403 Compendium Theologie ^0. c it mala 6c peccat, cum voluntarie fern 6c fe appli- quia ut tale eft fuum proprium objeftum fibiqne *"*
care in malum & fugiendum, lit peccatum. N e c in- tale ab ipfa ratione propolitum, 6cc. ut fati$
fpicitur quod (u t fiepe diflum ell) illud in quod lie
ipfa voluntas fertur , lit de fe ex luoque genere leu
natura bonum: quia ut in tale ipfa voluntas non fertur
ncc ferri potell in ipfum, quia ut tale non ell fuum pro-
prium obje«5lum , 6c per confequens etiam nec ab eo ut
a tali, potell aut debet iplius voluntatis bonitas depen-
dere Sc attendij cum, juxta fupra tafia, iplius voluntatis
duftum ell. Etideotaiis voiuntasnon ciloona
bené facit, fed mala, 6c male facit 6c peccat.5 Ad
propolitum prxdiflorum duorum cafuum pro clario-
ri eorum intelleflu , poflunt juxta effeftum di6t0-
rum iplius Beati Thorna: poni duo exempla. Prinuim
exemplum refpeflu primi cafus. Credcre in Chrif.
turn ell per fe bonum 6c necelfarium ad falutem, fecj
bonitas vel malitia a lui propni objefti non quidem vera a voluntas in hoc bonum non fertur , nili fecund^ '*
r~.. W 1.-.U ound lihi À'rafinn#clfentia feu natura, fed quafitate, lub qua à ratione live » nKiiritnr . r ^
refla live errante apprehenditur, iplique voluntati objicitur
feu proponitur, dependere habeat 6c attendi. Et
limiliter hic,eadem ratione,dici potell de illo quod de fe
ex luoque genere feu natura malum e ll, li ratio illud ut
bonum apprehendat, 6c ut bonum 6c per confequens
ipfa dictante confcientia, debitum 6c faciendum ipli voluntati
objiciat feuproponat. Nam illud proprium iplius
voluntatis objeflum non quidem fub ratione ma-
li 6c tanquam malum , quamvis de fe fuique natura
- malum exillat > quia non ell ut tale ab ipfa ratione
apprehenfum , nec ut tale ipli voluntati objeflum
feu propolitum : led fub ratione boni 6c tanquam bonum
de per accidens, 6c per confequens debitum 6c
faciendum} quia ut tale ell ab ipfa ratione apprehenfum,
6c ut tale, diflante etiam’ confcientia, ipli voluntati
objeftum feu propolitum. Et ideo li voluntas
tali rationi, talique confcientiæ diftamini contra -
dicendo, tale luum objeftum fàcere 6c adimplerage-
cufet, clarum ell quod bonum 6c diflante confcientia,
debitum 6c faciendum reculât, quia ut tale ell
qu6d libi a ratione objicitur 6c proponitur : fl ereo
ipli voluntati a ratione errante proponatur ut malum
6c lie diflante confcientia non faciendum, 6c nihilomi^
nus ipfa voluntas tali rationi talique confcientia; dic-
tamini contradicendo in illud feratur 6c fe applicet"
clarum ell quod in illud feretur & fe applicant fub
ratione mali 6c tanquam malum 6c non faciendum-
non quia de fe fuique natura malum lit 6cc. fed ell
malum 6cc. de per accidens ex tali fcilicet apprehen-
lione rationis qua: ut malum 6cc. illud apprehendit
& ut malum ipli voluntati proponit. Et lie talis voluntas
de le erit mala 6c peccabit * quia voluntarie in
malum 6cc. ferri 6c fe applicare, malum ell 6c peccatum.
Et ad hoc propolitum dicitPhilofophusvn.
Ethic, quod per le loquendo ille incontinent eft qm non
pcjmiiir nit ionem rettam , fed de per accidens ille etiam
in cent mens eft, <jui non fe^uitur rationem falfam ideft er.
roneam. Secundum exemplum refpeflu fecundi cafus.
Fornicari de fe ex fuoque genere feu natura ell
quoddam malum , fed voluntas in illud malum non
fertur , nili fecundum quod libi a ratione objicitur
fuum propi-ium & fic eft mala & peccat,B & proponitur: fi ergo a'cafu ipli voluntati a'mtione
quia voluntarie quod debitum 6c faciendum e l l , re-
cufare peccatum ell. E t li in calibus pra:diftis op-
ponenefo diceretur, quod voluntas lie tali rationi talique
confcientia: diftamini erranti contradicendo bene
movetur ,• quia fertur 6c fe applicat in bonum 6c
aufugit malum , 6c lie non ell mala , nec peccat,
immo bona ell 6c bene fa c it , patet dare refponlio
ex llatim didlis. Non enim lequitur, li voluntas in
illud quod de fe ex fuoque genere feu natura bonum
e ll, feratur 6c fe applicet 3 vel illud quod de fe ex fuoque
genere feu natura malum e ll, aufugiat} quod prop-
terea bene faciat 6c bona fit , nili illud faciat fub debita
qualitate ac debito modo, fic fcilicet quod li in illud
quod bonum ell feratur 6c fe applicet hoc faciat fub ratione
boni 6c tanquam in bonum 5 vel li illud quod malum
e ll, aufugiat, hoc faciet fub ratione mali6c tanerrante
proponatur ut bonum 6c neceflarium adlalu-
t fm , He didlante confcientia ut debitum 6c necdlarib
faciendum, 6c nihilominiis ipfa voluntas tali ratio
ni talique confcientiæ diélamine contradicendo illud
aufugiat, fàcereque réeufat} clarum ell quod illud
aufugiet 6c fàcere recufabit fub ratione boni éenecef-
farii ad lalutem 6cc. 6c tanquam bonum 6c neceflarium
ad falutem : non quia de fe fuique natura bonum
fit 6c neceflarium & c . fed ell bonum 6c neceflarium
6cc. de per accidens, ex tali fcilicet apprehenfione
rationis, quæ ut bonum 6c neceflarium 6cc. ipfivoluntati
proponit, 6c fic talis voluntas de fe ept mala
6c peccabit, quia voluntarie bonum 6cnecefTarium
ad falutem aufugere 6c recufare , facere malum &
peccatum ell. Non tamen ( ut omnia fane intelligan-
-____ : i . • i n r 7 — turJ) innui TcraewdSaStuTr rpve-1r pp1r cæt.udiicfLttai,, uquuooda vvooiluunnttaSs iinn
quammalum: nonemmquoad Deum, feu quoad me- r cafu illius ultimi exempli, tali rationi talique ratio-
irfitiuima veld^ewmnertintumm inlpicitur rtoannttnumm iillll u»Ad *qHod Gfi,t , ^ nj„ diftamini <\r erranti ___
fed fub qua qualitate 6c quo modo feu animo illud fit.
Nunc ad propolitum in calibus fupra dictis : licet
enim (ut ubi fatis deduttum ell voluntas quoad pri-
mum cafum feratur , 6c fe applicet in illud quod de
fe ex fuoque genere feu natura bonum e f t , non tamen
hoc facit ratione boni 6c tanquam in bonum 5
quia ut tale non ell luum proprium objedtum , nec
libi ut tale a ratione propolitum, led fertur 6c le applicat
in illud fub ratione mali 6c tanquam malum,
quia ut tale ell luum proprium objedlum fibique ut
tale a ratione propolitum 6cc. Et fic licet in bonum
feratur 6c fe applicet, non tamen facit fub ilia bona
qualitate , nec bono modo feu animo 5 led fub
nis didlamini fic erranti feconformandobenefaceret}
fed folum quod etiam contradicendo male facit 6c peccat,
quod quomodo fieri poflit, inferiiis ktiusdeck-
rabitur. Concludit igitur finahter 6c fimpliciter ipfe
Beatus Thomas poll multa hinc inde per eum allegata,
quod omnis voluntas ä ratione five recta five errante
difeordans, five fit in illis feu circa ilia qua: dele ex fuoque
genere feu natura indiffereptfa funt, five in his Sc
circa ea que de fe ex fuoque genere feu natura bona vel
mala cxillunt, femper mala ell 6c peccat. Ex quibus Sc
per qua: latis effectualiter a^ primam duarum princi-
palium quidlionum fupra formatarum per affirmati-
vam refpondere videtur, quod fcilicet confcientia er-
rans obligat: quod tamen refpedlu voluntatis ä ratiomak
qualitate & malo modo maloque animo , &£) ne &conîcientia errante feu eiTOnea diitordantis fic
ideo talis voluntas non eft bona , nec bene fa c it,
fed eft mala, £c male fecit & peccat. Et idem de
fecundo cafu refpe&u illius quod de fe ex fuoque genere
feu natura malum eft; fed & ratione errante apprehenditur
, ipfique voluntati objicitur feu proponitur
ut bonum : nam licet tunc voluntas aufugiat
illud quod defe ex iiioque genere feu natura malum
eft, non tamen illud facit fub ratione mali &
tanquam malum, quia ut tale non eft fuum proprium
obje&um , nec fibi ut tale a ratione propolitum;
fed illud aufugit fub ratione boni & tanquam bonum;
telligendum eft; quod licet talis voluntas femper defe
lit mala & pe cce t, non propterea tamen (ut ftatim ali-
qualiter taftum eft) lequitur quod quotienlcunque tali
rationi & confcientim lip erranti concordat ipla voluntas,
bona lit 8c benefeeiat. Elfetenim dare cafum;
in quo voluntas rationi & confcientia: erranti ieuerro-
nem dilcordando & contra id quod dictarent feciendo
diet mala ficpeccaret, & mhilominus etiam cum eis
concordando & faciendo quod dictarent mala eflet &
peccatum Ppmmitteret. Utputa quando ratio & con-
icientia ut eft in ultimo exemplo ftatim fupra polito, erraddo
a0£ D e natura & qualitate confcient'ue
dictarent aliquid quod eflèt contraDeum ejufque
Le<rem & Prascepta : difeordando verb facit contra
diétamen rationis 6c confcientiæ, in quo. eft femper,
filtern interpretative Dei contemptus. Et hie eftpro-
cafus in quo cadit perplexitas, 6c exinde etiam
406 intelligatur prout intclligendum eftr.} quando non
clare 6c evidenter cognofcitur utrum ilia q u x fic
ipfa ratio proponit 6c diélat, fint contra Legem feu
Prarceptum D e i, immo inteiligi debet ubi talia qua:
fic ipfa ratio proponit 6c dictat| credutitur eflê fecun-
^lum ad diclam primam quteftionem fupra pófitam ref- dii m Legem 6c Prieceptum Deirnam fi clare cognofcendendo
dicitur, quod confcientia etiam errans fern- a rel'LU' qtiod ratio humana proponeret 6c diclaret aliquid
obligat', non eft intelligendum quod femperfim- contra Legem leuPraxeptum Dei, talem rationem
D. 1 r ...-.. J a- r..i_r_----- j.— .nullus teiieretur fequis nec tunc ratio eflet totaliter
errans} fed potiüs quafi malitiofè agens 6c corrupta.:
fed quando ratio errans , aliquid quod eft contra L e gem
6c Pneceptum Dei proponit 6c diclat ut Dei Pra:-
ceptum ac fliasLcgi conforme, tunc eft verè errans} 6c
tunc didlamen talis rationis eontemnere, eft idem quod
Dei Praeceptum eontemnere j faltém interpretative,ut
fatis fupra declaratum eft. Item dum in liiperioribus
fit frequenter mentio de eis qua: de fe ex fuoque genere
feu natura bona vel mala funt} 6c de eis qua: {iib ratione
boni 6c mali apprehenduntur} intelligatur femper de
bonis velmalis fecundum Legem 6c Pra:ceptum Dei,
utputa quia de fe vel ex aliqua circunftantia talia funt,
vel ut talia apprehenduntur 3 quia alias nec virtutes
nec peccata, & per confequens nec merita eflent, 6c
fic non propriè ad materiam pra:fentem jablarent 6c
pliciter obllgct ad faciendum & fubfequendum illud
quod ipla dictat 3 fed fub diftinctioné ad faciendum,
icilicet 6c fequendum illud quod ipfa diclat, vel ad fe
deponendum, ut clariüs inferiiis ex dicendis patere potent.
Pro quo clarius intelligendo 6c quia materia .iila
frequenter óccurrit nec dare ab omnibus prout bene
expediret mtellgitur, utile vifum eftpofitionem circa
hoc Domini Bonaventura: quam ad didlam „primam
qmellionem effedualiter, licet fub aliis terminis relpon-
dendo ponit, hie applicare. Format enim qureftionem
lie Vtrum leneamur ad omne id quod confcientia diffiat effe
neceffarium ad falutem. Et fub pra:di£to titulo quteftio-
nis format etiam tres alias qutelliones quafi fiibalternas,
quas per idem quafi medium lolvit} 6c funt ha: in eft'ecr
tu. Utrum omnis confcientia liget, 6c utrum ligetad
omne quod didlat. Utrum homo fit perplexus quando
confcientia fibi unum didtat, 6c Lex divina diólat eon- B congruerent. Qtiando autem confcientia diclat ea
iiurium : cui fit magis obtemperandum, vel confcientiæ
diétamini vel Præcepto Prælati, cum fibi invieem
obviant 6c contrariantur.
Circa quarum quatuor quæftionum difîolutionemj
ponit diétamen confcientiæ triplici refpeclu ad tria
genera aétuum confiderari polie, latis ad propolitum
dillinélionjs fuprapofitæ, licet lùb aliis verbis : 6c intelligatur
fit ponit de diélamine conlcientiæ per mo-
dum præceptionis vel prohibitionis , non per mo-
dum eonfilii five perfuafionis } quod propriè eft di-
cere quôd intelligendum eft de confcientia formata,
8c non de folo timoré feu ferupulo confcientiæ quorum
latis fupra notata ell differentia : aliqtiando ete-
nim confcientia diélat ea quæ funt fecundum Legem
Dei, aliqtiando diélat ea quæ funt contra Legem
Dei,aliquando diélat ea quæ funt præter Legem Dei.
quæ funt præter Legem D e i, ipfa confcientia ligat 6c
obligat, led non fimpliciter, immo fecundum quid 6c
fub quadam disjunétione feu alternativa. Secundum
quid enim ligat 6c obligat 3 quia quamdiù manet fub
disjunétione leu quadam alternativa, ligat 6c obligat j
quia ligat 6c obligat ad faciendum quod ipla diétat,-
vel ad fe deponendum 3 ita quod homo in ifto cafu
tenetur talem confcientiam deponere vel adimpler©
quod ipfa diélat : utpote fi confcientia diélat quodne-
celfarium eft ad falutem levare feilucam deteiraj vel
non portare capitium in Eeclefia} oportet vel ittam
confcientiam deponere, velquandiumanet,feilucam
de terra levare j aut capitium in Eeclefia non portare
} 6c ratio hujus eft, quia cum talia fint præter Legem
D e i, nullus ad ea facienda vel nonfacienda de eorum
jL>ei, aiiquanaoaicuat caquiciuntpiiCLci jL/cgciux^cj. nmaatuuriaa oblieatur 3 fed eum cir-c-à- e--a- -a-—cce..d..i.t.. .d. .i.é..l.a..m....e..n-
Quando autem confcientia diélat ea quæ funt fècun- C confcientiæ, jam homo ex tali diélamine obligatur
dum Legem Dei} ipla fimpliciter ligat ad faciendum
illud quod ipfa didlat, immo cum in illo calii homo
jam ad ea qua: fic confcientia di£lat fit per Legem
divinam ligatus 6c obligatus 3 confcientia qua: fic L egi
concordat, non folum lig a t , immo 6c ligatum
ollendit, ita quod in efFedtu duo ligamina concur-
runt} 6c talis conlcientia nullo modo eft deponenda
leu abjicienda, immo toto effe£lu fequenda. Quando
vero confcientia di£lat ea qua: funt contra Legem
Dei, ipla etiam confcientia umpliciter ligat 6c obligat}
non quidem ad faciendum quod ipfa di(Slat 3 led
ad deponendum; quia cum talis confcientia erronea,
errore repugnante Legi divina:, quandiu ipfa manet}
ponit 6c tenet hominem extra ilatutn falutis , 6c ideo
necelle eft earn deponere 3 quia five tunc homo faciat
quod ipfa confcientia didlat, five ejus oppoljtum, peccat
mortaiiter: faciendo etenim in ifto cafu quod ipj
fa confcientia di6lat, facit contra Legem D e i, quod
clarum eft peccatum mortale cfle 3 faciendo verb op-
pofitum illius quod ipla confcientia diflat, adhuc pec^
cat mortaiiter, non ratione quidem operis quod tunc
ad ea facienda vel non facienda, cum priüs non obliga-
retur,quia contra diflamen confcientice facere ell peccatum.
Cum igitur quandiu manet tale confcientia:
diflamen, maneat tails obligatio, oportet earn necef-
fariö idimplere, alias eflet peccatum. Quando verb
tale confcientia: diflamen depofitum eft 3 tunc fublata
ell ilia obligatio, qua: ad talia faciendum vel nonfat
ciendum obligabat: 6c tunc ilia talia lunt ut prius de
fui natura erant} fcilicet indifferentia, & tunc ea facere
vel non facere limiliter indifferens e il, 6c fic non eft
aliquod peccatum. Nunc ergo juxta efFeftum diflo-
rum iplius Domini Bonaventurce, praedifla ad folu-.
tionem ipfarum quatuor quadlionum per modum Cu-
jufdam epilogi applieando. Refpeflu prim re 6c principalis
qu^eftionis 3 patet ex pra:diflis, quod non fem-
per tenemur ad omne id quod confcientia diflat eile
neceflarium ad falutem, 6c tamen quandiu manet pec-
camus, fi non facimus illud quod conlcientia diclat *
ergo non tenemur facere illud quod ipfa diflat j quia"
(ut ex prvemiilis patet) illam obligationem alio modo
evadere feu tollere polfumus} fcilicet talem confcienacit}
fed quia malo modo facit : facit enim in contem- tiam deponendo. Refpeflu vero fecundæ quællionis
ptum Dei, quia licet illud quod tunc fàcit de fe non J) patet ex prædiébisquod omnis ƒ omcientia ligat -, led
difpliceat D é o , facit tamen ac fi difpliceret Deo j cum
facial: illud quod lira confcientia fibi Deo difplicere
diélat. Sic ergo facit quod Deo difplicere credit}
Deum contemnit 3 quia Deus non tantum attendit
quid homo faciat, fed quo animo faciat, 6c fic mor-
talitcr peccat. Et bene circa tarn hie quam in fu-
periqnbus difla 6c traflata advertatur , quod quo-
denlcunque fit mentio quod voluntas a ratione pro-
ponentc 6c diflante ca qua: funt contra Legem feu
Fraxcptum Dei difeordans , mala eft 6c peccat 3
Tomi f. Pars III.
non femper ligat ad omne quod djftat: in eis enim quee
diflat fecundum Legem vel pra:ter Legem ipfa (ut jam
diflumell) ligat ad id quod diflat, inprimis quidem
fimpiieiter, in feeundis vero fub disjunflione ieilicet ad
id quod diflat, vel ad le deponendum: in eis vero qua:
diflat contra Legem D e i, ipfa ligat, fed nuilo modo ad
ea qiue diflat 3 fed fimpliciter ad deponendum.. Ref-,
peflu autc’m tertia: qiucftionis patet expramiiffis, quod
licet homo in cafu di fite quteftionis poflit dici perplexus
ad tempus quandiü fcilicet talis conlcientia libi manet 3
G c i fim