tionem creaturæ deleétabilis. Hujufmodi primi motus
^ ^ fenfùalitatis quodammodo ù î noftra poteftate funtgc
quodammodo nçn : fi enim quilibet eorum figillatim
« n r T A/f T IT ç confîderetur, § fie innoftrapoteftatefunt P R I M I M U 1 U libet eorum flümus pra£i dendo dec3li nqluriaeq äue mi ,
Sint peccata 3 & qua.
y S T i s fie præfuppofîtis, videndum mine occurrit I de ipfîs primis motibus, an fcilicet lint peccata 8c 1
A quæ 3 quod in effeétu eft quærere, an in fenfua-
litate poffit effe peccatum, cum ipfa fenfualitas hu-
jufmodi motuum principium fit & fubjeétum. Circa
quod varii funt modi dicendi 3 fed quantum ad hune
Traélatum fufficit, tangetur communior. Pro cujus
dedaratione efl adhuc ultra fuperius notata feiendum,
quod fenfualitas in hoc propofito dupliciter confide-
rari potefl. Uno modo in fe 8c fimpliciter, 8c iflo
modo fenfualitas infuriofis 8c infantibus licut & ina-
liis hominibus elfe dicitur, immo iflo modo confî-
derando, ine a(ut dicit Auguflinus , utque fupra ta-
étum. ell) cum brutis communicamus : 8c ifto; modo
accipiendo, in fenfualitate nullo modo potefl elfe peccatum.
Alio modo potefl fenfualitas confiderari non
ita fimpliciter 3 fed quodammodo refpeétivè, prout
fcilicet efl quodammodo ad rationem ordinabilis 8c
ab ea perfuafibilis. Et iflo modo confiderando quan-
do contingit fenlualitatem ad illicitum moveri, 8c
fie quodammodo à régula juflitiæ deordinari3 talis ^
ejus deordinatio habet rationem pecca ti, in quantum
tarnen peccatum dicit 8c importât quamdam rationem
vitii, quamdamque deordinationem quæ potefl
elfe via ad opus prohibitum 8c vituperio dignum ;
non tarnen in quantum peccatum dicit culpam, quia
aélus vitiofus ea fola ratione dicitur culpa qua ell à
voluntate. E t juxta hune duplicem modum confîde-
randi,verificatur illud quod ànonriullisdicitur, quod
efl aliquis aélus proprius fenfùalitatis fimpliciter con-
fideratæ, qui non ell proprius aélus fenfùalitatis in
quantum humana.
Efl etiam feiendum quod, ut ex fupra taélis fatis
elici potefl, triplex in anima quantum ad hanc ma-
teriam fpeélat, reperitur effe motus feu appetitùs, fcilicet
naturalis, fenfitivus, rationalisa motus autem
animæ prout hic accipitur, nihil aliud efl quam animæ
inclinatio in aliquid, 8c ideo illis animæ viribus
feu potentiis quibus inclinatio non convenit, non at- (
tribuitur propriè motus : inclinatio autem efl in appe-
titu qui movet in aliquid agendum vel habendum ,
8c ideo aélus appetitivarum virtutum animæ motus
propriè vocantur, non autem aélus virtutum appre-
henfîvarum. Motus feu appetitùs naturalis efl quem
non imaginatio gignit feu caufat, fed ipfa qualitatum
naturalium difpofitio, quibus naturales animæ vires
fuas aétiones exercent. Occurrit ifle motus repente
& quafi fubito, ut effet dare exemplum in repenti-
no motu feu appetitu cibi vel alterius deleélabilis.
Hic motus in nullo rationi fubjacet nec obedit 3 fed
nec voluntas fuper eo quodeumque habet dominium
, cum naturalis fit 8c fit extra genus moris
feu morale, & ideo nec in eo peccatum elfe potefl 3
8c licet effeétualiter in fenfùahtate fit primo modo
confiderata, non tarnen communiter nominatur motus
fenfùalitatis, fed motus naturalis, ex eo quia (ut
taélum eft,) ad naturalium qualitatum aélionemcon-
fequitur éc vocatur ifle motus ab aliquibus primo pri- ]
mus motus : motus autem feu appetitùs fenfitivus, efl
qui ex præcedenti imaginatione, vel ex præcedenti
motu naturali confequitur, 8c vocatur ifle motus fe-
cundb primus quia efl ille motus qui primo poil mo-
tum naturalem (de quo flatim fupra) infurgit feu
occurrit. Et attribuitur ifle motus fenlùalitati fecun-
do modo confideratæ in quantum fcilicet humana &
ad rationem ordinabilis 3 oc iflo modo fumendo fie de-
feribitur. Primus motus efl motus fenfùalitatis fecun-
diim iinpulfum fomitis , tendens impetuofe ad fruipedire
ne infùrgat. Si autem omnes fimul confide-
rentur, non fùnt in poteftate noftra 3 quia licet im,
pedire pofTumus ne Mie vel ille infùrgat, non efl tarnen*
in poteftate noftra facere quin aliquis infùrgat
immo dum uni obviare nitimur, ex altera parte potefl
alius \notus fùrripere 3 non enim potefl elle
fimilis intehtio voluntatis retinentis contra diverfain
aétu : ut dari poteft exemplum de nauta , qui
gula foramina fùæ navis obftruere potefl, ne per ilia
aqua intret, fed non potefl omnia fimul obftruere ut
aqua nufquam intret 3 8c ratio e f l , quia huiufmodi
primi motus fenfùalitatis, licut fùnt peccata, ita funt
poena peccati, fcilicet originalis, 8c ideo merito di-
cuntur veniàlia, quia hoc ipfo veniâ digna fùnt. De
tertio motu feu appetitu lcilicet rationali, dicetur
infra ubi de deleélatione 8c confènfù tangetur.
Efl infùper notandum quod triplex in refpeélu ad
ipfam voluntatem reperitur differentia aétuura, &in-
tellige five interiorum five exteriorum, ut etiam motus
interiofes comprehendantur : . aliqui enim fùnt
•fùper quibus ipfa voluntas nullum habet dominium
neque completum neque incompletum 3 immo quin
etiam eos figillatim confiderando, ;nullo modo funt
in poteftate noftra , ut funt aélus quos voluntas non
folum non imperat, fed nec impedire aut reprimere
potefl, ut fùnt primi motus naturales, de quibus fupra,
8c in talibus nullum eft peccatum nec veniale nec
mortale : 8c ratio e f t , quia nullus aélus ponitur in
genere moris feu moralis nifi habita confideratione
ad voluntatem, quæ eft principium omnium aétuura
moralium. Et 'hinc ell quod ibi dicitur genus moris
incipere, ubi primum dominium voluntatis inveni-
tur. Alii funt aélus in quibus voluntas dominium quod-
dam hab et, non quidem completum 8c perfeéhim,
fed incompletum 6c imperfeélum , ut funt aélus qui
non per imperium ipfius rationis procedunts fed tarnen
potefl eos voluntas ft voluerit impedire & reprimere
, non quidem neinfùrgant3 fed neulterius,
ufque fcilicet ad deleélationem 6c confenfùm procédant,
quales funt aélus qui præcedunt apprehenfio-
; nem rationis, 6c iftorum aéluum dicitur voluntas
caufa, non quidem dc per f e , quia non imperat}
fed de per accidens, quia non impedit cum impedire
poffit, 6c iflo modo dicitur voluntas caufa pti-
morum motuum 3 6c in talibus fi deordinatio contin-
g a t, rationem peccati habet, non quidem peccati
perfeéli 6c com pled, ut eft peccatum mortale} fed
tantum incompleti 6c im perfeéli, quale eft peccatum
veiliale. Alii funt aclus in quibus voluntas completum
6c plenum habet dominium , ut funt aélus
qui ex ejus imperio procedunt, 6c qui non folum
apprehenfionem, fed etiam deliberationem rationis
fequuntur : 6c in iftis confiftunt aélus virtutis vel
peccati mortalis, nifi ex eleétione procedat 3 eleétio
autem non nifi ex imperio voluntatis progreditur.
Et ideo non potefl elfe viitus vel peccatum mortale
nifi in illis aélibus qui ex imperio voluntatis procedunt
6c ejufmodi aéluum dicitur voluntas elfe caufa
de per fe 6c fimpliciter, quiaut taélum eft,ipfosim-
) perat 3 6c de iftis aélibus latior in fequentibus venit
faciendus fermo : 6c fecundiim hanc dillinélionem
intelligi 6c accipi debet, dum feripturn reperitur, quod
omne peccatum eft in voluntate 3 non enim efl in-
telligendum quod fit in voluntate tanquam in fubjec-
to , fed tanquam in caufa, ut taélum eft, de per fe &
fimpliciter, vel de per accidens.
Ex præcedentibus clàrè liquere potefl quando pri-
mi mötus feu motus fenlùalitatis peccata fùnt, &
quæ : motus enim feu appetitùs naturalis qui dicitur
primo primus, nullo modo efl peccatum, quiaut
fatis
Juris iupra deelaratuin eft, voluntas nullum fuper eum
dominium habet, neque completum neque incompletum,
nec eft in poteftate.noftra. Motus fatap-
petitus fenfitivus qui fecundb primus dicitur, £cpropriè
fenfuaiitati attribuitur , cum talis motûs (ut ta-
élumelljipfa fenfualitas lit principium & fiibjcélum,
peccatum eft, fed veniale. Peccatum quidetn, tùm >
propter quandam inordinationem, quandamque de-'
ieélationem annexant quæ in eo eft, tùm quia quo-
aàmmodo voluntarius eft, non quidem fccundùmlc I
fed quia à voluntate quæ' fuper co dominium, licet
incompletum habet, & quæ fémper fecundùm judicium
rationis moveri debet, ipfum dùm præfentit,
non ftatim reprimit, vel fcilicet inquantum poteft
impediendo, vel non conlcntire deliberando, velco-
gitationem in aliud divertendö. Veniale quidem
quia illud dominium quod fie fuper hujufmodi primum
fenfùalitatis motum ipfa voluntas habet, non
eft dominium completumnec eft in ejus plenai'iapo-
F teftate illud ad quod fie ille motus feu appetitùslcn-
fualitatis inclinât à le ftatim abjicere , & ideo in eo
nulla potefl: elfe ratio peccati mortalis,fed folumve-
rtialis, Aliam rationem quare in iènfualitatcmodo
quo fupra confiderata , potell eflè peccatum fed non
mortale, aflignant alii, quæ licet in effedtu in idem
cum fupra tabla.redire videatur, admajorem tamén
deckrationem, & quia frequenter diverfî intellechis
diverfis rationibus moventur , vi(a eft non debere
omitti. Et eft ilia , quia aliter vidât & deordinatl
mortale peccatum, & aliter veniale : mortale enim
vidât & deordinat. deordinatiotte perfeéla & confum-
mata, rcfpectu finis Ultimi, quæ deordinatio confi-
flit in aVerfione ab ipfo ultimo fine qui eft Dfeus ac
ejus coutemptu, cum deliberato confenlû, quæ omnia
lolius funt rationis., cum (ut fæpe in fuperioribus di-
ftum eft) ejus fit aélus humands regulate , & in fi-
nem ultimum dirigere. Deordinatio verb peccati ve-
niaüs, non eft deordinatio perfefla & cönfümmata;
fed folum inchoata: non enim habet peccati deordinatio
in pofentia inferiori cörtfummari, fed folùm in-
chöari, & in poténtia fuperiori fitconfummatio; &
hinc eft quod in rationé quæ eft poténtia fuperior,
Confiait peccatum mortale : in fenfualitate veto quæ
eft poténtia inferior, non confiait nifi veniale. Etin-
telligantur prædicla etiam de primis motibus aétuum
prohibitomm, quorum fcilicet dcleflatio & confenlûs,
& a fortiori aélus exterior, de iûo généré fùnt, aut
effe poffimt peccata mortalia : nam de aliis quorum
deleclatio , coniènlus & aclus de iiio genere non fùnt
nec eflè poffimt nifi peccata vcnialia, ridiculum eilet C
quærcrc & non benè fanum diéere & pohere eorum
primos motus quæ in fenfualitate funt, peccata mortalia
effe. ' ■
Ex quibus omnibus liquet, quod licet ipfe primus
I motus fenfùalitatis non habeat rationem mortalis péca
r i ; . poteft tarnen peccatum mortale concurrere,
immo vix fine eo poteft peccatum mortale committi;
licet aliqui aliter dicere aufi lin t , diftinguentés circa
hoc duo genera peccatorum, fcilicet fpiritualia,
quorum aliqua contingere dicunt circa objeélum ap-
prchcnfum à fenfualitate , & à talibus rationem in-
oenoiem fine fenfualitate non peccare , ut exempli-
heant in odio fclicitàtis alienæ in fe. Aliqua vero
contingere dicunt non çirca objeélum à, fenfualitate
appteheufum, & in talibus rationem iiiferidiem fine
jcnfualitate peccare poffe , ht in débita curiofitaté
leientiæ. Carnalia autem femper dicunt circa obje-
Çtnm fenfùalitatis contingere ,& ideö in his rationem
Inferiorem nunquam fine fenfualitate peccare; fed qui
ene radicem & originem cujuflibet peccati inveili- jp
gare voluerit, reperiet nullum effe peccatum in quo
fenfùalitatis motus non concunat, immo quiri
111 vc* rem°lè inchoetur.
Oélo autem communiter aflignantur rationes feu
■ flirnte hdifto pfdriidf eft & proeliviôr âd ma'-
Tomi /. Pars III. '
lum,quam ad bonum. Prima caufa eft, quia ut dicit
Sapiens. Sap. ix. I y . Corpus quod corrttmpitttr aporavat
animant, earn fcilicet trahens ad malum, & non fie cri-
gens ad bonum. Secunda caufa eft, quia ut dicit Augu-
ftinus plus valet malum inolitum quant bonum infolitum.
Quod fie exponi poteft. 'Plus valet, id eft, fortius eft ad
, tnovendum, fcilicet & attrahendum malum molittmt, id
eft, naturale & innatum, quant bonum infolitum id eft
non confuctum. Tertia caufa eft, quia naturalitèrfàci-
lius eft dcfccnderc quàm afeendere, immo maeistrahit
imum dcorlùm, quàmdecem fiirfum. Quarta caufa
eft , quia communiter ea quæ nos ad malum incitant
& inducunt, nobis præfentia funt; finis vero&
præmium virtutis nobis abfens eft. Quinta caufa eft
quia plures circumftantiæ ad bonum aéhim requirun-
tur quàm ad malum, immo bonum non fit nifi ex con-
curfu omnium circunfenriarum ad illud debitarum-
malum vero 'contingit ex defeétu unius. Sexta caufa
eft, quia continue ad nofti-um principium , fcilicet.
ad nihilum tendimus. Septima caiilà eft , quia
fomes qui nos ad malum movet & pronos fecit, temper
intra nos eft ; gloria vero quam quærimus, extra
nos. Oélava caufa eft, quia vires animæ- ad di-
ligendum temporàlia funt aélivæ ; ad ea verb quæ
finit gratiæ & gloriæ, fiant quodammodo 'material«
& paffivæ : virtutes etenim per modum acquifitionis
haberi non poffimt, fed folum per modum riceptio-
nis; quia malum ex nobisipfis 8c per nos fecere pof-
fumus, bonum verb facere non nifi gratia Dei adju-
trice yalemus, ' ! J
D E N A T U R A
D E L E C T A T IO N IS,
E T A N S1T P E C C A T U M ,
Et quod.
" C X p e d i t i s his quæ circa primos motus fenfua-
J - i htatis dicenda oeçurrebant, venit aliquid de de-
lcélationc tarigendum , an fcilicet fit pèceatum &
quod. Pro quo intelligendo, expediens eft aliquas
ex multis 8c variis delcétationum divifionibus 8c ipe-
ciebus, quæ per nonnullos affignarifolent, quantum
ad præfentem inateriam fufficit, declarare.
Cna igitui inter ceteras divifio ponitur, quod de-
Jeélationum aliquæ funt corporates 8c fenfitivæ aliæ
funt ipiritualcs leu intcllcéhaales.; Deleélationes cof-
porales 8c fenfitivæ dicuntur , quæ in appetitu fen-
fiii'l0 & de Bonp lcnfibili, feu bono iecu.idùm
fenfum fiunt ; ipiritualcs verb feu intellèéluales
fun t, quæ in appetitu intelleélivo 8c de bono
intelligibili, feu bono fccundùm intellcétum con-
fiftunt : certum eft enim deleélationem frequenter
apprehenfionem rationis fcqui, apprehendentls .fcilicet
aliquid tanquam bonum 8c conveniens; ad quam
rationis apprehenfionem non folum contingit com-
moveri appetitum fenfitivum per applicationem ad
ahqiiam rem particularem ; vérumetiam appetitum
intelleclivum, qui propriè nihil aliud eft quam voluntas
per applicationem ad aliquid intclligibile, 8c
tecundum hoc m appetitu intelleélivo eft deleélatio
ficut 8c eflè poteft ih appetitu ferifitivo. Sed inter
hujufmodi iftorum appetituum deleélationes multùm
intereft : nàiri dëleétatio appetitùs fénfitivi femper
eft cum aliqua tranlmutationc corporali, 8c ifto ref-
peétu propriè debet accipi8cintelligi, dum com m -
inter dicitur deleélatio quædam paflio effe; quamvis -
I fetiani 8c de deleélationibus intelleéfualibus ita intel-
hgi poffit, fed non ita propriè. Quod tamen in u-
tnlque deleélationibus mtclligendum eft, capiendo
paflionem non propriè 8c ftriétè, prout fcilicet con-
vemt paffionibus cormptivis 8c in malum tendenti-
bus, ut ægntudines, timor, tiiilitia 8c hujufmodi ;
A a foq