I'li Î H
t e l
Ii ^
baar was voor verdere uitbreiding. Zijn opvolger, de heer
de Vogel, bleek daarmede niet in te stemmen en maakte
zich al dadelijk verdienstelijk d o o r’t ontwerpen van een model-
contract. Bij besluit van 11 November 1836, N°. 2, werd
daarin als beginsel aangenomen: geen hemoeienis va n het
bestuur met het snijden en vervoeren van het riet, noch m et
■den fabrieksarbnd. Den fabrikanten wordt vergund voor eigen
rekening brandhout te kappen in daarvoor aan te wijzen
bosschen. De planters worden betaald naar de werkelijk verkregen
suiker, niet meer naa r een schatting te velde. In
Pasoeroean en Besoeki was reeds gebleken, dat de betaling
naa r zulk een schatting en classificatie van het riet in le ,
2e en 3e soort, voor de planters zeer kwaad was ') .
De door de ondernemers te verbinden koelies zouden vrij
van heerendiensten zijn, mits f 3 per hoofd betaald en de door
hen verschuldigde belastingen voldaan werden.
In 1837 werden de voordeelen van de aanvankelijk niet
gewilde contracten reeds in die mate gevoeld, dat de talrijke
aanvragen van allerlei rang en stand, de toewijzing bemoeie-
lijkten en de regeering, bij een besluit van 21 Februari, N®. 1,
het »stelsel van voorkeur” invoeide. Reeds in ’t zelfde ja a r
moest men evenwel reeds met dat stelsel breken en bij besluit
van 19 September, N®. 1, kwam er ’t beginsel van »openbare
uitbesteding” voor in de plaats. Het gunnen »bij voorkeur”
bleek in de praktijk, — zooals wel te voorzien ware geweest —
e rg lästig, maar de contracten, toegewezen doch nog niet in
werking getreden, gaven bovendien aanleiding tot grove speculatiën
(zooals men heden concessies met voordeel overdraagt).
*) De Vogel had als resident van Passoeroean wel gelegenheid
gehad de détails der contracten te leeren kennen. De planters
van tabak ontving >n ook betaling naar schatting van het gewas
te velde in 3 soorten en, onmiskenbaar, leidden ook die taxaties
veelal tot hun schade De even ijverige als kundige De Vogel was
met zijn gedwongen eultuur-begrippen zijn tijd in waarheid meer
dan een hàlve eeuw vooruit.
I
Bij de openbare uitbesteding werd het contract gegund aan
hem, die aannam zijn suiker tegen den laagsten prijs aan het
gouvernement te leveren. De inschrijvingen bewogen zich
tusschen 8 en 10 gulden koper per pikol. De Vogel achtte
biedingen beneden 9 niet wenschelijk. Hij vreesde, dat de
contractanten er onvermogend door worden zouden tot na-
koming van hunne verplichtingen.
Bij eene resolutie van 26 November 1837, N®. 4, werd
bepaald, dat alleen personen, in ’t bezit eener akte van vast
ingezetene van N. 0 . L, tot de mededinging werden toegelaten.
Het model-contract van 1836 bevatte o. m. ook voorschriften
nopens ’t gebruik van trek-fornuizen en den bouw
van loodsen voor de droging van den ampas, — maatregelen,
die een bezuiniging op de brandstof beoogden. De resolutie
van 26/11 1837 werd, bij eene van 9/11 1838, N®. 4, aangevuld
door de bepaling, dat voor contracten, die met trek-
molens werken moeten, ook mededinging gegund is aan in landers
en Chineezen. De invoering van een nieuw stelsel van
maten en gewichten had een wijziging van het model-contract
tengevolge. (Besluit van 21 Mei 1838, N®. 24). De levering
van alle suiker werd nu verplicht en de zflrg voor de bibit
aan de contractanten opgedragen. Over ’t algemeen heette
de bevolking f 3.50 koper p. p. suiker te ontvangen. In het
gewijzigd model werd almede de bepaling opgenomen, dat
uitspraken van de arbiters, bij contracts-bepalingen, suiker-
keuringen, enz. aan hooger beroep van het Hooggerechtshof
onderworpen konden worden. Men achtte de arbitrage dus
niet altijd onberispelijk.
Onder ’t beheer van gouvernements dienaren, leverden de
in Madioen en Bantam werkende ondernemingen slechts verliezen
op. Bij besluit van 13 Augustus 1835, N®. 7, was een
nieuw, te nauwernood voltooid établissement, Bangit in Madioen,
reeds ingetrokken en, krachtens een besluit van 20
October 1838, N®. 12, had een openbare uitbesteding plaats
van de nog werkende vijf ondernemingen in Madioen. Voor
4