Een denkbeeld van de kolossale w in sten , u it den re c h tstreekschen
handel m e t Indië getrokken, k riig t men u it
de rekening van vijf schepen, die, n a eene afwezigheid van
biina tw ee ja ren , in April 1603 Texel binnenliepen. De
lading bestond u it peper, kruidnagelen en foelie, en ver-
tegenwoordigde eene inkoopswaarde van / 588.878, geldende
in Holland /1.774.769. V ermits de kosten der reis zelve
vergoed waren door de w in sten , op den verkoop in Indië
van de u it Nederland medegenomen koopmansgoederen, zoo
bedroeg de zuivere w in s t derhalve /1.185.891. Soortgelijke
uitk om sten waren verre van zeldzaam. Peper w as aan v an kelijk
h e t voornaamste a rtik e l van in ru il; wel stond het
in waarde zeer te n achte ren bij de edeler, reeds genoemde
specerijen, maar, algemeener in gebruik, gaf ’t een
veel grooteren omzet. Tot in h e t ja a r 1720 nog, bedroeg
de opbrengst van de peper om stre ek s 80®/o van de geheele
waarde der door de O.-I. Compagnie gerealiseerde koloniale
producten.
Eenmaal v a s ten voet in Indië gekregen hebbend, was
h e t den Nederlanders n ie t alleen te doen om h e t behoud
van h e t monopolie, ook de waarde der specerijen moest
hoog gehouden worden. En om to t d it doel te geraken,
werden maatregelen genomen en middelen aangewend, die
tegen alle begrippen van re c h t en van menschelijkheid
indruischten, Ter voorkoming van eene overvoerde m a rk t,
werden de specerij plantsoenen belangrijk beperkt en voor
een deel zelfs geheel uitgeroeid. Onverbiddelijk doorgevoerd,
b ra c h t deze maatregel den ondergang over u itg e strek te
gewesten en h u n n e bevolking; h e t eigenbelang v e rstik te
elk beginsel van human ite it. In landstreken, w a a r de te e lt
verboden was, mocht geen enkele specerij-plant aanwezig
z ijn ; uitroeiing w a s h e t vonnis over alles w a t gevonden
werd, ook al had alleen h e t toeval, bijv. de overbrenging
door vogels, aan de overtreding schuld. En deze executiën
gingen zoo meedoogenloos van de hand, dat zij herhaaldelijk
opstanden ten gevolge hadden, die de Compagnie dan in
bloed smoorde, of m e t verbanning van de bevolking strafte.
Om de verbodsbepalingen te k u n n en handhaven, had d e
H o u t m a n de b e ru ch t geworden hongi-tochten ingesteld, die
feitelijk e e rs t in 1824 zijn opgeheven. Ja arlijk s moesten
de afhankelijk geworden v o rsten een bepaald a an ta l vaar-
tu ig en (kora-kora’s) bijeenbrengen en bemannen, bestemd
voor een k ru is to c h t längs de specerij-eilanden, en belast
m e t de tenuitvoe rlegging van de uitrosiings-verordeningen.
Deze h arbaarsche schending van eigendoms-recht, en an d e rzijds
de stren g bewaakte verplichting, den specerij-planters
opgelegd, om h u n product u its lu ite n d bij de Compagnie in
te leveren tegen willekeurig gestelde, m a ar altijd lage,
prijzen, hebben geleid to t eene vera rming en moedeloos-
heid van de bevolking, die te n slotte de overheerschers
zelven to t vervai hebben gebracht, en in h u n geschiedenis
eene donkere bladzijde la ten. Wa arlijk! al heel schraal is
de verontschuldiging, d a t de geest van den tijd en h e t
drijven der Europeesche mededingers, den ingeslagen weg
aanwezen en schier geboden. Ruim tw e e eeuwen lang
hebben w instbe jag en zelfzucht loodzwaar ged ru k t op de
Indische volkeren, en zelfs n a den ondergang der Oost-
Indische Compagnie bleef er nog wel ie ts a ch te r van den
ouden dw ang en monopolie-geest.
E e rs t in 1863 w erd de gedwongen p ep e rcn ltu u r op Java,
en 9 ja re n la te r ook in Benkoelen, opgeheven. In 1863
liet m en eveneens de verplichte te e lt en levering van
kruidnage len op Amboina en onderhoorigheden vrij, en h e t
volgende ja a r verordende hetzelfde ten aanzien van noten
en foelie op Banda. H e t monopolie-stelsel had uitgediend
en had tro uw en s geen zin meer, w a n t ee rsten s w as h e t
al in de tweede helft der IS®® eeuw den Franschen, en
la ter ook den Engelschen, gelukt, de c u ltu u r van noten
2
i f f
'ff.-fe'
f e ■-
: 1 1
i