375 Compendium Theologize ^76
circa legem inferiorem, convcnit'ctiam judicium, fed que autem fic in iftis cafibus dicuntur feu appeilantur
non finale, immo lbluinquoddam præambulum ref- iiti motus , quia Temper virtus prions adtus leu motus
pectu ali quo mm quæ ad iiftum feu ipfius adtus exe- remanet in actu feu motu fcquenti. Et lecundùmhoc
cutioncmordinantur, qualcs funt ipla deledlatio 8c in in ratione invenitur peccatum, vel prout ejus defe-
ipiain deledlationem conienfus : 8e ideo ipfi rationi in- dtus eft voluntarius, vel prout adtus ejus eft princi»
icriori attribuuntur 8e non fuperiori. Etiam propriède- pium adtus voluntatis. Imperare tamen eft ellèntialedtatio
& confcnfus in deledtationeni, non finit diver- ™ liter adtus ipfius rationis, juxta quod fupra tadtum
fifecundùmgenus,quidiverfitatem potèntiæ exigant3 ~'L 1 ! J- '
fed difterunt folum per deliberatum 8e non delibera-
tum, ficque non eft incônveniens utrumque rationi inter
iori attnbui.
Eft iniiiper advertendum, quod magna refpedtu ter-
renorumfeu humanorum adtuum eft inter motus lù-
perioris rationis & motus inférions rationis 8c exhinc
voluntatis varietas. Apprehenfio namque inferioris
rationis, quæ ut læpè didtum eft , de le & per le
iplis adtibus 8c negotiis humanis difponendis 8e regu-
landis intendit, dupliciter le habere poteft, & lec.un-
dùm hoc etiam dupliciter poteft earn motus volunta-
tislequi. Uno modolimpliciter & abfolutc, cumlci-
licet ip!à ratio fubito aliquid apprehendit, 8c exinde ftatim
fine aliqua dilculfione illud lie per eam apprehen-
fum tanquam bonum vel malum, conveniens vel noci-
vum,deledlabile vel non dclectabile,8e hujufmodi diju-
dicat. Si igitür talem fubkam rationis apprehenho-
nemindilculiamque dijudicationem voluntas in unum
vel aliud le inclinando lèquatur, tunc dicitur voluntas
non deliberata 8c motus feu appetitus non delibera-
tus. Alio modo inquifitivè , cum fcilicet ipla ratio
poitquam aliquid fic ut prætertur apprehendit, de illo
lie per eum apprehenlo, an ut tadtum eft, bonum vel
malum, conveniens vel nocivum, deledtabile vel non
deledtabile exiftat, ratiocinando inveftigat 3 tune fi
talem inveftigationem voluntas fequatur, dicitur voluntas
deliberata 8e motus feu appetitus deliberatus.
Rationem verb fiiperiorem,quia, ut etiam fiipra dictum
eft, actibus ipfis 8c negotiis terrenis 8c humanis de fe 8c
per fe non intendit, 8c nunquam in objecta infe-:
riorum animæ virium, quæ per ipfam etiam dirigi
habent, fertur 3 nifi folum inquantùm de ipfis rationes
divinas 8c æternas conlulit, quod clarum eft fieri non
polie nifi per modum inveftigationis 8c deliberationis ,
nunquam relpedtu ipfbrum adtuum Scnegotiorum ter-
renorum 8c humanorum fequitur motus aliquis nifi deliberatus.
Et notanter dicitur hic, dum de ipla ratioelt.
Dupliciter autem hujufmodi imperandi adtum
ipla ratio exercere poteft 8c folet. Uno modo abfo-
lute per modum cujufdam intimationisfeu denuncia-
tionis 8c quail per verbum indicativi modi, utputa
tale quid- faciendum eft vel non faciendum, bonum elt
tale quid facere vel non facere 8c hujufmodi. Alio mo-
do per modum cujufdam motionis leu incitationis 8c
quail per verbum imperativi modi, utputa fac hoc vel
non fac hoc. E t licet, ut jam in fuperioribus aliqualiter
tadtum elt, ipfa ratio in ipfis adtibus humanis leu paf-
fionibus interioribus per hujufmodi modum diredtio
nis intimationis vel incitationis fit imperans 8c prb
mum movens, ipfa tamen voluntas quoad exercitium
8c executionem adtus, eft primum movens in viribus
animie.
Ex fic preenotatorum feu prariuppofitorum effedtu
colligi poteft quod circa hujufmodi deledtationum de
quibus hie agitur ( qua; fcilicet circa illud funt quod
ex fuo genere peccatum mortale exiftit) diredtionem
ipfa ratio interdum fuperior, interdum inferior, 8c
b confecutivè ad eam ipfa voluntas feu voluntatis
motus , lex modis feu fub fex qualitatibus habere
poteft. Uno modo ut abjiciens feu recufans. Alio
modo utpneceps vel fubita. Alio modo utreprimens.
Alio modo ut inadvertens. Alio modo ut neglio-ens.
Et alio modo ut.exprelfe confentiens.Qui fex modi feu
fex qualitates applicari poflunt, immo effedtualiter cor-
relpondent tarn principali diftindtioni ti'imembri fupe-
riusadhoepropofitum po lite , quam ctiam aliquibus
pofitionibus 8c diftindtionibus bend communibus non-
nullorum Dodtorum in hac materia loquentium. Ex
quorum omnium ad invicem applicatione 8cdeclaratio-
ne fufficiens, quantum ad priéfentem Tradtatum fpec-
tat, refultabit ipfius matena; declaratio 8c intelledtus.
Nuncigiturad propofitum, cum fenfual-itas illece-
bra, id eft, carnali 8c voluptuola deledfatione rationem
inferiorem tangere 8c pulfare incipit5 feu (quod
, idem eft) illecebra in appetitu fenfitivo j vel prout
ne fuperiori fit mentio refpedbu objedtorum inferiorum C iHterdum (juxta quod in fuperioribus monftratum eft)
anima; virium, ac negotipnim terrenorum 8c huma- contingere poteft, in appetitu intelledtivo inlurgere
nomm : nam relpedtu fui proprii objedti aliquando : °
bene habet lubitum 8c inordinatum motum , quod
non eft pnelentis fpeculationis declarare.
Quia etiam fiepe, quod in liiperioribus didfum eft,
m fubfequentibus forlan repeti continget rationem
ipfam ad aliquid moveri 8c fe applicare vel confen-
tire, quod tarnen proprium videtur efie voluntatis j
eft advertendum quod cum ipla ratio (ut fupra tactum
eft) fit virtus non folum cognitiva, 8c fic déli-
berativa, verumetiam motiva, imperare eft ejus actus,
non tamen abfolutèj fed pra;fuppofito adfcu ipfius
voluntatis per modum cujufdam motionis: necenim
cum juxta luperius tadta, dividitur ratio in luperio-
rem portionem 8c inferiorem, accipitur ratio prout
diftinguitur contra voluntatem 3 fed pro tota parte
anima; intelledtiva;, qua; intelledtum 8c voluntatem
comprehendit. Immo amplius ifti duo adfcus fcilicet
rationis 8c voluntatis ( quod bene notandum eft) fe
vicem praevenire, ac fuper fe invicem ferri pofliint,
mcipit.
Ut abjiciens feu recufans.
A U t ratio ipfa inferior ftatim quod hujufmodi fic
x r infurgentem illecebram feu caraalem Scvoluptuo-
fam deledlationem percipit,' 8c agnofeit eam excon-
fideratione 8c applicatione ad legem feu regulam hu-
manam , utputa quod eft contra virtutem moralem,
& fic vitiofa vel inhonefta vel hujufinodi omnino a
fe abjicit 8c repellit 3 vel forfan utraque ratio concur-
renter, fcilicet inferior ex ipla (ut ftatim tadtum eft)
confiderationc 8c applicatione ad legem feu regulam
humanam, 8c ratio fuperior ex confiderationc 8capplicatione
ad legem 8c regulam divinam 8c jeternain,
quod concurrenter fieri poteft, omnino abjiciunt 8c
rcpellunt: 8c tunc in utroque iftorum duorum ca-
fuum dicitur ratio primo’ fex modorum fiipra tadlo-
rum, feu fub prima qualitatefe habere, fcilicetutabfrequenterque
prævcniunt 8c feruntur. Aliquando e- „ jiciens feu recufans. Qui modus feu qualitäo f^e h1Wa--
tenim. ipfa ratio de volcndo ratiocinatur 8c délibérât, u bendi communis ipfi rationi inferiori attribuitur 3 quia
qc ipfa etiam voluntas aliquando de ratiocinando vo- iftud communis ipfa ratio inferior ex feipfii facit.
litionem habet, feuratiocinari vult. Aliquando etiam
contingit motum voluntatis à motu rationis præve-
niri 8c moveri, 8c tunc motus file voluntatis dicitur
motus rationalis, 8c è'converfb etiam motum rationis
à motu voluntatis præveniri 8c moveri, 8c tunc
motus file rationis dicitur motus voluntarius. Idco-
H - _feipf.......... ..
Et tunc nullum eft in ratione peccatum. Immonec
tunc proprie dici debet deledlatio, fed potius quie-
dam deledbationis oblatio, 8c qua;dam paffio feu pce-
na peccati originalis3 8c fi peccatum aliquod exil-
ta t, hoc folum eft in primo motu fenfualitatis 3 de
quo fatis in fuperioribus adtum 8c dcclaratum eft.
3 7 7 D e deleffatione, an f i t peccatum.
Ut proeceps vel Jubita.
3 7 8
fequitur quidam præceps 8c fubitus 8c ante quameum- A
U T hujufmodi fie inflirgentis illecebræ, feu caf-
nalis 8c voluptuofæ deledtationis apprehenfionem
quibus innititur confulendo per talem fui dicti con-
fenfus fubtilitatem 8c præcipitationem impedita, à fortiori
8c per amplius a recurrendo ad judicium rationis
fuperioris impedita dici 8c reputari debet, 8c ex
confequenti etiam ipfa ratio fuperior, quæ ab infer-
riori ratione confulta non fuit 3 fimiliter débité circa
que præhabitam deliberationem ipfius rationis infe- a talem fic infur_gentem illecebram feu carnalem delec-
.L,-js in ipfam illecebi am feu carnalem deledtationeni tationem deliberandi, ad legefque 8c régulas ætër-
- ' ' ^ ‘ . r • • nas quibus innititur, 8c quæ altiores funt recurrendi
.tempus 8c occafionem feu motivum non habuiflè
dici 8c reputari debet. Et fic ipfa ratio fuperior nul-
lo modo -, nec verè nec interprétative confentiens dici
8c reputari debet.
confenfus ex ipfius rationis propter vitium fomms cor-
ruptione proveniens, quo cafii proprie furreptio fieri
dicitur 8c appellatur. Et tunc ratio dicitur fecundo
fex modorum fupra tadtorum, feu fub fecunda qua-
litate fe habere, fcilicet ut pra;ceps vel fubita, qui
modus feu qualitas fe habendi (utclarum eft)folirationi
inferiori attribuendus eft. Correfpondetque
ifte modus feu ifta qualitas primo membro principalis
diftindtionis trimembris luperius ad hoc propofi-
tum politic : nam talis illecebra feu carnalis delec-
tatio, fic in fe 8c fecundum fe confiderata non eft
morola, nec mora temporis, nec mora confenfus3
clique tunc peccatum folum veniale. Quod autem
primo talis illecebra leu carnalis delcdlatio fit non mo-
rofa mora temporis , apparet propter. fubitam , 8c
pra:cipitem, 8c fic minimam priedidti confenliis ip-
lius rationis inferioris durationem in eam : nam fi circa
eam ratio ipla inferior ultra pnedidcum fuum fu-
bitum 8c priecipitem confenfum, vel ipfa forlan ra-
Ut reprimens.
A U t hujulmodi illecebram feu carnalem 8c volup-
tuofam deledlationem fic infurgentem, iplamque
rationem inferiorem pu Hare, 8c jam forfan attrahere
incipientem, ratio fuperior fe ex confideratione Legis
feu regulæ æternæ, utputa Præcepti divini vel offen-
fæ Dei ftatim reprimit, 8c tunc dicitur ratio tertio
fex modorum fupra tadtorum, feu fub teitia qualita-
te fe habere, fcilicet ut reprimens, qui modus leu
qualitas fe habendi, ipfi foli rationi fuperiori attribuendus
eft. Correfpondetque etiam ille modus leu
ifta qualitas primo membro ipfius principalis diftintio
fuperior aliter fe haberet, utputa vel magis im- B dtionis trimembris fuperius ad hoc propofitum pofi-
__ rando, vel exprefliùs confcntiendo j jam tunc ex
illo modo feu ifta fecunda qualitas recederetur, 8c
ad aliquem. aliorum quatuor modorum feu aliarum
quatuor qualitatum tranfiretur, ut ftatim infra decla-
rabitur. Et ideo hie notanter additum eft, fic infe
8c fecundùm fe confiderata*
Quod etiam talis illecebra feu carnalis deledlatio
fit non morola mora confenliis ( capiendo tamen
confenfum prout juxta duas diftindliones fuperiiis in
hac materia pofitas, 8c maxime juxta primam capi-
tur 8c capi debet, cum dicitur Confenliis in deledlationem
peccatum mortale elfe, fcilicet pro con-
fenfu deliberato ) apparet relpedtu etiam utriufque
rationis* , -
Et primo relpedtu inferioris propter talis liii confenfus
fubtilitatem 8c præcipitationem, quibus ipla ratio
inferior à recurrendo ad proprium fiium adtum, qui eft
dcliberare 8c ratiocinari, 8c fie à debite in fe circa
talem fic infurgentem illecebram feu carnalem dele-
Nam tunc talis illecebra feu carnalis deledlatio
non eft morofa, nec mora temporis, nec mora con-
fenliis. Eft etiam folum peccatum veniale. Quod
autem talis illecebra feu carnalis deledlatio non fit
morofa mora temporis, patet de fe ex didtis, quia
ftatim a ratione luperiore reprimitur. Quod autem
non fit morola mora confenfus, capiendo tamen confenfum
prout ftatim fupra tadtum eft, pro confenfu
fcilicet deliberato 8c qui in hac materia mortale peccatum
dicitur patet 3 quia licet ratio ipfa inferior a
tali fic infurgente illecebra feu carnali deledtatione
pulfata fuerit, 8c forfan ut contingere poteft, eam
quodammodo acceptaverit 8c retinuerit, nec refifte-
re de fe fe difpofuerit, 8c propterea quidam imper-
fedtus 8c indeliberatus ejus confenfus intervenilfe dici
poteft, propter quod peccatum eft veniale 3 attamen
quia regulationi iuperioris rationis fic (ut tadtum eft)
talem infurgentem illecebram feu carnalem deledta-
tionem ftatim reprimentis illico obedit, feque ab ea
dtationerp deliberando, legelque 8c régulas humanasC regulari permittit, non dicitur proprie 8c deliberate
quibus innititur, conlulendo impeditur. Et fic pro-
prie confentire, fiiltem deliberate, confentire dici
non debpt. Immo quod talis fubitus motus feu talis
qualitas fe habendi, ipfius rationis inferioris confenliis
dicatur 8c appelletur, hoc eft valde impro-
ptie 8c imperfedte, 8c valde large. Sed ideo ita di-
citur, quia cum ipfii ratio (ut liepe tadtum eft) fit
virtus cognitiva, 8c fit deliberativa, vix eft polfibi-
le ipfiim rationem inferiorem fic circa talem illecebram
feu carnalem deledlationem quantumcumque
fubito 8c pnccipitanter commoveri 8c fe applicare,
quin aliqualiter ( ut adhuc magis infradeclarabitur) di-
judicet, propter ipiam dijudicationem quodammodo
confentire dicatur, licet improprie 8c imperfedte, ut
fupra declaratum eft. E t propter iftud dum ut pnefer-
tur in fuperioribus, de confenfu in deledlationem,
prout hie intelligitur, peccatum mortale efie notan-
ter 8c exprefle, ad differentiam iftius fubiti 8c pra;-
cipitis rationis inferioris confenfus, additum eft illud
verbum deliberato. Quod ctiam fecundo talis illecebra
feu carnalis deledlatio non morofa fit mora confenfus
relpedtu ipfius rationis fuperioris patet, quia
confentire. Etenim ratio inferior interdum ftatim 8c
immediate non recurrendo, fcilicet pro tunc ad L eges
8c régulas humanas quibus innititur poteft à L e gibus
feu regulis divinis 8c æternis regulari 8c converti.
Quia 8c fi eis principaliter 8c ut regulans non
intendat3 per diredtum tamen 8c ut fecundùm eas re?
gulata intendere poteft 8c fæpe intendit.
Ut exprefsè confentiens.
A U t hujufmodi fic inliirgentemillecebram feu car-
nalem 8c voluptuofam deledlationem poll ipfius rationis
apprehenfionem, ipfa ratio fuperior non folum
non reprimit, immo in earn exprefse confentit, 8c
tunc dicitur ratio ultimo fex modorum fupra tadtorum
feu fub ultima qualitate fe habere, fcilicet ut ex-
prelie confentiens. Qui modus feu qualitas fe habendi
utrique rationi, diverfis tamen refpedtibus ( ut
ex ftatim lequentibus apparebit ) attribuendus elt 3
inquantùm etenim ex inde caufatur peccatum mortale
, imputari 8c attribui debet rationi fuperiori : inquantùm
vero juxta materiam præfentem confenfus
cum ipfa ratio inferior per c a quæ jam didta funt, pj in deledlationem dicitur, debet rationi inferiori at
dicatur à recurrendo ad fuum proprium adtum 3 qui tribui, correfpondetque ifte modus feu ifta qualita;
t dcliberare 8c ratiocinari, 8c fit à débité in fe cir
ca talem fic infurgentem illecebram feu carnalem de-
lcdtationem deliberando legefque Sc régulas humanas
tertio membro ipfius principalis diftindtionis trimembris
fuperius ad hoc propofitum pofitæ : nam tunc
talis illecebra feu carnalis deledlatio quantumcumque
A a 3 modi