247 . _
modo dicitur perjurium tranfgreffio juramenti jam facti
3 quod il fuit licitum, Temper eit ipia tranfgreffio
mortale peccatum :fi verb illicitum, tranfgreffio illius
non e it pe ccatum, fed illud illicitum fcienter juraife,
fuit peccatum. T e r tio modo dicitur perjurium indif-
cretum juramentum , quod ponunt ( niii alia aggra-
v a re t circumilantia) veniale peccatum. Item nomen
D e i Patris eit Filius , quia ipliim Patrem notificat.
Nomen e rgo D e i in vanum aifumit qui ipfum C h r i- ^ T T le quoad Deumponuntur tria Præcepta. Quan.
Itum puram creaturam ponit feu af'ferit, quia lie po- **■ A turn autem ad proximum ponuntur feptem fe-
tet quod potuerunt exhiberi Ecclefiaftica Sacra-
menta 3 ficut enim poterant circumcidere fabbato
6c nos etiam die Dominica Sacramenta poflumusex-
hibere ôc opéra charitatis, ut eleemofynas, 6c ope?
ra neceffitatis exercere, ut bibere 6c comedere.
Expoßtio quarti Troecepti.
: ipiüm eife vanum 5 vel vanitatem. Unde ad Rom.
8. fianitati fubjebla efi omnis ere at urn. Sed CUtnChri-
ftus veritas lit , unde Joan. 14. £go [urn via veritas &
vita, nullatenus poterit eife vanitas, 6c fic nee pura
creatura. Quid ergo abfurdius, quam illam firmif-
iimam veritatem ponere vanitatem, 6c illud verbum
virtuofum fuitentans omnia (ut habetur adHebr. 1.)
ponere vanum 6c fuftentatum. Denique tertio mo-
do nomen Dei aflïimit ille in vanum, qui nomen Chri-
f ti, unde dicitur Chriitianus, per peccatum vanum
reddit 6c mortuum. Nomen quippe fuper homines
feriptum utvivant ipfi, juxta quod loquitur Chriitus
Apoc. 3.1 .i.E t fcribam fuper eum nomen Dei mei, & nomen
civitatis Dei mei nova ferufalem, qua defcendit de
ccelo a Deo meo & nomen mettm novum.
Expoßtio lertii Pracepti.
tranfgreilionem in opere eit. M em e n to 1 T j j | diem fabbati fanbtifices, id e it fanftum 6c feriatum habeas
Ertium Præceptum pertinens ad Deum, cohibens
, ceflando ab omni opere fervili. U b i nota quod
in quantum iabbatum deiignat quietem interiorem a
pravis aitectionibus , 6c exteriorem ab omnibus fer-
vilib us , p ra te r illius diei determinationem, morale
e it ho c Prseceptum 6c feriptum in corde humano,
iicut alia D e calogi Mandata feu Prcecepta : natura
enim diktat eife vacandum ahquando q u ie ti, 6c ora-
tioni 6c d iv in x laudi. Sed quia tali die fcilicet fabbato
, 6c a talibus rebus groffioribus abitinere non
diktat confcientia, fed fola exterior juffio divina 3 quantum
ad ho c fuit ceremoniale ho c mandatum, 6c fol-
v endum, id eit folvi poterat. C ir c a quod eit adver-
tendum quod in Dominica Refurre£tionis D ominica:,
e x Statuto Ecclefias mutatum eit fabbatum in Dominican!
, ne videremur judaizare : quia e x quo veritas
lu xit , tranffit L e g is umbra 6c h o c quoad cere-
monialia. E t fi quseratur, quare alia: Judasorum Fe-
itivitates non praxipiebantur in D e c a lo g o : die quod C honorificat Patrem & Matr
cetera: eorum Feitivitates fuerunt tantum ceremonia-
le s , nec ab omnibus funt obfervandas 3 hoc autem
Prax eptum magis morale e i t , quam ceremoniale,
ideo in D e calogo ad quern omnes tenentur , Temper
prxeipiendum erat. Sequitur Deut. 7. unde fumi-
tur hoc prceceptum. Sex enim diebus facies opera tua,
feptima autem die qui eft dies fabbati , non facies in eo
qitidquam opens: 6c fubdit rationem P rx c ep ti. Sex
enim diebus fe cit Deus caelum 6c terram, (u tpate t
Gen. l . ) & requievit die feptimo, Ibid . 3. non quail lafluS3
led ponitur ibi req u iev it, pro cefla vit, ficut dicitur
Ap oca l. 4. Requiem non habebant die ac noble dicentia,
Sanbtus Sanblus 6cc. id eit dicere non ceflabant. Ita
fumitur in dicto paflu requiev it, pro ceflavit. Nih il
enim ulterius fe c it novum , cujus non fecerit priiis
materiam , utpote corporalium 3 v el fimilitudinem,
utpote fpiritualium. Operatur tamen adhuc quotidie
creaturas gubernando, u t dicitur Joan. 7. Pater meus
? modo operatur, & ego operor. C irca quod dicitur
quentia, quorum unum eit affirmativum, 6c fex font
negativa. Affirmativum autem 6c quartum in ordine
principali, fed primum in his quæ refpiciunt proximum
, eit illud ? Honora *Patrem tuum & Aiatrem tuam.
Per quod mandatum natura quæ corrupta e i t , ad
ordinem naturalem revocatur. N e c fuit neceflehu-
juiinodi Præceptum dari parentibus refpeótu iuo-
rum filiorum : crefcente enim virtute in filiis
decrefcit virtus in parentibus fecundiim naturam,
6c deficienti virtuti debetur juitè iiibfidium. Unde
quia minoratur virtus feu vigor in parentibus,
6c augetur in filiis, datur Præceptum ut filii fubve-
niant parentibus. N e c fuit neceife dare hujufmodi
Præceptum parentibus de filiis , quamvis primo ipfi
filii fuerunt impotentes , quia natura etiam corrupta
ad id cogit, eó quód naturaliter fuccus afeen-
dit à raffice ad ramos, 6c non è converib. EtChry-
foftomifs. Hoc efi amor in hominibus , quod eft humor
in arbpribus. Ait ergo. Honora Patrem tuum, duplici
B icilicdt honore, 6c reverendo, 6c neceifaria præben-
do. Patrem tarn fpiritualem quàm carnalem. In-
telligitur etiam de Pâtre Deo, qui potiffimè eit ho-
norandus. Unde Malach. 1. Filins honorât 'Patrem,
dr fervus Dominum. Si ergo Pater ego fum, ubi efi honor
meus ? Et Matrem tuam camalem, nec non 6c fpiritualem
fcilicet Ecclefiam. De qua ad Galat. 4.
Ilia autem qua (itrfitm eft ferufalem , libera efi , qua efi
Mater nofira. Nomine etiam Patris 6c Matris omnes
proximi intelliguntur, utdicit Auguitinus. Unde fe-
cundùm ipium omnia vendenda funt, 6c danda pau-
peribus in extrema neceffitate, quod fi non fit, tranf-
greditur iitud mandatum. Si ergo nomine Patris &
Matris omnis proximus intelligitur, 6c nobiliffimum
inter proximos ponit pro omnibus fcilicet Pâtrem &
Matrem, clarum eit quod illis præcipuè honor debetur
6c iiibfidium. Et ut firmiùs obièrvetur adhuc
hoc Præceptum, iiibjungit præmium dicens, ut fis
longavus fuper terram. Exod. 10.1 z. 6c Ecclc. 3.7. Qui
avivet longiore. Juitum
enim e it ut qui alterius vitam fuftentat, vita illius pro-
longetur. Super terram, in quit, ic ilic et tarn morien-
tium quam viventium, eo quod pi etas ad omnia utilis
efi, promijfionem habeas vita qua nunc efi ^ drfutura. I.
ad T im o th . 4 .8 .
Expoßtio quinti Pracepti.
r \ U t n t um autem Prceceptumprincipale, S c fej
^ '^ cund um in ordine eorum q u x reipiciunt proxim
um , 6c primum negativum, e it iitud. 2\£on
o c e ld c s . U b i prascipitur quod non Imdatur proximus
in fua perfona. T f o n o c c id e s ig itu r , iiipple hominem,
teipfum videlicet vel alium 3 dupliciter, videlicet a-
nima vel corpore. Sed contrarium huic Prcecepto
videtur haberi Exod. 12. E t maleficos non p a t ie r is v tv e -
r e . In quo verbo prascipit Dominus fieri occiiio-
nem, hie verb prohibet 3 unde contrarius fibiipii videtur
in legiilatione. Sed ad hoc dicitur quod per-
ionas pr iva te qiue nullam habet Jurifdi&ionem vel
Au gu itini libro iv. iuper Gen. S i c r e q u ie v it u t n o v am au6toritatem , hie prohibet occidere 3 L e g i autem
" 1 vel miniitro juititiae praeeipit occidere- E t fo d . 2.2. Sc
fic non e it contrarietas , quia non e it cil-ca idem,
ieu reipebtu ejuidem. Sed numquid aliquo modo priv
a te perfona: licet abique tranigreffiorie occidere?
Vid e tur quod f i c , ad minus in fui defenfionem, hoc
enim ju ra permittunt, fcilicet injuriam propuliare 6c
temcreat
nr am ulterius conderet nullam, non ut qua condide-
rat continere & gubernare ceffaret. Et benedixit diei
feptimo , qui e it dies fabbati , & fanblificavit eum,
id eft fanctum 6c eelebrem eum habere v o lu it, ut
fcilicet non fieret opus iervile in eo : 6c fic non in-
terdicitur opus cha ritatis , nec neceffitatis, u t pa-
■ p a . . z i o
teuipciatè vim vi repèlleïe. Item ex ordine çhaiita- omnia funt communias videtur fimiliter quod inter-
tjs debeo potius fUbvenire vitæ propriæ, quam aiie- venti deiiderro coëundi pofièt quis non fuam rapere
næ; “ “ de volentem me perimere, potiiis oecide. & cum ea co'ire. Ad quod dicittn- quod aftus forte
debeo, qqampermittere me occidi. Sed contra nicationis dupliciter dicitur. Unomododieiturna-
hoc videtm-elTe illud Matt, f . Si quisle percujferit. in tandis, eofcilicetquianaturaliterfit.-aliomododi-
maxilUm , frabe ei & aliam. E t ideo dicunt citur contra naturam; Sc juxta iftiun feeundnm du-
quidam; quod niillo modo licet occidere, etiam de- pliciter dicitur adhuc contra naturam. Uno modo
fendendo ; maxime autem viro perfedto , & hæc^quando fit courra naturalem concubitum qui ell: mai-
Videtm- effe opimo Anlelmi: nec lecundùm eos de- ris cum lemina,& ill»modopoteft diei aétus innamra-
rinai'i quod me occiiurus fit . fi eum non or- beo opinari occifurus ,Oclie.
nnia r m t - . - o „ ai- ....
c id e n t fed qudd Deus prxib b it mihi auxilium vel
evafionis, aut fu g s beneficium. Alii volunt quod
1 fuam defenfionem liceat occidere , eo quod Lex
lis, quia contra naturalem commixtionem. Alio modo
dicitur contra naturam, quia fcilicet naturam in fuis
naturalibus vulnerat 6c fpoliat gratuitis, fcilicet bono
1,1 “ j ------ , '■ r, w sgiraautæis w6c- vviurltuutuiss.. Et nifttoo uumltimmoo mmooadooo ommnniisst foorrmniccaa--
occidere jubendo , vel faltem permittendo , talem tio eft contra naturam, ficut omne peccatum mortale :
ddeeffeennddeenntteemm ffee]] min dd iiddoo ccaaffiui jjuuddiicceemm ccoonnffttiittuuiitt iinn corrumpit enim naturalia 6c deftmir omnia W Êm âÂ
adverfarium 3 unde ipfiim v ic e L e g is in terficit, unde
L e x pr sb en d o audoritatem excufat a peccato :
hoc tamen intellige fi neceffitas eft inevitabilis 3 quondam
fi te percuflerit adverfarius 6c fu g e r it, velper-
corrumpit enim naturalia 6c deftmit omnia gratuita-.
E t quia ifti funt effedus mortalis peccati, propter hoc
patet fornicationem eflè peccatum moitale : 6c fic
patet folutio argumenti, quia licet fornicatio fit actus
naturalis, quia fcilicet naturaiiter fit, eft tameri
cutere deftiterit, eum repercutere non lic e t , v el fe-
qui fugientem 3 quia h o c non fieret ad propulfatio-
nem in ju ris fed ad ultion em, q u s fp e d a t ad folum
Judicem. E t refpondent ifti ad illud Ma th, f . Si
quis te percufferit in unum maxillam 6cc. quod illud
continct Confilium ,, lniuoun PL rims c epputunmi .. E t nnuortaa nh ce ccuciam, en ucut ciöus veneno jundus, qui quamvi.
|uod homicidium multis^modis fieri dicitur : f itB de fe naturalis fit, tamen propter veneni admixtio
■ mm auandoaue fbla mente oer o d ium rpmum mfprfinr — 1. — _i . • r 1
innaturalis quia naturam corrumpit. N ec fequitur
quod fit adus naturalis quia naturaliter fit , quodpro-
pterea non fit peccatum, ubi non debito modo fit;
Et intellige quod coitus qui de fe naturalis eft, poft
contradam per peccatum primi parentis concupif-
centiam,eft ficut cibus jundus,quamvis
enim quandoque fola per odium fraternum.
Unde Joan. Epiftola I. c. 3. Qui oditfratrem fuum,
homicida efi. Item pravum exemplum relinquendo.
Ut enim dicit Gregorius. Tot morttbus digni funt, quot
pravitatis exempla rcliquerunt. Item lingua, ’ 6c hoc tri-
pliciter, vel Icilicet contra Legem quemquam mor-
j ti adj-u--d-i-c--an- d—o. —U n—de &a- . Reg. 12. diqtur David r nicL muiviuuum 3 non lie autem penp
nem interficit, nifi beneficio th e r ia c s comedenti fub-
veniatur. Pari modo 6c animam concupifcentia carna-
lis inordinata in terficit,nifi beneficioxMatrimonii 6c ho-
neftate nuptianim intercipiatui'.Nec eftfimile de extrema
neceffitate famis 6c defiderio feiTenti co itu s , quia
fi in neceffitate famis non fubveniatur per alienum
efurienti, periret individuum fic perijudicavit.
n a m p ercufjijje g la d t0 , q u ia m o m do lo fa & m ju f ia ad~ ret fpecies generis humani, fi non fatisfiat per c o ï -
iu d ica v it. Item mentiendo.menriendo. U Unde nd e San Sap. r 1. D Os e „ quod
» „ A rum «1:«______ ■ i--
mentitur, occidit animam. Item cuiquam detrahendo.
Unde dicit Bernardus quod detractor uno iblu très animas
interficit, fuam fcilicet & illius quern fua detraUio-
tie inficit, €/* illius de quo detrahit : quia fibi for fan pra-
judicium mortis vel damni irreparabilis , fua detrabtione
parat & acquirit. Item fit homicidium manu, quatum
alicujus cum aliéna 3 nam falvatur in aliis : c-
tiam ipfe pofiet aliter falvare , fcilicet cognofcendo
fuam propriam uxorem.
Sed quare ponuntui- duo Præcepta circa prohibi-
tionem illiciti coïtus, fcilicet Ifon moechaberis & non
concupifces uxorem proximi tui , cum unum fiib alio
poffit intelligi ? Et fimiliter de iftis duobus. ‘Non
r... v iiuuiu,ua.- punie nueiiigi r
licmn^ue fcilicet peremptione extefiori, livepergla- fkrum f C*-:..ic ü s , & «r «............. an emeupiftes r . . rem proximi t«i .
cum
qium, five per venenum , livë per aliam poenam. omnis qui furatur, rem proximi concupifcat, 6c fie
Item fit homicidium per lubtraétionem vióhis fcilicet poffit primum contineri fiib fecundo ? Auouftinus
corporis. Unde Ambrofius Tafce fame morientem, folvit quod in duobus Præceptis , fcilicet non icoe-
quodfinonpajcts occidts: Sive viârus fubti-adione id chandi 6c non fiirandi, omnia opera interdira funt:
eit verbi Dei. Unde Ezech. 3. Siloquente me ad im-C in aliis autem duobus interdicitur etiam omnis con-
pmm Sec. non annunciaveris ei Sec. ut. avertatur a via cupifcentia 3 6c quia utrobique eft peccatum, utro-
jm impta Scc. & ipfe tmpius tn miquitatc fua morietur, bique eft Mandatum prohibitorium. N e c fimiliter
fit prohibitio de voluntate occi^endi, fed tantum de
a<5tu 3 quia naturaliter funt proni homines ad veile
luxuriari, 6c ad aétum luxuriandi, fimiliter ad vo-
luntatem habendi alienum 6c ad adum ^ ficut ad raà
pinam 6c furtum : 6c ideo duæ funt prohibitiones 6c
data duo Præcepta prohibitoria, unum cohibens ip-
Jm s de -, tua requiram. Unde verfus.
.......opium, mens, lingua, manus, fubtrablio viblus
Corporis dr anima did faciunt homicidam 3
Expoßtio fexti ‘Pracepti.
. r, t, . ............................... uata quo rræcepta proliitutona,in
C E xtüM Pi-æccptum in ordine pnncipiah, & ter- fam voluntatem ; aliud cohibens ipfum aftum. Nor
tium eorum qux refpiciunt proximmn, eftiftud: fic autem eilin occidere, quiahomo naturaliter ab'
tHVoonn mmooeshhaabbeerrisis ., uunbii nprrææ cr iinpiitmurr nurt nnnonn 1læ-v dHoatmuhr- nprmo.
1- , ^ , __1_______ __j ... ■ •
ximus in re fibi conjunóhi per Legem fcilicet in uxo-
1C- Et accipitur hie Tub nomine moechiæ , omnis
illicitus concubitus Sc quicumque coitus fbrnicarius ,
quamvis mcechia magis propriè adulterium dica-
b t : moechos enim græce, adulterium dicitur lati-
Et ad hanc rcduci poteft fornicatio fpiritualis,
ficut idolatria , de qua Jerem. 3. Moechata eft cum
lapide & ligno. Poteft, etiam ad hanc reduci expofi-
bo prava lacræ Scripturæ : unde 2. ad Corinth. 2.
I7‘ Hon ficut plurimi adultérantes verbum Dei.
Unde hic nota quod fornicatio eft mortale peccatum.
Videtur tamen contrarium, eo quod fit actus natu-
talis : aétus autem naturalis non eft peccatum. Infii-
per cum cqire fit neceflàrium ad confervationem
Ipeciei ficut comedcre ad confervationem in-
dividui 3 6c in neceffitate, ut fame, liceat etiam non
fua rapere 6c comedere , quia tempore neceffitatis
horret tam voluntatem o cc id en d i, quam aétum .
quælibet enim creatura fuam fpeciem am a t, 6c niti-
tur earn fervare, non deflruere 3 nifi cum extra fe
e xit per furorem|iræ, v el temeræ -oncupilcentiæ.
Expoßtio Jeptimi Tfiracepti.
C E p t i mum Præceptum in ordine principali,6c qilar-
tum in ordine eorum quæ refpiciunt proximum
quo fcilicet prohibetur lædi ipfe proximus 5 in rebus
B B a K M Per L e g em conjunétis 3 fed fortuitis eft
U lftud. Non furtum facies. E ft autem furtum ctmtrac-
tio rei aliéna, invito Domino animo lucrandi. Notan-*
te r d ic it , contrablio, quia quis fuitum noilfà c it, nifi
opere contraétet ? D ic it etiam 3 rei aliéna, quia in re
quæ pleniffimè mea eft 3 non fkcio furtum 3 fecus
autem fi quis habeat mecumremcommunem. D ic it,
invito Domino , quia fi credat Dominum permiffii-
rum , 6c fubfit ju fta caula fic c red en d i, etiamfi
0 . 5 Do -