De Spikeia, Difpenfatione, Interpretatione & Exccptionc'Legis.
Prima. Leges Humana: dantur fecundüm ilia qua: in pluribus acciduntj qüoniam omnes ca-
fus particulares enumerare, 8c remedium fpecialis Legis apponere, neque poflibile eft hüniano
Legiflacorij cum fint in infinitum variabilesj fed nec expedit, propter confufionem faftidiofiffi-
mam , imö 8c perplexam, qux ex illa multiplicitate confurgeret.
Altera Regula. Leges Humanx, qux feruntur generaliter, debent exceptionem recipere, dum
deficit ratio Legis j quando videlicet, Legiflator, fi adelfet, vel alius prude,ns interrogatüs,
exciperet ä generali Conftitutione cafum particularem, qui taliter aut taliter pccurreret, H x c
autem exceptio multipliciter nominatur j quandoque eirmeiu, ficut ab Ariftotelei quandoque
Juris interpretatio, ficut ä Legi ftis* quandoque difpenfatio, ficut a Canoniftisj quandoque bona
fides, ficut ä Politicis 5 quandoque xquitas dicitur,^p . . .
Tertia Regula. Triplex invenitur Juris interpretatio vel exceptio. Quxdam eft judiciahs po-
teftatis, fpeötans ad Legiflatorem Scjudices, quemadmodüm dicTfoletj Cujus efl condere, ejuseß
interpret an. Quxdam eit dodrinalis autoritatis, fpe&ans ad illos quibus data eft, autoritatc
Summi Pontificis, licentia interpretandi fcholaftice Jura* vel iis qui fiiper his interpretandi
feientiä pollent, arte vel experientia} juxta illud: Cuihbet experto in fua feientiacredendum efi:
& iterüm, Vnufquifque bene judicat de quibus novit. Quxdam interpretatio eft inevitabilis ne-
ceflitatis, qux poteft cadere circa quemlibet, dum certövidct imminens periculumfuum,nifi vim
vi repulerit, 8c egerit contra verba gencralia Legis i quo cafu eft fine culpa apud D eum, quam-
vis dolere debeat quöd incidit iw hanc neceffitatem: Sc fi docere poteft legitimis teftimoniis,
apud Judicem humanum abfolutus erit, aliter noni quia apud ilium idem eft de iis qux non
Tunt, Sc qux non apparent. ,; . . . . . . .
Quarta Regula. Juris interpretatio, feu difpenfatio, vel exceptio, qux eft judiciahs poteftatis,
hoc operatur, quöd agens contra verba Legis, non punitur apud homines in exterioriForo; fed
apud Deum in Foro confcientix peccabit utei que, fcilicet difpenfans, Sc cum quo difpenfatur, fi tabs
non fuerit qui difpenfat, qualem deferipfit Chriftus, Luc. 12.42. Fidelis & prßdens. Fidelis,
ne commodum proprium, favorem, vel honorem quxfiverit, dereli&o Divino, vel communi bo-
no. Prüdem, ut circumfpiciaturundiquc, ratio Legis, 8c Legiflatoris intentio. Eft enim difpenfatio,
commcnfuratio, feu diftributio boni communis, quale eft Lex ad fingulos, fecundüm
Legis intentionem, prout circumftantiarum varietas occurreritj qux difpenfatio, fi non fideli-
ter 8cprudenter fiat, earn appellat Bernardus, Diffipationem, non Difpenfationcm, intellige, quoad
Deum 8c confcientiam, fi hoc conftiterit aut conftare debuerit. Tenet verb frequenter apud
homines fecundüm exteriora judicantes, h x c difpenfatio, finoncontineaterroremapertum,aut
nifi fuerit fuperiori Lege prohibita. . 1 # * , > .
Quinta Regula. Juris interpretatio vel exceptio, qux eft Doötoralis autoritatis, relevat plu-
rimüm non obedientes nudo Legis verbo, tarn quoad Judicia Forenfia, ficut eft ab expends
relevatio, quam in Foro confcientix 8c divino Judicio, prxfertim dura funt Do&ores famati
plures 8c experti in arte fua , 8c morum honeftate probati.
Sexta Regula. Juris interpretatio, exceptio, vel difpenfatio, fimiliterexigic, dumfitaliquo
prxdi&orum modorum, judicialiter vel doöhinaliter, quöd babeatur duplex intuitus 5#unus ad
bonum Divinum 8c publicum; alter ad particulare commodum illius, pro quo fit Juris interpretatio,
vel difpenfatio. Evenit itaque fxpiüs, quöd dum paftim laxatur rigor Legis (exquadam,
ut fingitur, compaffione, 8c mifericordi condelcenfione ad aliquos particulares pofitosfub Lege)
deperit ex altera piirte ftabilitas 8c vigor difeiplinx, qui vigor eft prxcipue in omni Lege iervandus__
Quid modo dicendum putabimus, de tarn facili, ut appellant, difpenfatione, per
Papam 8c Prxlatos fuper juramentis licitis ? Super votis rationabilibus ? Super immenfa Benefi-
ciorum pluralitate ?. Super generalium Conciliörum non obftantia? Super Privilegiorum Sc
Exemptionum commune Jus privantium conceflione? Quisomnia|dinu.meraret , per qü^ nunc
vigor Ecclefiafticx, imö 8c Evangclicx difeiplinx totus vere languit, emareuit, evanuit.
H x c Gerfonius in libro De Poteßate £cclefiaßtc({: quibus quid fit abrogatio, praferiptio, epikia,
interpretatio, exceptio & difpenfatio Legis, quam vim habeant, quando 8c quomodo iis utenÜum
fit , egregie exponit.
Principia Juris quibus hx c nituntur exponit T om.il.p. 119: funt autem h x c
1. N on debet reprehenfibile judicari, fi fecundüm varietatem tcmpoj*um,Statutaquoque va-
riantur humanaj prxfertim cum urgens neceflitas, velevidens utilitas id expofeit: quoniamip-
fe Deus, ex his qux in Veteri Teftamcnto ftatuerat, nonnulla mutavit in Novo. H x c Inno-
centius 111, in Concilio generali, 8c habentur in Decretali Non debet: 8c hoc principio funda-
turabrogatioLegis, tc mutatio per confuetudinem.
2. Quoniam nulla Juris SanStio, quantumeumque perpenfo digefta confilio , ad humanx
naturx varietatem, 8c mutationes ejus inopinabiles, fufficit j nec ad decifionem lucidam fux
nodofx ambiguitatis attingit; eö prxfertim quöd nihil adeö certum clarumque ftatuitur, quin
. ex caufis emergentibus , quibus Jura prxdi&a mederi non poflünt, in dubium revocetur
8cc. H x c Joannes x x i i , in Prooemio Clement. Hoc principio fundatur interpretatio Legis.
2. Non poffunt omnes cafus feu Juris Articuli , Legibus comprehendi , fed cum , aliquo
calu, fententia Legum manifefta eft, is qui Jurifdi&ioni prxeft, ad fimilia procedere, atque
Jus dicere debet. Hoc fundatur exceptio Legis.
4. Certum eft quöd is committit in Legem, qui Legis verba complc&ens, contra Legisni-
titur voluntatem. Hoc habetur in Regula Juris, Certum: in fexto. Contra facit, qui id fade
quod Lex prohibet. In fraudem Legis facit, qui falvis verbis L c g is , fententiam cjuscircum-
venit'. Hoc placito probatur interpretatio Legis.
5. Nulla Juris ratio aut xquitatis benignitas patirur , ut qux falubritcr pro militate hominum
introducuntur, ca nos, interpretatione duriore, contra ipiorum dommoda perducamus. Hxc
habentur in Lege Nulla: $. De Legibus :c um quo concordat Regula Juris Canonicij Quod obgratiam
tiam aUcujus conceditur, non efi in ejus difpendium retorquendum. Item } Ip fa Leges cupiunt ut
fare regantur. Item ait Scipio Nafica: Conful dum Juris or diner» fequitur, id agit9 ut cum Le-
gibus fuis %pmanum corruatImperium. Ideo Juris ordo eft, in cafu, ut Juris ordo non fervetur.
Inde locum habent exineia., 8c difpenfatio Legis. Summoperê ramen cavendum eftjudici-
bus, ne ufus epikeix paffim 8c abfque manifefta ratione fiat , tranfmutando Legem feriptam ;
alioquin tolleretur prorinùs à Legibus fua ftabilitas -, quibus nutantibus, toiam Reipublicx dif-
ciplinam innitentem collabi, 8c ex confequenti, Rempublicam corruere , vel conturbari needle
eft 7. n . p. 111 B.
lta fugienda funt extrema duo. Nam invenire eft aliquos, fuis ita Conftitutionifeus Pofici-
vis inhxrentes, ut nullam epikeix virtutem admitrere velint , feiant, aut pofiint; apud quos
Summum fus, ixpefumma injufiitia fit. Alios paffim hac epikeix, feu xquitatis régula fie abu-
t i, quod nihil in Legibus , nihil in Conftitutiombus 8c Regulis fuis manet ftabile. T. 1. ».
160. Quapropter epikeia uti non oportet, nifi ex confilio Theologorum & prudentiim T. 11’.
n^. n o . Interpretatio, limitatio vel expofitio Prxlatorum , in Lege Divina , fufeipienda
eft reverenter , fed quamdiü non cognofcuntur abuti fua poteftate.
De Difpenfatione Legis.
Difpenfitio , eft Juris Communis relaxatio quxdam, feu mitigatio, qux locum habet prxcipue
circa particulares cafus 8e fingulares perfonas; quoniam aliqua ftatuta funt pro Communicate,
qux huic vel illi perfonx, 8c in ifto cafu vel illo, non ita ficut funt pofita congruere
dignofeuntur. y*. in . 8i- Nec debet fine caufa rationabili concedi. Duplex autem eft hu-
juimodi caufa: una, jufta neceffitas; altera, patens 8c publica utilitas. Sed quis derationabi-
jitate judieabit, nifi difpenfans? legitime tamen prius informatus, 8c utens poteftate fua , in xdi-
ficationem non in feandaltim 5 non in alterius prxjudicium j non in acceptionem perfonarum.
7. in. 224. <sA.
His adjici poteft permiffio, feu potius tolerantia malorum aliquorum per Legem prohibito-
rumi non quod approbentur, fed ne punita, ruant in deterius. 7 *. 11. 243. A. Nam in om-
ni Rcpublica tolerari poflunt, 8c interdum debent vitia, qux abfque detcriori periculo neque
corrigi , neque extirpari valerent. Quando autem illud eft 8c quando non, difficile eft 8cfx-»
pe impoffibile,8c generaliter definiri non poteft, nifi prout, circumftantiis parricularibus in-
fpe£lis, Prxlati, Superiores 8c fapientes determinabunt. Denique poenx funt reftringendx
ficquod abfque utilitate Reipublicx, vel ejus cui infliguntur, neqiieinftitui deberent, neque
inftitutx exequendx effent: 8c peccant oppofitum facientes, vel eas , cum refeiverint , non
tollentes. 7 . 111. %\.B. Vide etiam de his qux pertinent ad abrogationem, inrerpretationem,
prxfcriptionem 8cc, Legum Tra&atum, De ContraUibus. T. in . 181. 182. 183.
De Voti Obligatione.
Sicut ex Lege exurgit obligatio Communitatij ita ex juramento 8c voto , incumbit eorum
qux jurarunt aut voverunt, obfervandi neceffitas. Sed ficut in Prxeeptis , ita 8c in votis 8c
juramentis 8c obedientia , quadruplieem latitudinem redlitudinis fas eft affignare : 8c proiude
aliqua impletio erit de neceffitate, aliqua de congmitâte, aliqua de confilio , aliqua de per-
feCtione. Confequenter dicitur -, non omnem juramenti, aut voti, aurobedenrix tranfgrdfio-
nem efie mortaliter , imö nec venialiter culpabilem , lrcèt fern per imperfedtam : ficüt è re-
gione dicimus, nihil effe adeo Confilium, quin in cafu, cadat in Prxceptum. Imö ad animi
præparationem femper ligat. Prxtereà, juramentum Sc votum nunquam ita proferuntur ablb-
L t e , quin interpretationes, conditiones, gloflas,8c civiles intelligentiasfufcipiant, ut fapiens
epikeies judieabit. Ita juramenta , qux hunt de obfervandis Statutis CoIIegiorum , Univer-
fitatum 8c Capitulorum, civiliter interpretanda funt.
Eft autem interpretatio h x c ,au t fimilis, quöd jurans fervabit ea, ficut à Legiflatoribus or-
dinatafunt, aut ordinari debuerunt, utputà, Præcepta propriè didta ut Præcepta ; Monitio-
nes ficut Monitiones} Confilia ficut Confiliai quöd infuper obediat in omnibus licitis 8c hone-
ftis Superiori fuo : verbi caufâ; fit ille Redfor , obediat , inquam , in eis qux ad Officium
Redtoris fpedtant , 8c qux utilitate manifefta Politix cui prxeft fibi p rx cepit, fecundüm In-
üituriones 8c Conftitutiones laudabiles ejufdem Politix , 8c nifi valeat légitima exeufatione
vel exceptione fe tueri. Coeterùm ,de votis partiçularibus fxcularium, diffimilitudinem habet
ad vota vel juramenta Communitatum : quoniam vota, in Communitatibus, interpretanda funt
magis ad intentionem communcm, qux ilîic habetur aut haberi debet, quant ad particularem
intentionem voventis. Vovens autem particulariter, in re propria , ficut eft autor fui jura-
mentr, ita eft fuus interpretator, ex intentione propria j quamvis intentio , fi fit palam erro-
nea aut ftulta , peccat quidem fie vovens, nec ad voti ligatur impletionem , imö potiüs ad
contrarium : unde 8c Superioris autoritati horum femper difeuffio, ac difpofitio relcrvatuv :
ahoquin nunquam præfumeret vota fubditorum fiemutare, difpenfiire, relaxarei T. n i 6a
05. 66. ‘ 5V
De Juramenti obligatione.
In generc, Juramenta de rebus illicitis non modo tenenda non funt, fed fine feelere obferva-
n nequeunt. jurarnenta de Conftitim'onibus obfervandis, inter quas funt aliquæ, qux nonob-
IcrvantUr, non obligant. T. i n . 46. At juramentum de re licita exprefle fadtum, ligat, non
lecus ac votum folemne, etiam in prxjudicium mortis. T. 11. 244. Sed in omni juramento
ut conditiones multæ fiibintelligantUr necefiè eft.
Irirno In omni Coiuftrtutione per Superiorem édita, refervatur femper ejus autoritas} imö
cc poteft cxcliidi, quantumeumque aliquis jurei fe nolle inpoftcrùm uti difpenfatione, feu relax
atione per Superiörem facienda j quin Superioris autoritas fit in hoc fuperior. Quamvisau-
Tome I. *. ’ " tem