moens een tweejarig verlof wegens ziekte
verleend, van Romunde in zijne plaats to t directeur en de
heer Maas Geesteranus tijdelijk tot adjunct benoemd. Met
Moens werd overeengekomen. dat hij ook in Nederland met
de scheikundige onderzoekingen belast zou blijven. Zeer
vruchtbaar waren deze reeds geweest en bizonder heeft
bovendien Moens’ beheer zich onderscheiden door de ongemeen
snelle uitbreiding der particulière kina-ondernemingen, waar
toe niet weinig heeft bijgedragen een door hem in Maart
’77 gepubliceerde » G e s c h i e d e n i s v a n 8% h o u w s
L e d g e r i a n a - k i n a ” . Uitgaande van de Stelling »een
begrooting voor een te aanvaarden onderneming heeft waarde,
maar eene grootere waarde heeft het, wanneer men kan
zeggen: zóóveel heeft een onderneming gekost en zooveel
heeft ze opgebracht” , becijferde Moens, dat de oorspronkelijke
aanplant van Ledgeriana (1866/67) 81/2 bouws besloeg, maar
dat de beplante oppervlakte veel minder bedroeg, ingevolge
de bij den aanleg nog gevolgde ontginningswijze. In 1872
werd voor het eerst een partij Ledger-bast geoogst; tot en
met ’76 waren 8168 kilogrammen gewonnen, die, na aftrek
van kosten, met inbegrip van 6% renten, een zuivere winst
ad / 48846,52, in tien jaren tijds opleverden. Werden alle
boomen gerooid, dan zouden zij volgens Moens zeker nog
8000 kilo’s bast opleveren, te r waarde van /'56000.
Geen wonder, dat zulke cijfers den lust tot kinaplanten
moesten opwekken, te meer, daar Moens aanteekende dat,
wegens verminderde uitvoeren van Amerika (burgeroorlogen)
de prijs intusschen 50 % gestegen was en bovendien niet
uit het oog te verliezen was, dat het gehalte der moederboomen
zeer uiteenliep, maar dat de planter het nu in zijn
macht had, alleen de rijkste voort te kweeken. Zóó werd
een kina-onderneming beter dan een goudmijn! In 1878
werden reeds aan 66 particulieren zaden en planten verstrekt,
tegen 27 in ’76 en 47 in ’77. Mochten intusschen de
cijfers ju is t zijn, op de voorstellingen viel veel a f te dingen
en er was geen rekening gehouden met eene daling der
prijzen bij grooteren aanvoer. VVerd in het verslag over 1883
— het eerste door van Romunde ingediend — nog gezegd:
»Aan de menigvuldige aanvragen van gronden voor de kina-
»teelt kwam vooral in de Preanger Regentschap geen einde.
»Duizenden en duizenden bouws werden voor de teelt van
»kina bestemd” ; in het volgend verslag heette het reeds:
»De aanvragen van woeste gronden in erfpacht, te r bestem-
»ming voor de kinateelt, waren in het afgeloopen ja a r veel
»geringer dan in het vorige. Slechts zeer weinig nieuwe
»ondernemingen werden opgericht, ten gevolge van een
:■ ' Î Y
y y .
. •• *; •• •
'te t e
i f ' V
•te '•
. 't e -
te:' : '
rite •:
^■1 % :
,
Y ' l r i '
i
lAri ' ;
/'rite' ;
iY /. j,
'steY :
tei/-
I h:
te 'V -
!y:i